Singing Revolution

Το καλοκαίρι του 1988, μία ροκ συναυλία που διοργανώνεται στην κεντρική πλατεία του Ταλίν θα διακοπεί αιφνιδιαστικά από τη σοβιετική αστυνομία. Ο λόγος της επέμβασης ήταν ότι —μεταξύ άλλων— ακούστηκαν τραγούδια μη εγκεκριμένα από το καθεστώς που θα μπορούσαν «να διεγείρουν τα πάθη». Αντιδρώντας στην απόφαση αυτή, το συγκεντρωμένο πλήθος αποφασίζει να περπατήσει τρία μίλια ώστε η συναυλία να συνεχιστεί έξω από την πόλη. Τις επόμενες έξι νύχτες εκατοντάδες χιλιάδες Εσθονοί θα συρρεύσουν στον χώρο και θα τραγουδήσουν για την εθνική τους ανεξαρτησία. Η Επανάσταση του Τραγουδιού (Singing Revolution), όπως θα μείνει γνωστή στην ιστορία, βρίσκεται στο αποκορύφωμα της — και τελικά, τρία χρόνια μετά, το 1991, η Εσθονία θα ανακηρυχθεί ανεξάρτητο κράτος.

Το 1992, η εσθονική οικονομία βρίσκεται σε απελπιστική κατάσταση. Ο πληθωρισμός τρέχει με 1000% και έχει επιβληθεί δελτίο σε όλα τα βασικά προϊόντα, ενώ και ο βασικός εμπορικός της εταίρος, η Ρωσία, αντιμετωπίζει εξίσου μεγάλα προβλήματα. Καθώς όλα βαίνουν από το κακό στο χειρότερο, η Pro Patria Union, ένας συνασπισμός κεντροδεξιών και φιλελεύθερων κομμάτων, θα κερδίσει τις εκλογές που προκηρύχθηκαν και στα ηνία της κυβέρνησης θα βρεθεί ο Mart Laar, μόλις 32 χρονών. Όπως θα παραδεχθεί αργότερα, το μόνο βιβλίο σχετικό με οικονομία που είχε διαβάσει μέχρι τότε ήταν το Ελεύθερος να διαλέξεις του Milton Friedman. Ο Laar και οι υπουργοί του —πολλοί εκ των οποίων είναι ακόμη νεότεροι και από τον ίδιο— θα αναλάβουν να καταστρώσουν και να εφαρμόσουν ένα ριζοσπαστικό και εμπροσθοβαρές πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων που θα μετατρέψει την Εσθονία από βαριά άρρωστο ασθενή στην πιο δυναμική και ταχέως αναπτυσσόμενη οικονομία της Ευρώπης.

Ο πρώτος στόχος που έθεσε η κυβέρνηση ήταν η μακροοικονομική σταθερότητα. Για να επιτευχθεί αυτή, προσέδεσε την εσθονική κορόνα στο πιο σταθερό ευρωπαϊκό νόμισμα της εποχής, το γερμανικό μάρκο, και παράλληλα ισοσκέλισε τον προϋπολογισμό της περιορίζοντας δραστικά μία σειρά από δαπάνες. Παρά τις αντιδράσεις που αρχικά προκάλεσαν αυτές οι επιλογές, τα αποτελέσματα δεν άργησαν να φανούν: το 1993 ο πληθωρισμός θα πέσει στο 89,8%, ενώ το 1995% στο 29%. Η πτώση του πληθωρισμού, σε συνδυασμό με τη δημοσιονομική σταθερότητα, θα δημιουργήσουν το ασφαλές περιβάλλον που χρειάζονταν οι επιχειρήσεις για να επενδύσουν.

