Στον αντίποδα του φόβου

Once again, we’ve seen an outrageous attempt to terrorize innocent civilians. This is an attack not just on Paris, it’s an attack not just on the people of France, but this is an attack on all of humanity and the universal values that we share.

Αυτά ήταν τα λόγια του Προέδρου Ομπάμα. 

Και όντως έτσι είναι. Το τρομοκρατικό χτύπημα στο Παρίσι ήταν ένα χτύπημα κατά της ανθρωπότητας. Οι εχθροί της δημοκρατίας είναι πολλοί και σίγουρα δεν πρέπει να μείνουν ατιμώρητοι. Η απάντηση σε αυτό το φρικτό, τυφλό τρομοκρατικό χτύπημα είμαι σίγουρος πως θα δοθεί. Και θα είναι αμείλικτη — όπως άλλωστε αρμόζει. Μια απάντηση που θα αποφασιστεί συντονισμένα.

Οι εχθροί όμως της δημοκρατίας είναι και εσωτερικοί και καιροφυλακτούν σε κάθε της στραβοπάτημα. Ο πιο επίκαιρος και γοργά εξελισσόμενος εχθρός της δημοκρατίας είναι ο λαϊκισμός. Χρησιμοποιεί τους τρόπους της δημαγωγίας και συλλαμβάνει τις δικαιολογημένες ανησυχίες του κόσμου, προτείνοντας εύληπτες αλλά ανεφάρμοστες λύσεις. Ταυτίζεται με τις επιθυμίες του πλήθους, παίζει με τη λαϊκή συγκίνηση, διαχειρίζεται τους φόβους και τις ανασφάλειες των πολιτών, καταγγέλλει τις ελίτ, αγωνιά για την εθνική ταυτότητα, αναγνωρίζει τον εχθρό —τώρα πια στο πρόσωπο του ξένου— και συντελεί στη δημιουργία μιας ακόμη παθογένειας της δημοκρατίας: της ξενοφοβίας.

Νίκη των τρομοκρατών θα ήταν η γενίκευση, η μη διάκριση ανάμεσα σε αθώους και ενόχους. Οι πράξεις και οι παραλείψεις, τα εγκλήματα, πάντα έχουν υπογραφή και ονοματεπώνυμο. Η διάχυση της ευθύνης, πέρα από αναποτελεσματική —καθώς αλλοιώνει την εικόνα, οπότε το πρόβλημα γίνεται όλο και πιο δύσκολο, σαν κουβάρι, συνεπώς και η αντιμετώπισή του ακόμη πιο δυσχερής—, είναι και επικίνδυνη. 

Η σύνδεση του προσφυγικού ζητήματος με την τρομοκρατία είναι πραγματικά αβάσιμη.

Την Πέμπτη, μία μόλις ημέρα πριν το τραγικό γεγονός στο Παρίσι, στη Βυρηττό δολοφονήθηκαν 43 άνθρωποι, και 239 τραυματίστηκαν από βομβιστικές επιθέσεις των τεράτων του ISIS. Γίνεται, λοιπόν, κατανοητό ότι οι πρόσφυγες που έρχονται κατά χιλιάδες επιθυμούν να γλιτώσουν από αυτή την παράνοια. Τα πρώτα θύματα της ισλαμικής τρομοκρατίας είναι οι ίδιοι οι μουσουλμάνοι. Επίσης, δεν υπάρχει καμία συσχέτιση μεταξύ της φτώχειας και της ριζοσπαστικοποίησης. Υπάρχουν πολύ περισσότεροι Σαουδάραβες παρά Μπαγκλαντέζοι ή Σύροι στα ριζοσπαστικά ισλαμικά κινήματα — στην πραγματικότητα, δεν υπάρχουν σχεδόν καθόλου μαχητές ιδεολόγοι Μπαγκλαντέζοι. Συνεπώς, η ταύτιση του κατατρεγμένου, του φτωχού, που έρχεται στην Ευρώπη για να γλιτώσει από τις φλόγες του πολέμου, με την τρομοκρατία ή η αντιμετώπισή του ως πιθανού μαχητή είναι αισχρός λαϊκισμός. Και μάλιστα δεν εξηγεί το φαινόμενο των «νεοφώτιστων», που είναι παιδιά δεύτερης και τρίτης γενιάς μεταναστών ή ακόμη και Ευρωπαίοι, μέλη οικογενειών της μεσαίας τάξης, που σπούδασαν σε καλά κολέγια. 

Ανάμεσα, λοιπόν, στα μέλη της Αλ Κάιντα ή του ISIS υπάρχει ένας εκπληκτικός αριθμός νεοφώτιστων στο Ισλάμ, γεγονός που έχει επισημανθεί, αλλά δεν του έχει δοθεί η απαιτούμενη προσοχή. Οι νεοφώτιστοι είναι επαναστάτες χωρίς αιτία, οι οποίοι, τριάντα χρόνια πριν, θα είχαν γίνει μέλη της Φράξιας Κόκκινος Στρατός και των Ερυθρών Ταξιαρχιών, αλλά τώρα διαλέγουν το πιο πετυχημένο «κίνημα» που διατίθεται στην «αντιιμπεριαλιστική αγορά» — ένα αλλοιωμένο Ισλάμ με αποσπασματική χρήση εδαφίων του Κορανίου· κάποια εδάφια διαστρεβλώνονται, άλλα πάλι αποσιωπώνται. Παραμένουν ακόμη ενταγμένοι στην παράδοση ενός, ως επί το πλείστον δυτικού, χιλιασμού, έχοντας γυρίσει την πλάτη τους στην ιδέα της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Οι προηγούμενες επιθέσεις στο Παρίσι, στο περιοδικό Charlie Hebdo, έγιναν από Γάλλους πολίτες, και η τρομοκρατική επίθεση στους Δίδυμους Πύργους της Νέας Υόρκης από τρομοκράτες που εισήλθαν νόμιμα στη χώρα. 

