Συμπαντική αρμονία

Πριν από δυόμισι χιλιάδες χρόνια, ο φιλόσοφος, μαθηματικός, γεωμέτρης και θεωρητικός της μουσικής Πυθαγόρας διατύπωσε τη θεωρία της «μουσικής των σφαιρών», που αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για διάφορους στοχαστές και μουσικούς, από τους μυστικιστές του Μεσαίωνα μέχρι και τους ουμανιστές φιλοσόφους της Αναγέννησης. Και αργότερα, βέβαια, οι πυθαγόρειες ιδέες συνέχισαν να ασκούν ακαταμάχητη έλξη για κάθε φιλοπερίεργο πνεύμα με ροπή προς τον μυστικισμό. Πρόσφατα, επί ελληνικού εδάφους, ανάλογες αναφορές έκαναν ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Σταμάτης Γονίδης. Σε ό,τι αφορά τον Θεοδωράκη, δεν κατάλαβα τι είχε στον νου του, γιατί δεν ήταν καθόλου σαφή τα όσα είπε, αλλά τα λεγόμενα του Γονίδη αξίζουν ένα σχετικό σχόλιο, αν μη τι άλλο γιατί είναι πέρα για πέρα λάθος.

Όλα, όπως είναι φυσικό, ξεκινούν από μια τεράστια παρεξήγηση.

Η ιδέα της μουσικής των σφαιρών του Πυθαγόρα στηρίζεται στη θεώρηση της κίνησης των ουρανίων σωμάτων (που σημαίνει Ήλιος, Σελήνη και πλανήτες) ως «μουσικής». Αυτή η «μουσική», όμως, δεν είναι αυτό που λέμε εμείς μουσική στην καθομιλουμένη· πρόκειται για μια καθαρά θεωρητική μαθηματική (και ολίγον τι θρησκευτική) έννοια, και όχι για κάτι ακουστό, δηλαδή αντιληπτό από το ανθρώπινο αυτί. Βασίζεται στη μεταφυσική αντίληψη ότι οι μαθηματικές σχέσεις εκφράζουν ποιότητες τόνων ενέργειας οι οποίοι εκδηλώνονται σε αριθμούς, γωνίες, σχήματα και ήχους που αλληλοσυνδέονται μέσω αριθμητικών αναλογιών, τις οποίες βέβαια ο Πυθαγόρας είχε εφαρμόσει με επιτυχία στο μονόχορδο, θέτοντας τις βάσεις για ένα ολόκληρο μουσικό σύστημα που χρησιμοποιείται ως τις μέρες μας. Πάνω σε αυτό το μυστικιστικό θεμέλιο βασίστηκε όλη η μαγική σκέψη που συνόδεψε την ανθρωπότητα στη διαδρομή της μέσα από τις χιλιετίες, παρέχοντας εύφορο έδαφος για την ανάπτυξη προεπιστημονικών δραστηριοτήτων όπως η αλχημεία και η αστρολογία.

Αυτό το θεμέλιο, λοιπόν, ήταν χρήσιμο, τότε. Αλλά είναι καιρός πια να το αφήσουμε πίσω μας.

Και τι σχέση έχει με όλα αυτά ο λαϊκός συνθέτης και τραγουδιστής Σταμάτης Γονίδης;

Ο κ. Γονίδης, πριν από λίγο καιρό, σε συνέντευξη που παραχώρησε στον τηλεπλασιέ και επαγγελματία συνωμοσιολόγο Δημοσθένη Λιακόπουλο (θου, Κύριε, φυλακήν τω στόματί μου και θύραν περιοχής περί τα χείλη μου), ισχυρίστηκε ότι, βασιζόμενος στη θεωρία του Πυθαγόρα, έχει ανακαλύψει μια «συχνότητα» που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για θεραπευτικούς σκοπούς. Προσπαθώντας να μιλήσει γι’ αυτό (γιατί η αλήθεια είναι ότι δεν έβγαζε και πολύ νόημα), είπε διάφορα πράγματα που ελάχιστη σχέση έχουν με την πραγματικότητα, όπως ότι αυτή τη συχνότητα την εκπέμπει όλο το σύμπαν, ότι υπάρχει σε κάθε μηχάνημα, ηλεκτροκίνητο ή πετρελαιοκίνητο, ότι είναι αυτή που χρησιμοποιούν οι ψάλτες για το ίσο, καθώς και οι Βουδιστές μοναχοί, και άλλα όμορφα. Αλλά το κορυφαίο ήταν η δήλωσή του πως «αυτή η συχνότητα είναι ματζόρε».

Αυτό είναι σαν να λες ότι μια γραμμή είναι ισόπλευρο τρίγωνο. Ένα τρίγωνο αποτελείται από πλευρές, οι πλευρές ουσιαστικά είναι γραμμές, αλλά ένα τρίγωνο δεν μπορεί να είναι γραμμή, και μια γραμμή δεν μπορεί να είναι τρίγωνο, και μάλιστα να παίρνει και τον χαρακτηρισμό «ισόπλευρο». Πιο συγκεκριμένα, στη μουσική ορολογία, ματζόρε είναι ο ιταλικός όρος για τις μείζονες συγχορδίες (δηλαδή τις συγχορδίες με μεγάλη τρίτη). Μια συγχορδία αποτελείται από νότες, και κάθε νότα αποτελείται από μία (θεμέλιο) συχνότητα, αλλά μια συγχορδία δεν είναι μία μόνο συχνότητα, και βεβαίως μια συχνότητα δεν μπορεί να είναι συγχορδία, και μάλιστα να παίρνει και τον χαρακτηρισμό «ματζόρε».

Ας το ξαναπούμε: είναι καιρός πια να αφήσουμε πίσω μας τις προεπιστημονικές αντιλήψεις που δεν αντιστοιχούν στην πραγματικότητα, όσο θελκτικές κι αν είναι για την ανθρώπινη φαντασία, γιατί, επαναφέροντάς τες με το ζόρι στη ζωή, απλώς τις μετατρέπουμε σε ζόμπι.

Και όλοι έχουμε δει πώς τελειώνουν οι ταινίες με ζόμπι.