Στην κλιμακτήριο

And if a nice young man would buy you a drink / You’d say with a conspiratorial wink / ‘You wouldn’t think that I was seventy?’ / And he’d say ‘No, you couldn’t be!’

Μύθος: Οι γυναίκες έχουν οιστρογόνα, οι άντρες έχουν τεστοστερόνη. Αλήθεια: Γυναίκες και άντρες διαθέτουν και τις δύο ορμόνες. Στον αντρικό οργανισμό, τα οιστρογόνα συμβάλλουν στη ρύθμιση των επιπέδων της τεστοστερόνης και της χοληστερίνης και ευθύνονται για την καλή υγεία των οστών, των εγκεφαλικών κυττάρων και του καρδιαγγειακού συστήματος. Χωρίς τα οιστρογόνα, ο κίνδυνος εμφράγματος, διαβήτη και καταγμάτων θα ήταν μεγαλύτερος και για τους άντρες.

Ορμόνες!

Μόνο το άκουσμα της λέξης είναι αρκετό για να ξεκινήσουν οι συσχετισμοί με τη γυναικεία διάθεση, κυρίως φυσικά την αρνητική: εκνευρισμός, ξεσπάσματα οργής, κλάμα, ευμετάβολη διάθεση — όλα αποδίδονται στις «γυναικείες» ορμόνες, τα οιστρογόνα. Πόσο τυχαία, άραγε, αποδόθηκε ο όρος υστερία αποκλειστικά στη γυναικεία φύση, με την ετυμολογία να προκύπτει από την «υστέρα», την αρχαιοελληνική λέξη για τη μήτρα; Γιατί διαιωνίζεται αυτή η προκατάληψη εφόσον η επιστήμη της Βιολογίας απέδειξε πως οι άντρες προσβάλλονται από περισσότερο σοβαρές μορφές σχιζοφρένειας απ’ ό,τι οι γυναίκες;

Στη Βρετανία των αρχών του 20^ού αιώνα μία στις δώδεκα γυναίκες τροφίμους των δημόσιων φρενοκομείων και μία στις δέκα σε ιδιωτικές κλινικές νοσηλεύτηκαν επειδή διένυαν την κλιμακτήριο. Οι προτεινόμενες θεραπείες για αυτές τις περιπτώσεις ποίκιλλαν: από χορήγηση μορφίνης, βδέλλες και απομόνωση στην αφαίρεση των ωοθηκών. Με την εξέλιξη της ενδοκρινολογίας ξεκίνησε η συνταγογράφηση ορμονών —οιστρογόνων— σε χάπι ή ενέσιμη μορφή. Το marketing της ορμονοθεραπείας, που απογειώθηκε μεταπολεμικά, βασίστηκε στην παράταση της νεότητας προς όφελος των ίδιων των γυναικών αλλά, κυριότερα, των συζύγων και του νοικοκυριού τους. Οι γυναίκες μέσα στο ιδιαζόντως πατριαρχικό πλαίσιο των δυτικών κοινωνιών από τη δεκαετία του ’50 και έπειτα διήγαν τον βίο τους μέσω της πραότητας, της ομορφιάς και της ηρεμίας που ήταν υποχρεωμένες να εξασφαλίσουν για τους γύρω τους. Η εμμηνόπαυση και οι συναισθηματικές αλλαγές που συνεπάγονται οι σωματικές/ορμονικές μεταβολές αντιμετωπίστηκαν σαν ασθένεια, όχι σαν φυσιολογική βιολογική μεταβολή.

Ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του ’50 η εξελικτική βιολογία διέγνωσε ότι η εμμηνόπαυση αποτελεί χαρακτηριστικό ελάχιστων εξελιγμένων ειδών και αυτό επειδή πρόκειται για μηχανισμό αυτοπροστασίας. Είναι η φυσική άμυνα του γυναικείου σώματος απέναντι στις πιθανότητες θνησιμότητας κατά τον τοκετό, μία από τις πρώτες αιτίες θανάτου των γυναικών κατά τον προηγούμενο αιώνα. Μέσα από την εμμηνόπαυση παρατάθηκε το προσδόκιμο ζωής του ανθρώπινου είδους, ενώ στην πλειονότητα του ζωικού βασιλείου τα θηλυκά ζουν όσο είναι ικανά για αναπαραγωγή και για τη βασική ανατροφή των απογόνων τους. Η γυναίκα στην κλιμακτήριο ζει περισσότερο από τη βιολογική «διορία» της. Εφόσον έχει απογόνους, συνεισφέρει στην ανατροφή και την αναπαραγωγή τους εκτελώντας τα παραδοσιακά καθήκοντα της γιαγιάς: γίνεται νταντά ή/και δεύτερη μητέρα.

Τι αντιμετωπίζει σε ψυχολογικό και βιολογικό επίπεδο μια γυναίκα που μπαίνει στην εμμηνόπαυση; Οι ορμονικές αλλαγές που υφίσταται το γυναικείο σώμα κατά τη διάρκεια της κλιμακτηρίου επιδρούν αρνητικά στην εμφάνιση και το ηθικό μιας γυναίκας αλλά, πιο σημαντικά, στην υγεία της. Όσο μια γυναίκα απομακρύνεται από την «αναπαραγωγική ηλικία», τα επίπεδα οιστρογόνων μειώνονται. Απόρροια της μείωσης είναι η μετακίνηση του λίπους από την περιοχή της λεκάνης —όπου το λίπος «προστάτευε» τα αναπαραγωγικά όργανα και προετοίμαζε τον οργανισμό για την περίοδο του θηλασμού— στην περιοχή της κοιλιάς. Πέρα από την αισθητική αλλαγή (και τα παντελόνια που δεν κουμπώνουν), η συσσώρευση λίπους στην κοιλιά αυξάνει τον κίνδυνο αντίστασης στην ινσουλίνη και καρδιαγγειακών παθήσεων. Επιπλέον, όσες γυναίκες διανύουν την πρώτη φάση της κλιμακτηρίου παρουσιάζουν μεγαλύτερες πιθανότητες να πάθουν κατάθλιψη και προσωρινή απώλεια μνήμης. Το επιστέγασμα είναι οι εξάψεις, η εφίδρωση και οι διαταραχές ύπνου που προκαλούν οι ορμονικές αυξομειώσεις.