Δεν γίνεται να αναφέρουμε ολόκληρη την ιστορία του Ισλάμ, μιας θρησκείας, ενός πολιτισμού, μιας κουλτούρας και μιας φιλοσοφίας εκατομμυρίων ανθρώπων σε λίγες μόνο αράδες. Είναι αδύνατον και δεν θα το επιδιώξουμε. Αυτό όμως που μπορούμε να πούμε είναι ότι το Ισλάμ δεν είναι ένα· ακόμη και η Σαρία δεν αποτελεί ένα ενιαίο σύστημα κανόνων, αλλά υπάρχουν πολλές νομικές σχολές ερμηνείας. Επίσης, ο iσλαμικός φονταμενταλισμός, που γιγαντώθηκε μετά από την αποτυχία του κοσμικού αραβικού σοσιαλισμού, των απολυταρχικών τοπικών καθεστώτων και των δυτικών επεμβάσεων, είναι ένα σύνθετο φαινόμενο της νεωτερικής περιόδου και συγκεκριμένα της ύστερης (μετανεωτερικότητα), δεν σχετίζεται με το παραδοσιακό, προνεωτερικό Ισλάμ, ακόμη και με την υπερσυντηρητική έκφανσή του και έχει στοιχεία δυτικού χιλιασμού αλλά και ψυχοδυναμικές διαστάσεις όπως η παλινδρομική επίλυση του οιδιπόδειου συμπλέγματος: αντί της συμβολικής δολοφονίας του πατέρα, οδηγούμαστε στη δολοφονία από αγάπη για τον πατέρα. Στο Ισλάμ προστατεύεται η ζωή αλλά και ο θεσμός της οικογένειας — δεν είναι τυχαίο άλλωστε που στις περιοχές όπου επικράτησε κατήργησε έθιμα που έβλαπταν τις ανωτέρω αξίες, όπως η καύση της χήρας μαζί με τον νεκρό σύζυγό της, η αιμομιξία στους ζωροάστρες ή οι κάστες, και άλλα πολλά. Επιπροσθέτως, το Ισλάμ είχε παραδοσιακά και κανόνες πολέμου. Σε μια πολιορκία δινόταν η δυνατότητα σε μια πόλη να παραδοθεί και οι κάτοικοι της να είναι ασφαλείς.

Το είδος της τρομοκρατίας που ασκούν η Αλ Κάιντα ή το ISIS δεν ανήκει στην ιστορία του μουσουλμανισμού. Αν λάβουμε υπόψη τις εκδηλώσεις της —επιθέσεις αυτοκτονίας, δολοφονία ομήρων, στοχοποίηση αμάχων—, όλες τους είναι μέθοδοι τις οποίες, πριν από την Αλ Κάιντα, είχαν χρησιμοποιήσει άλλες οργανώσεις: οι Τίγρεις Ταμίλ, για παράδειγμα, επιδίδονταν σε επιθέσεις αυτοκτονίας· η άκρα Δεξιά στην Ιταλία ήταν υπεύθυνη για τη βομβιστική επίθεση με θύματα πολίτες στον σταθμό της Μπολόνια, τον Αύγουστο του 1980· η 17Ν και τα βίντεο της Αλ Κάιντα ή του ISIS με τις εκτελέσεις ξένων ομήρων στο Ιράκ και τη Συρία είναι ακριβής «αναπαράσταση» της εκτέλεσης του Άλντο Μόρο από τις Ερυθρές Ταξιαρχίες, με το πανό και το σήμα της οργάνωσης στο βάθος, τον όμηρο με χειροπέδες και με δεμένα τα μάτια, την παρωδία «δίκης», την εκφώνηση της «ποινής» και την εκτέλεση.

Νίκη των τρομοκρατών θα ήταν η περιστολή των ατομικών μας ελευθεριών από το κράτος έχοντας ως δικαιολογητική βάση την ασφάλεια, η επικράτηση πολιτικών δυνάμεων όπως το κόμμα της Μαρίν Λεπέν στη Γαλλία και οποιαδήποτε αλλαγή του τρόπου ζωής μας και των αντιλήψεων μας λόγω του φόβου.

Όχι, δεν θα αλλάξουμε τον τρόπο ζωής μας, δεν θα τους κάνουμε την χάρη. Τα τέρατα αυτά μισούν τη ζωή — εμείς όμως θα συνεχίσουμε να τη χαιρόμαστε. Ο φόβος είναι γνώρισμα των απολυταρχικών και σκοταδιστικών καθεστώτων· η δημοκρατία βρίσκεται στον αντίποδα του φόβου, της υποδούλωσης, του ψεύδους και του τρόμου. 

Η φιλελεύθερη δημοκρατία μάς χωράει όλους: με τα πάθη, τις παραξενιές μας, τις ανασφάλειες, τις ανησυχίες και τις απόψεις μας — και είναι γενναιόδωρη. Αλλά είναι και αμείλικτη σε όποιο τέρας προσπαθήσει να την καταλύσει και να την πλήξει.

Και θα απαντήσει — και η απάντησή της θα είναι δίκαιη και σκληρή.

Θα νικήσει. 

(Η φωτογραφία είναι από τον αγώνα χόκεϊ μεταξύ της ομάδας της Ουάσινγκτον Washington Capitals και της καναδικής Calgary Flames για το National Hockey League —σημαντικό αθλητικό γεγονός για τους Αμερικανούς— την Παρασκευή το βράδυ. Τα χρώματα της γαλλικής σημαίας βάφουν τον πάγο).