Ύποπτοι θάνατοι

Η πρόσφατη επίθεση με νευροτοξικό παράγοντα εναντίον του Sergei Skripal και της κόρης του Yulia στο Σόλσμπερι αποτελεί ένα κομβικό σημείο στις σχέσεις της Ρωσίας με τη Δύση. Η βρετανική κυβέρνηση έχει συμπεράνει πως ήταν «εξαιρετικά πιθανό» ότι η Ρωσία ευθύνεται για αυτήν την επιθετική πράξη [Guardian]. Η κυβέρνηση άρχισε να εφαρμόζει μία σειρά από αντίποινα, όπως την απέλαση 23 Ρώσων διπλωματών που ταυτοποιήθηκαν ως κρυφοί πράκτορες των υπηρεσιών πληροφοριών [BBC].

Είναι, ωστόσο, ξεκάθαρο ότι η δηλητηρίαση του Sergei Skripal δεν είναι μία μεμονωμένη περίπτωση. Υπάρχει πλέον ένας συντριπτικός όγκος στοιχείων για το ότι οι ρωσικές Αρχές εφαρμόζουν, εδώ και χρόνια, μία εκστρατεία Τρόμου σε βρετανικό έδαφος. Όπως και με την εκστρατεία κυβερνοεπιθέσεων και παραπληροφόρησης εναντίον των φιλελεύθερων δημοκρατιών της Δύσης, αυτή η σειρά εγκλημάτων κατά ζωής φαίνεται να είναι μέρος μίας στρατηγικής απόφασης του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν να ασκήσει ισχύ στην επικράτεια άλλων κρατών, εκτός νομικών πλαισίων και διεθνών κανόνων. Αν και η επίθεση κατά του Skripal ενδέχεται να θεωρηθεί από τον ιστορικό του μέλλοντος ως η επίσημη έναρξη του 2^ου Ψυχρού Πολέμου, η πραγματικότητα είναι ότι αυτή η περίοδος ξεκίνησε αρκετά χρόνια πριν.

Σύμφωνα με την πρωθυπουργό της Βρετανίας, Τερέζα Μέι, η Ρωσία έχει ιστορικό «κρατικών δολοφονιών» [Guardian]. Δημοσιογράφοι και ερευνητές όπως οι Luke Harding, Martin Sixsmith, Ed Lucas και Andrew Gilligan —μεταξύ πολλών άλλων— έχουν δημοσιεύσει πολλά άρθρα και βιβλία τα τελευταία δέκα χρόνια, στα οποία τεκμηριώνουν τις πρακτικές της ρωσικής κυβέρνησης στο εσωτερικό και το εξωτερικό της χώρας. Η δηλητηρίαση του Alexander Litvinenko στο κεντρικό Λονδίνο το 2006 παρέμεινε στην επικαιρότητα εξαιτίας της φύσης του εγκλήματος και της παρατεταμένης καμπάνιας για την πραγματοποίηση επίσημης ανεξάρτητης έρευνας, η οποία και ακολούθησε. Μεμονωμένες περιπτώσεις θανάτων — όπως αυτοκτονίες και ξαφνικές καρδιακές προσβολές— δεν απασχόλησαν ιδιαιτέρως τα ΜΜΕ. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων αυτών, οι βρετανικές Αρχές βιάστηκαν να συμπεράνουν ότι οι θάνατοι προήλθαν από φυσικά αίτια, ακόμη και όταν υπήρχαν ισχυρές ενδείξεις προς την αντίθετη κατεύθυνση.

Τον Ιούνιο του 2017, το BuzzFeed [BF] δημοσίευσε μία εξαιρετικά σημαντική δημοσιογραφική έρευνα, συνδέοντας για πρώτη φορά 14 περιπτώσεις μυστηριωδών θανάτων τους οποίους οι υπηρεσίες πληροφοριών των ΗΠΑ συνδέουν, με τη σειρά τους, με τη Ρωσία. Αυτό το άρθρο του BuzzFeed είναι η βασική πηγή δημοσιογράφων και πολιτικών που τις τελευταίες μέρες προσπαθούν να επεξεργαστούν τα γεγονότα· είναι επίσης η βασική πηγή αυτού εδώ του άρθρου.

