Το Σχέδιο Μάρσαλ και οι μεταρρυθμίσεις

Ο έρωτας κάποιες φορές σε κάνει να παραγνωρίζεις ορισμένες πλευρές του αντικειμένου του πόθου σου. Ίσως κάπως έτσι ο υπουργός Άμυνας Πάνος Καμμένος, γοητευμένος από τον εθνικολαϊκισμό του Τραμπ, δήλωσε πρόσφατα ότι «αυτοί που μας βοήθησαν στις δύσκολες στιγμές δεν ήταν οι Ευρωπαίοι. Το Σχέδιο Μάρσαλ δεν είχε μνημόνια ούτε τοκογλυφικά επιτόκια». Δεν είναι όμως ακριβώς έτσι.

Το «Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Ανόρθωσης» (όπως είναι η πραγματική ονομασία του) συνέδραμε καθοριστικά στην ανάταξη της χώρας τη στιγμή που αυτή έβγαινε κατεστραμμένη από την Κατοχή. Η πολυδάπανη οικονομική συνδρομή (υπολογίζεται σε 30 δισ. δολάρια σε σημερινές τιμές, για την περίοδο 1948-1952), αν και μεγάλο μέρος της κατασπαταλήθηκε από το εγχώριο πολιτικό σύστημα, συνέβαλε στην παραγωγική ανασυγκρότηση (υποδομές, ενέργεια, βιομηχανία, γεωργία) και έθεσε τις βάσεις για το οικονομικό θαύμα της αδιάλειπτης ανάπτυξης που ακολούθησε τα επόμενα χρόνια.

Ωστόσο, όπως άλλωστε και κάθε πρόγραμμα οικονομικής βοήθειας, το Σχέδιο Μάρσαλ συνοδεύτηκε από «αιρεσιμότητες» (conditionalities), δηλαδή από την παράλληλη προώθηση συνοδευτικών μέτρων και πολιτικών ώστε η βοήθεια να αξιοποιηθεί με τον πλέον αποτελεσματικό τρόπο. Περιοριζόμαστε να αναφέρουμε την εγκατάσταση στη χώρα της αποστολής ECA/Greece (European Cooperation Agreement) εν είδει «τρόικας», την εφαρμογή τετραετούς προγράμματος, τα διαδοχικά σταθεροποιητικά προγράμματα προκειμένου να τιθασευτεί ο πληθωρισμός, την αυστηρή δημοσιονομική πειθαρχία και τον περιορισμό των δημόσιων δαπανών, τις παρεμβάσεις στο τραπεζικό σύστημα. Ίσως μάλιστα αυτή η πολιτική και τεχνοκρατική συνδρομή να ήταν σημαντικότερη από την οικονομική βοήθεια για την ανασυγκρότηση των οικονομικών δομών του ελληνικού κράτους. Η προηγούμενη Έκθεση του Αμερικανού απεσταλμένου Πολ Πόρτερ στην Αθήνα αποτέλεσε τη βάση πολλών από τις επιχειρούμενες παρεμβάσεις και η ανάγνωση της εντυπωσιάζει τον σημερινό αναγνώστη (Ζητείται: Ένα Θαύμα για την Ελλάδα. Ημερολόγιο ενός προεδρικού απεσταλμένου, 20 Ιανουαρίου-27 Φεβρουαρίου 1947, Μεταμεσονύκτιες εκδόσεις, 2008).

Η αμερικανική παρέμβαση στην ελληνική οικονομία ήταν τέτοιας μορφής και έκτασης, που ο κυβερνητικός εταίρος του κου Καμμένου και υπουργός Ενέργειας και Περιβάλλοντος, Γ. Σταθάκης, γράφει χαρακτηριστικά:

Η Ελληνο-Αμερικανική συμφωνία του Ιουνίου του ’47 παραχωρούσε αποφασιστικές αρμοδιότητες στην αμερικανική οικονομική αποστολή στους τομείς της νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής, τον πλήρη έλεγχο του εξωτερικού εμπορίου και έμμεσα τη δυνατότητα επιβολής βέτο στο σύνολο της οικονομικής πολιτικής. Αντίθετα με την Ελληνο-Βρετανική Συμφωνία που προέβλεπε μόνο συμβουλευτικό ρόλο στη βρετανική οικονομική αποστολή, η αμερικανική επέμβαση θεσμοθέτησε το καθεστώς εξάρτησης [Το Δόγμα Τρούμαν και το Σχέδιο Μάρσαλ, εκδόσεις Βιβλιόραμα, 2004, σσ. 144-45].

Σήμερα, η ελληνική οικονομία χρειάζεται ένα φιλόδοξο επενδυτικό πρόγραμμα που θα αντιμετωπίσει την πολύχρονη απο-επένδυση και θα επιταχύνει την απόδοση των υλοποιούμενων μεταρρυθμίσεων, καθώς επίσης και ένα «δημοσιονομικό περιθώριο» που θα αντιμετωπίσει ορισμένες από τις επιπτώσεις της ύφεσης. Ταυτόχρονα η οικονομία χρειάζεται πολυεπίπεδες και ριζικές μεταρρυθμίσεις που θα αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τις χρόνιες παθογένειές της.

Πριν από όλα όμως, επ’ ουδενί δεν πρέπει να επιστρέψουμε στις (όχι τόσο μακρινές) μέρες του μακροοικονομικού λαϊκισμού, της στρεβλής ανάπτυξης και του δημοσιονομικού εκτροχιασμού που μας οδήγησαν στη σημερινή κατάσταση. Η προσμονή μίας άνευ όρων οικονομικής συνδρομής δείχνει πως δεν μάθαμε τίποτε από τα λάθη μας.