Η μετάβαση στη μη-αναπαραγωγική φάση της ζωής μιας γυναίκας δεν συνεπάγεται υποχρεωτικά σαρωτικές ψυχολογικές μεταβολές. Παρ’ όλα αυτά, το 70% των γυναικών που περνούν στην κλιμακτήριο παραδέχονται πως τον πρώτο καιρό έγιναν ευερέθιστες. Μέχρι το 2017, η κατάθλιψη έπληττε μία στις πέντε γυναίκες που έμπαιναν στην κλιμακτήριο, κατά κύριο λόγο επειδή η μείωση των οιστρογόνων επηρεάζει τα επίπεδα σεροτονίνης και επινεφρίνης, ουσιών που κυκλοφορούν στον οργανισμό μας και συνδέονται με την κατάθλιψη.

Την επόμενη φορά που θα ανοίξετε την τηλεόραση, θυμηθείτε να σημειώσετε πόσες διαφημίσεις υπόσχονται στις γυναίκες νεανική εμφάνιση, πόσες δεσμεύονται να τις κάνουν να δείχνουν όσων ετών «αισθάνονται» και όχι όσων φαίνονται. Μέσα μαζικής ενημέρωσης και πολυεθνικές εταιρίες επενδύουν απίθανα ποσά στη βιομηχανία της ομορφιάς. Οι νεαρές γυναίκες είναι τα εύκολα θύματα — οι αυτοκτονίες λόγω bullying και οι ψυχοσωματικές διαταραχές όρεξης που αυξάνονται τα τελευταία χρόνια το επιβεβαιώνουν. Οι ώριμες γυναίκες είναι τα σίγουρα θύματα. Οι γυναίκες που βιώνουν τις ψυχολογικές διακυμάνσεις της κλιμακτηρίου σε συνδυασμό με τη διακοπή της γονιμότητας και την αλλαγή της εικόνας/αυτοεικόνας σπάνια θα βρουν την κατάλληλη ψυχολογική υποστήριξη, από επαγγελματίες και οικογένεια. Θα χρειαστεί να την επιζητήσουν, κάτι δύσκολο όπως γνωρίζουν όσοι υποφέρουν από ψυχικά νοσήματα οποιασδήποτε βαρύτητας. Επιπλέον, η νεότητα που φεύγει, το δέρμα που χάνει το φυσικό κολλαγόνο του και το πάχος που συσσωρεύεται «απενεργοποιούν» σεξουαλικά τη γυναίκα, την υποχρεώνουν να μπει στην «εφεδρεία» της σεξουαλικοποίησης από την πατριαρχία, την καθιστούν δευτερεύουσα, απαρατήρητη από το αντρικό βλέμμα και τον νεαρότερο «ανταγωνισμό». Εφόσον η αυτοεπιβεβαίωση είθισται να πηγάζει από τη σεξουαλική αξία που αποδίδεται στις γυναίκες, είναι αρκετές εκείνες που θα καταφύγουν στη σύγχρονη κοσμετολογία ώστε να παραμείνουν κραταιές στο συγκεκριμένο status. Κρέμες, οροί, μάσκες, επεμβάσεις, θεραπείες αναπληρώνουν εικονικά τη χείρα βοηθείας που δεν προσφέρει το κοινωνικό και οικογενειακό περιβάλλον αλλά και η Πρόνοια. Η σύσφιξη του δέρματος δεν θα απαλύνει τις μεταπτώσεις διάθεσης, τα συχνά ξεσπάσματα, την οργή που διαδέχεται την κατάθλιψη, παρά θα τα «μουδιάσει» προσωρινά, μέχρι την επόμενη επαναστατική κρέμα αναδόμησης κυττάρων που «αφαιρεί πέντε χρόνια από την πρώτη εφαρμογή».

Η έλλειψη ουσιαστικής ψυχολογικής υποστήριξης που θα συνδυαζόταν με ενδεχόμενη ορμονοθεραπεία αποδυναμώνει μέρος του γυναικείου πληθυσμού και αποπροσανατολίζει τη γυναίκα, οδηγώντας την έξω από τον εαυτό της. Μειώνει την παραγωγικότητα και τη διαθεσιμότητα ικανότατων μελών της κοινωνίας και τους στερεί την αρμονική συμφιλίωση με μια αναμενόμενη φάση της ζωής τους.

[ Για το παρόν κείμενο χρησίμευσαν στοιχεία από τις εξής πηγές: Peta Bee & Dr Sarah Schenker, The ageless body, Bloomsbury 2016· 8 Surprising High-Estrogen Symptoms in Men, www.universityhealthnews.com, 2018· Τζον Μεντίνα, Brain rules, Ψυχογιός 2008· Menopause Infographic: Brain Fog, www.huffingtonpost.com, 2017· What causes mood swings during menopause?, www.medicalnewstoday.com, 2017· Angela Saini, Inferior. The true power of women and the science that shows it, 4^th Estate, 2017· Neil Hannon, A lady of a certain age, Parlophone, 2006· Soraya Chemaly, Rage becomes her, Atria Books, 2018. Εικονογράφηση: Marie Caulliez, Depression (2017) ].