Αν και υπάρχουν κάποιες διαφορές ανάμεσα στις υποθέσεις — κάποια θύματα ήταν Ρώσοι που ζούσαν στο Ηνωμένο Βασίλειο, ενώ άλλοι ήταν Βρετανοί πολίτες— και ενώ τα περιθώρια βεβαιότητας για την άμεση ή έμμεση ανάμειξη των ρωσικών Αρχών διαφέρουν κατά περίπτωση, όλες οι υποθέσεις συνδέονται με τη Ρωσία, είτε μέσω των μυστικών υπηρεσιών, είτε μέσω της παγκόσμιας ροής του χρήματος, είτε και με τα δύο.

Ο Υπουργός Εξωτερικών Μπόρις Τζόνσον δήλωσε ότι αυτές οι υποθέσεις προκαλούν «βαθύ προβληματισμό» [Sky], ενώ η σκιώδης υπουργός Εσωτερικών Ιβέτ Κούπερ ζήτησε από την κυβέρνηση να ξανανοίξει και να ερευνήσει όλες τις υποθέσεις: «Θα έχετε υπόψη σας αναφορές για σημαντικά στοιχεία [που προκαλούν προβληματισμό] για πολλές από τις 14 υποθέσεις, τα οποία [στοιχεία] δημιουργούν σοβαρές αμφιβολίες για τις αποφάσεις που ελήφθησαν ώστε κάθε υπόθεση να αντιμετωπιστεί ως αυτοκτονία, φυσικά αίτια ή ατύχημα. Αυτά τα δημοσιευμένα στοιχεία εγείρουν ερωτήματα για τη στιβαρότητα των αστυνομικών ερευνών» [UK Parliament].

Σε αυτό το άρθρο συγκεντρώσαμε και συνοψίζουμε τις βασικές πληροφορίες για 17 υποθέσεις ύποπτων επιθέσεων και θανάτων που έχουν λάβει χώρα τα τελευταία 15 χρόνια σε βρετανικό έδαφος, καθώς και για τις αναδυόμενες διασυνδέσεις και επιπτώσεις. Οι υποθέσεις παρουσιάζονται με χρονολογική σειρά. Ο σκοπός αυτού του άρθρου είναι να επεξεργαστεί δημοσιευμένα στοιχεία για αυτό το ζήτημα ύψιστης σημασίας για τη δημόσια ασφάλεια στη Βρετανία και για την παγκόσμια ασφάλεια εν γένει.

Σημειώνουμε ότι η ανάλυση αυτή βασίζεται σε δευτερογενή δεδομένα — δηλαδή σε άρθρα ΜΜΕ, δημοσιευμένες έρευνες, βιβλία δημοσιογράφων, ντοκιμαντέρ κ.ο.κ. Αν και προσπαθήσαμε να διασταυρώσουμε τις πληροφορίες που παρουσιάζονται εδώ, δεν φέρουμε ευθύνη για την ακρίβεια του ρεπορτάζ και αφήνουμε τους αναγνώστες να κρίνουν οι ίδιοι την αξιοπιστία των πηγών και την ισχύ των ισχυρισμών τους.

ΟΙ ΔΕΚΑΕΦΤΑ ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ

Υπόθεση 1^η. Stephen Moss (Σεπτέμβριος 2003). Αιτία θανάτου: Καρδιακή προσβολή. Ανάμειξη: O Moss ήταν βρετανός δικηγόρος, συνεργάτης και φίλος του Stephen Curtis (Υπόθεση 2). Ήταν αναμεμειγμένος στη λεγόμενη Devonia Agreement — μία αμφιλεγόμενη επιχειρηματική συμφωνία του Ρώσου ολιγάρχη Boris Berezovsky (Υπόθεση 12) και του Γεωργιανού ολιγάρχη Badri Patarkatsishvili (Υπόθεση 7), που οδήγησε σε δικαστική διαμάχη με τον Ρώσο ολιγάρχη Roman Abramovich. Θάνατος: Ο Moss υπέστη ξαφνική καρδιακή προσβολή στην ηλικία των 46 ετών. Ο θάνατός του τον έκανε «έναν από αρκετούς βασικούς μάρτυρες που δεν έζησαν ώστε να καταθέσουν για τη συναλλαγή» [BF]. Οι υπηρεσίες πληροφοριών των ΗΠΑ υποψιάζονται ότι τόσο ο Moss όσο και ο Curtis δολοφονήθηκαν. Απόρρητοι φάκελοι για τους δύο άνδρες συνδέουν τους θανάτους τους με τη Ρωσία. Η υπόθεση Moss είναι αυτή για την οποία έχουμε τα λιγότερα στοιχεία. Οι τέσσερις πηγές του BuzzFeed στις υπηρεσίες πληροφοριών των ΗΠΑ είναι η βασική πηγή.

