Ρημαγμένες πόλεις

Μοιάζει να είναι μια απλή ιστορία αλλά, επί της ουσίας, πρόκειται για μια αφηγηματική περιπλάνηση στους δρόμους της μεταπολεμικής Ρώμης, μιας πόλης με ανοιχτές ακόμη τις πληγές από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η οποία έχει εκφυλιστεί και μαζί της έχουν καταρρεύσει οι αξίες στη ζωή των κατοίκων της. Ένα οδοιπορικό αγωνίας και απόγνωσης ενός ανθρώπου, που έρχεται αντιμέτωπος με την ανυπαρξία της επιβολής κάθε νομιμότητας, την παντελή έλλειψη δικαιοσύνης και τη βεβαιότητα πως ο πόλεμος και ο φασισμός άφησαν ανεξίτηλα τα σημάδια της αποσύνθεσης επάνω στην πόλη.

Στο πρόσωπο του κεντρικού του ήρωα ο Μπαρτολίνι βρίσκει την ευκαιρία να εξεικονίσει την παρακμή της Ρώμης σε αντιδιαστολή με τη φυσική ομορφιά της. Το αδόκητο παρόν μιας πόλης που γνώρισε τον πολιτισμό κατά το παρελθόν και αναζητά μια νέα ταυτότητα στο μεταφασιστικό μέλλον της. Και όλα αυτά τα κατορθώνει πολύ εύστοχα, καταφέρνοντας παράλληλα να διατηρήσει όλη εκείνη τη σαγηνευτική ατμόσφαιρά της Ρώμης και το άρωμα της αμφιθυμίας της, ακόμα και όταν την παρουσιάζει γεμάτη κλέφτες, απίθανους τύπους που εξαπατούν και αστυνόμους που διαπλέκονται στα γρανάζια της σήψης μιας κοινωνίας που επιστρατεύει όποιες δυνάμεις διαθέτει για να καταφέρει να επιβιώσει.

Αυτό όμως που κάνει σημαντικό το βιβλίο αυτό είναι ότι ο Μπαρτολίνι εντάσσει τους προσωπικούς του στοχασμούς μέσα στο μυθιστόρημα, διατηρώντας ταυτόχρονα αναλλοίωτη την ερωτική ατμόσφαιρα που αποπνέει η πόλη. Φιλοσοφικές σκέψεις που διαθέτουν έναν πανανθρώπινο χαρακτήρα και νοηματοδοτούν με ουσιαστικό τρόπο την αναγνωστική διαδικασία.

Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι ο κεντρικός ήρωας είναι ένας καλλιτέχνης. Ένας καλλιτέχνης που πέφτει θύμα κλοπής — κάποιος κλέβει το ποδήλατό του μπροστά στα μάτια του. Κι έτσι ο Μπαρτολίνι αποσαφηνίζει τη θέση του παρουσιάζοντας την τέχνη σε αντιδιαστολή με τα απομεινάρια του πολέμου. Με τις ηθικές αξίες που γκρέμισε στο πέρασμά του. Η τέχνη που καλείται να γίνει το αντιστύλι μιας ολόκληρης κοινωνίας και το όχημα που θα τη φέρει ξανά στο φως. Και αυτό φαίνεται ξεκάθαρα σε πολλές σκέψεις του Μπαρτολίνι, που εντάσσονται μέσα στο βιβλίο:

Οι πόλεμοι γεννούν κλέφτες και δολοφόνους σε απείρως μεγαλύτερους αριθμούς από όσους γεννιούνται σε ομαλούς καιρούς ειρήνης.

Είναι καλύτερο να είμαστε ποιητές και φτωχοί, παρά να γινόμαστε κλέφτες.

Ο Μπαρτολίνι παρατηρεί τη Ρώμη και τους κατοίκους της. Χαρτογραφεί με έναν εξαιρετικό τρόπο τα σοκάκια, τις πλατείες και τους δρόμους της, αλλά ταυτόχρονα εκφράζει την αγωνία του για την τύχη και το μέλλον μιας πόλης που ρημάχτηκε από τον πόλεμο:

Οι πόλεμοι συμπεριφέρονται πάντα το ίδιο. Πλουτίζουν τους φτωχούς, φτωχαίνουν τους πλούσιους και ρίχνουν στους πέντε δρόμους σε κατάσταση εσχάτης φτώχιας και επαιτείας τους ανθρώπους που κερδοσκοπούν.

Παρά ταύτα, ξέρει πολύ καλά πως…

…σπάνια ένας συγγραφέας επηρεάζει τις αποφάσεις των συγχρόνων του.

Το βιβλίο έγινε η αφορμή για την ομολογουμένως αριστουργηματική, ωστόσο αρκετά διαφορετική, ομώνυμη ταινία του Βιτόριο Ντε Σίκα. Διαφωτιστικός ο πρόλογος του Σωτήρη Γκορίτσα σε ό,τι έχει σχέση με την ταινία (δυστυχώς όχι όμως με το ίδιο το βιβλίο), ενώ και η μετάφραση της κ. Καφετζή αποδίδει όλη αυτή τη σχεδόν ερωτική ιταλική ατμόσφαιρα με μεγάλη επιτυχία.

Ένα σημαντικό βιβλίο από τη σειρά Μεγάλες Αφηγήσεις που επιμελείται ο Δημήτρης Στεφανάκης.