Ωστόσο αυτό από μόνο του δεν είναι επαρκές σε μία χώρα που δεν διαθέτει τους απαιτούμενους για τη λειτουργία μίας ελεύθερης οικονομίας θεσμούς. Για την οικοδόμηση λοιπόν αυτών των θεσμών, επιχειρείται ένα δεύτερο κύμα μεταρρυθμίσεων που περιλαμβάνει το άνοιγμα όλων σχεδόν των κλειστών αγορών, την κατάργηση της πλειοψηφίας των δασμών, την ιδιωτικοποίηση του τραπεζικού συστήματος, την καθιέρωση ενιαίου φορολογικού συντελεστή (flat tax) και την απόδοση στους πολίτες του μεγαλύτερου τμήματος της κρατικής ιδιοκτησίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι, ενώ σε άλλες χώρες η προσέλκυση επενδύσεων επιχειρούνταν μέσω ειδικών προνομίων που παραχωρούνταν σε συγκεκριμένους επενδυτές, η Εσθονία προτίμησε να δημιουργήσει ένα γενικό πλαίσιο που δεν θα έκανε διακρίσεις ανάλογα με τη φύση ή την προέλευση της επένδυσης.

Τέλος, η τρίτη φάση των μεταρρυθμίσεων αφορούσε τη θεμελίωση του κράτους δικαίου, με αλλαγές στη δημόσια διοίκηση και στο σύστημα απονομής δικαιοσύνης, στις οποίες κεντρικό ρόλο διαδραμάτισαν οι νέες τεχνολογίες και η χρήση του Ίντερνετ. Σήμερα, όλοι οι πολίτες της Εσθονίας είναι κάτοχοι μίας ηλεκτρονικής ταυτότητας με την οποία μπορούν να διεκπεραιώσουν σχεδόν κάθε συναλλαγή με το κράτος, από την πληρωμή φόρων μέχρι την υπογραφή συμβολαίων. Το πιο ενδιαφέρον είναι ότι, σχετικά πρόσφατα, η Εσθονία επέτρεψε και σε πολίτες άλλων χωρών να γίνουν κάτοχοι αυτής της ηλεκτρονικής ταυτότητα, σε μία προσπάθεια να ενισχύσει ακόμη περισσότερο την ανταγωνιστικότητα της χώρας.

Η εφαρμογή όλων αυτών των πολιτικών είχε ως αποτέλεσμα η Εσθονία να γνωρίσει αλματώδη ανάπτυξη (ορισμένες χρονιές ξεπέρασε το 10% του ΑΕΠ), ενώ το κατά κεφαλήν εισόδημα προσεγγίζει γρηγορότερα από κάθε άλλη χώρα αυτό του ευρωπαϊκού μέσου όρου.

Οι βασικοί πυλώνες που κατέστησαν την Εσθονία τόσο επιτυχημένη δεν μεταβλήθηκαν σημαντικά με την αλλαγή των κυβερνήσεων. Η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση επέφερε πρόσκαιρα ένα σημαντικό πλήγμα στην οικονομία της Εσθονίας, η οποία έπεσε θύμα της μεγάλης της εξωστρέφειας. Ωστόσο, ακολουθώντας την επιτυχημένη συνταγή των μεταρρυθμίσεων και της δημοσιονομικής προσαρμογής, επανήλθε σύντομα στον δρόμο της ανάπτυξης. Τo 2004 έγινε μέλος της ΕΕ και το 2011 το 170 μέλος της Ευρωζώνης.

Πριν μερικά χρόνια, είχα την τύχη να συναντήσω έναν από τους ανθρώπους «που κρύβονται πίσω από τους αριθμούς». Επισκεπτόμενος έναν φίλο μου που έκανε Erasmus στο Βερολίνο, γνώρισα έναν Εσθονό φίλο του, τον Μίχκελ, που σπούδαζε Ιστορία. Αν και ήταν πολύ μικρός, θυμόταν κάπως τις δυσκολίες που είχε αντιμετωπίσει η οικογένειά του τα πρώτα δύσκολα μεταβατικά χρόνια. Πολλές φορές αναλογίζομαι πόσο διαφορετική θα ήταν η πορεία της ζωής του αν είχε την ατυχία να γεννηθεί είκοσι χρόνια νωρίτερα. Ο Μίχκελ και οι συνομήλικοί του είναι η πρώτη γενιά που ζει σε περιβάλλον ελευθερίας και ευημερίας. Το οφείλουν εν πολλοίς στο γεγονός ότι οι γονείς τους και οι πολιτικές ηγεσίες που εξέλεξαν —όταν τους δόθηκε η ευκαιρία— επέλεξαν να βρεθούν στη σωστή μεριά της ιστορίας.

Και ίσως και στην κατάλληλη συναυλία.