Υπόθεση 2^η. Stephen Curtis (3 Μαρτίου 2004). Αιτία θανάτου: Πτώση ελικοπτέρου. Ανάμειξη: Ο Curtis ήταν Βρετανός δικηγόρος που δούλευε με τον Mikhail Khodorkovsky — Ρώσο ολιγάρχη και έναν από τους βασικούς εχθρούς του Πούτιν τα τελευταία 20 χρόνια, ο οποίος [Khodorkovsky] διώχθηκε επανειλημμένα και φυλακίστηκε για φοροδιαφυγή, και απελευθερώθηκε λίγο πριν τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Sochi. Ο Curtis ήταν διευθυντής του Group Menatep, ενός επιχειρηματικού κολοσσού 16 δισεκατομμυρίων λιρών, με σημαντική παρουσία στον ενεργειακό τομέα της Ρωσίας, και έλεγχο της Yukos — μιας από τις μεγαλύτερες εταιρίες πετρελαίου και φυσικού αερίου [BBC]. Ο Curtis σχεδίασε την αναδιοργάνωση της Yukos και του υπεράκτιου δικτύου της, έτσι ώστε να κατευθύνει εκατομμύρια δολάρια κέρδους από ρωσικό πετρέλαιο σε φορολογικούς Παραδείσους του εξωτερικού [DM]. Θάνατος: Ο Curtis πέθανε σε δυστύχημα όταν το ελικόπτερο στο οποίο επέβαινε έπεσε λίγο πριν προσγειωθεί στο αεροδρόμιο του Μπόρνμουθ. Ο πιλότος του ελικοπτέρου Max Radford σκοτώθηκε και αυτός. Το Air Accident Investigation Branch (AAIB) έκρινε ότι δεν υπήρχαν ενδείξεις σαμποτάζ, και οι ένορκοι της ιατροδικαστικής έρευνας έκριναν ότι η πτώση του ελικοπτέρου ήταν «μάλλον» ατύχημα, εξαιτίας κακοκαιρίας και αποπροσανατολισμού του πιλότου. Ωστόσο, οι καιρικές συνθήκες δεν ήταν ιδιαιτέρως δυσμενείς (υπήρχε συννεφιά και ελαφριά βροχή)· αυτόπτες μάρτυρες ανέφεραν ότι άκουσαν «μία ανεξήγητη και εκκωφαντική έκρηξη λίγο πριν την πτώση»· τα πτώματα των δύο ανδρών ήταν «τόσο καμένα ώστε να μην μπορούν να ταυτοποιηθούν παρά μόνο με δείγματα DNA» [Hollingsworth and Lansley]. Οι γονείς του πιλότου Radford πιστεύουν ότι είναι πολύ πιθανό ο Curtis «να ήταν στόχος»· ο Curtis είχε δεχτεί απειλητικά τηλεφωνήματα, τελούσε υπό παρακολούθηση, και —δύο εβδομάδες πριν τον θάνατο του— είχε πει ότι, «εάν κάτι του συμβεί, δεν θα είναι ατύχημα» [BBC]. Στα μέσα του Φεβρουαρίου του 2004, ο Curtis ανησυχούσε τόσο πολύ για την ασφάλειά του, ώστε να επικοινωνήσει με το υπουργείο Εξωτερικών και το National Crime Intelligence Service και να προσφέρει την πλήρη συνεργασία του, όπως την παροχή πληροφοριών για ρωσικές εμπορικές δραστηριότητες στη Βρετανία [DM].

Υπόθεση 3^η. Igor Ponomarev (30 Οκτωβρίου 2006). Αιτία θανάτου: Αδιευκρίνιστη. Ανάμειξη: Ο Ponomarev ήταν ο αντιπρόσωπος της Ρωσίας στον Διεθνή Ναυτιλιακό Οργανισμό (IMO) στο Λονδίνο. Την επομένη του θανάτου του (31 Οκτωβρίου) επρόκειτο να συναντήσει τον Mario Scaramella — έναν ειδικό επί θεμάτων ασφαλείας που ερευνούσε τις διασυνδέσεις των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών (FSB) με Ιταλούς πολιτικούς. Ο Scaramella ήταν το άτομο που συνάντησε ο Alexander Litvinenko (Υπόθεση 4) την ημέρα που δηλητηριάστηκε, την 1η Νοεμβρίου, δηλαδή δύο ημέρες μετά τον θάνατο του Ponomarev. Θάνατος: Ο Ponomarev κατέρρευσε και πέθανε στο Λονδίνο. Είχε νιώσει ακραία δίψα και είχε πιει τρία λίτρα νερό το βράδυ του θανάτου του — σύνηθες σύμπτωμα της δηλητηρίασης με θάλλιο [BF, DM]. Οι ρωσικές Αρχές κινήθηκαν ταχύτατα, μεταφέροντας το πτώμα του Ponomarev’s στη Μόσχα χωρίς να πραγματοποιηθεί νεκροτομή στη Βρετανία. Δήλωσαν ότι ο θάνατος οφειλόταν σε φυσικά αίτια, αν και υπάρχουν ισχυρισμοί ότι νεκροτομή δεν έγινε ούτε στη Ρωσία [Rubendotmaritime]. Ο Ιταλός δημοσιογράφος και πολιτικός Paolo Guzzanti δήλωσε ότι ο θάνατος είναι «πιθανή δολοφονία» [Radio Liberty].

Υπόθεση 4^η. Alexander Litvinenko (1-23 Νοεμβρίου 2006). Αιτία θανάτου: Δηλητηρίαση. Ανάμειξη: Ο Litvinenko, πρώην πράκτορας της FSB, όταν έφυγε από την υπηρεσία έκανε εκστρατεία διαφάνειας παρέχοντας πληροφορίες για τα κακώς κείμενα της οργάνωσης. Το 1998 ο Litvinenko και άλλα πρώην μέλη της FSB έδωσαν μία συνέντευξη Τύπου στην οποία κατηγόρησαν τις ρωσικές μυστικές υπηρεσίες για διαφθορά. Ο Litvinenko ήταν εξαιρετικά επικριτικός για τον πρόεδρο Πούτιν και έγραψε βιβλίο στο οποίο ισχυριζόταν ότι η ίδια η FSB, υπό τις εντολές τού (τότε πρωθυπουργού) Πούτιν, ήταν υπεύθυνη για τις βομβιστικές επιθέσεις σε πολυκατοικίες της Ρωσίας το 1999, τις οποίες η κυβέρνηση απέδωσε σε Τσετσένους τρομοκράτες. Οι επιθέσεις ήταν καταλυτικές για την έναρξη του Δεύτερου Πολέμου της Τσετσενίας και την άνοδο του Πούτιν στην προεδρία. Ο Litvinenko εντέλει διέφυγε στη Βρετανία, όπου και συνεργάστηκε με τον εξόριστο ολιγάρχη Boris Berezovsky (Υπόθεση 12). Θάνατος: Ο Litvinenko δηλητηριάστηκε με πολώνιο-210. Η επίθεση κατά του Litvinenko άφησε ένα τεράστιο «μονοπάτι» από ραδιενεργό πολώνιο στα μπαρ, στα εστιατόρια, στα μέσα μεταφοράς και στα ξενοδοχεία στα οποία βρέθηκαν ο ίδιος και οι δολοφόνοι του, όπως και στα αεροσκάφη της British Airways με τα οποία ταξίδεψαν εκείνοι. Οι μακροπρόθεσμες συνέπειες της έκθεσης στο ραδιενεργό πολώνιο-210 για τους ανυποψίαστους πολίτες, και ειδικά για όσους δούλευαν στο Millennium Hotel, όπου έγινε η επίθεση, είναι άγνωστες. Σύμφωνα με την Δημόσια Έρευνα που πραγματοποίησε ανεξάρτητη επιτροπή της βρετανικής Δικαιοσύνης, η επίθεση έγινε από τον Andrey Lugovoy (πρώην σωματοφύλακα της KGB και, πλέον, βουλευτή στη ρωσική Δούμα) και εγκρίθηκε προσωπικά από τον ίδιο τον πρόεδρο Πούτιν [Litvinenko Inquiry]. Η βιβλιογραφία για την υπόθεση Litvinenko είναι πλούσια. Οι πιο σημαντικές πηγές είναι τα βιβλία των Luke Harding [μία συντομευμένη έκδοση είναι διαθέσιμη ως άρθρο και ηχητική ανάγνωση εδώ]· Martin Sixsmith· Alex Goldfarb και Marina Litvinenko· η έρευνα του BBC Panorama, η οποία μόλις λίγες εβδομάδες μετά τον θάνατο του Litvinenko κατάφερε να περιγράψει με κλινική ακρίβεια τι συνέβη· και το ντοκιμαντέρ Rebellion: The Litvinenko Case του Andrei Nekrasov. Η (επιτυχής) επίθεση της 1ης Νοεμβρίου ήταν η δεύτερη απόπειρα δηλητηρίασης του Litvinenko με πολώνιο-210, όπως έδειξε το Panorama· η πρώτη επίθεση είχε πραγματοποιηθεί λίγες εβδομάδες πριν στο εστιατόριο σούσι Itsu στο Πικαντίλι.

Υπόθεση 5^η. Yuri Golubev (7 Ιανουαρίου 2007). Αιτία θανάτου: Καρδιακή προσβολή. Ανάμειξη: Ο Golubev έπαιξε ρόλο-κλειδί στην άνοδο της Yukos και κατέστη έμπιστος σύμβουλος του πρώην ολιγάρχη και βασικού εχθρού του Πούτιν, Mikhail Khodorkovsky. Ο Golubev ανέλαβε τη διαχείριση της Yukos όσο ο Khodorkovsky αντιμετώπιζε τις κατηγορίες του Κρεμλίνου. Το 2003 ο Golubev πήρε μέρος στις συνομιλίες εκ μέρους της Yukos (η οποία επρόκειτο να συγχωνευτεί με την εταιρία Sibneft του Roman Abramovich) με την ExxonMobil και την ChevronTexaco — δύο μεγάλες πετρελαϊκές εταιρίες των ΗΠΑ. Υπάρχουν ενδείξεις ότι ο Πούτιν θα θεωρούσε «προδοτική» μία πιθανή πώληση τέτοιου ρωσικού γίγαντα σε αμερικανικές εταιρίες [Independent]. Ο Golubev επίσης διηύθυνε τη Menatep και συνεργάστηκε με τον Stephen Curtis (Υπόθεση 2) [BF]. Θάνατος: Ο Golubev βρέθηκε νεκρός στο διαμέρισμά του. Η Σκότλαντ Γιαρντ (Μητροπολιτική Αστυνομία του Λονδίνου) βιάστηκε να ανακοινώσει ότι ο θάνατος δεν ήταν ύποπτος [BF]. Ωστόσο, ο ίδιος ο γενικός εισαγγελέας της Ρωσίας δήλωσε: «Φυσικά, κάποιος μπορεί να ισχυριστεί ότι [ο Golubev] εξοντώθηκε. Υπάρχουν πολλοί λόγοι για να το υποθέσει κάποιος αυτό, όπως οι πρόσφατες πληροφορίες για τη χρήση αερίων υδραργύρου για τη δηλητηρίαση ατόμων, και στο Λονδίνο [μεταξύ άλλων]» [WP]. Η δήλωση αυτή —όπως και παρόμοιες δηλώσεις σε άλλες υποθέσεις— θα μπορούσε να ερμηνευτεί ως μία προσπάθεια των ρωσικών Αρχών να χρησιμοποιήσουν τον θάνατο αυτό ως προειδοποίηση εναντίον ολιγαρχών και διαφωνούντων, στο πλαίσιο δηλαδή μιας ευρύτερης εκστρατείας Τρόμου.

Υπόθεση 6^η. Daniel McGrory (20 Φεβρουαρίου 2007). Αιτία θανάτου: Εγκεφαλική αιμορραγία. Ανάμειξη: Ο McGrory δούλεψε για 20 χρόνια ως ρεπόρτερ στην Daily Express πριν προσληφθεί στους Times του Λονδίνου. Ο McGrory πέθανε πέντε ημέρες πριν την προβολή ενός τηλεοπτικού ντοκιμαντέρ του αμερικανικού καναλιού NBC, στο οποίο μιλούσε για την έρευνά του σχετικά με τηνδολοφονία του Alexander Litvinenko (Υπόθεση 4). Ένα δεύτερο άτομο που εμφανίστηκε στο ίδιο ντοκιμαντέρ —ο Αμερικανός ειδικός για θέματα ασφαλείας, και επικριτής του Πούτιν, Paul Joyal— πυροβολήθηκε και τραυματίστηκε σοβαρά από αγνώστους λίγο μετά την προβολή του προγράμματος [WP]. Νωρίτερα το ίδιο βράδυ, ο Joyal είχε δειπνήσει με τον πρώην στρατηγό της KGB Oleg Kalugin, τον οποίο η ρωσική κυβέρνηση κατηγόρησε για κατασκοπεία [WP]. Θάνατος: Η αρχική εκτίμηση ήταν ότι ο McGrory, 54 ετών, υπέστη καρδιακή προσβολή. Ωστόσο, η νεκροψία έδειξε εγκεφαλική αιμορραγία [Times]. Σύμφωνα με το NBC, τα δύο περιστατικά ήταν «μυστηριώδη» [BF]. «Ένα μήνυμα έχει σταλεί σε όποιον θέλει να μιλήσει κατά του Κρεμλίνου: “Εάν το κάνεις, ανεξαρτήτως του ποιος είσαι, πού είσαι, θα σε βρούμε, και θα σε κάνουμε να σιωπήσεις — με τον πιο φριχτό τρόπο”» (Paul Joyal, Dateline) [WP].

Υπόθεση 7^η. Badri Patarkatsishvili (12 Φεβρουαρίου 2008). Αιτία θανάτου: Καρδιακή προσβολή. Ανάμειξη: Ο Patarkatsishvili ήταν Γεωργιανός ολιγάρχης που συγκέντρωσε πλούτο στη Ρωσία μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης [Mirror]. Ο φερόμενος ως δολοφόνος του Alexander Litvinenko (Υπόθεση 4)  —ο Andrey Lugovoy— ήταν σύμβουλος ασφαλείας του Patarkatsishvili για 12 χρόνια, αλλά συγκρούστηκαν μετά τη δολοφονία Litvinenko το 2006 [Mirror]. Ο Patarkatsishvili ήταν επίσης συνεταίρος του Ρώσου ολιγάρχη και βασικού αντιπάλου του Πούτιν Boris Berezovsky (Υπόθεση 12). Στο παρελθόν οι Patarkatsishvili και Berezovsky είχαν τον έλεγχο σημαντικών εταιριών στη Ρωσία, και ήταν οι ιδρυτές της Sibneft — του πετρελαϊκού ομίλου που αργότερα πέρασε στον έλεγχο του Roman Abramovich και πωλήθηκε στην Gazprom. Μετά το 2001 ο Patarkatsishvili διώχθηκε δικαστικά στη Ρωσία και καταδικάστηκε για μία σωρεία αδικημάτων, όπως η απάτη [Telegraph]. Θάνατος: Ο Patarkatsishvili βρέθηκε νεκρός στο σπίτι του στο Λέδερχεντ στο Σάρεϊ [Telegraph]. Νωρίτερα εκείνο το βράδυ είχε δειπνήσει με την οικογένειά του και είχε πει πως δεν αισθανόταν καλά [BF]. Η αστυνομία θεώρησε τον θάνατό του ως «ύποπτο» και έδωσε εντολή για νεκροψία [Telegraph]. Μετά από «εκτεταμένη τοξικολογική ανάλυση» η αστυνομία του Σάρεϊ συμπέρανε ότι ο θάνατος προήλθε από φυσικά αίτια. Ωστόσο, σύμφωνα με δύο κορυφαίες πηγές στις υπηρεσίες πληροφοριών των ΗΠΑ, οι υποψίες για τον θάνατο του Patarkatsishvili είναι ιδιαιτέρως έντονες [BF]. Λίγες εβδομάδες πριν πεθάνει, ο Patarkatsishvili είχε πει ότι κατάσκοποι σχεδίαζαν τη δολοφονία του και ότι δύο απόπειρες είχαν ήδη γίνει εναντίον του στη Βρετανία [Telegraph]. Τον Δεκέμβριο του 2007, οι εφημερίδες της Βρετανίας είχαν τυπώσει αποσπάσματα από μία ηχογραφημένη συνομιλία ανάμεσα σε έναν Γεωργιανό αξιωματούχο και έναν επαγγελματία εκτελεστή που σχεδίαζαν τη δολοφονία του [Mirror].

Υπόθεση 8^η. Gareth Williams (Αύγουστος 2010). Αιτία θανάτου: Αδιευκρίνιστη. Ανάμειξη: Ο Williams ήταν μαθηματικός που δούλευε για τις βρετανικές υπηρεσίες πληροφοριών GCHQ και MI6. Ο Ρώσος αποστάτης Boris Karpichkov ισχυρίστηκε ότι ο Williams «εξοντώθηκε» από τις ρωσικές μυστικές υπηρεσίες επειδή αρνήθηκε να γίνει διπλός πράκτορας, και επειδή γνώριζε την ταυτότητα ενός Ρώσου κατασκόπου μέσα στη βρετανική GCHQ [Independent]. Υψηλά ιστάμενες πηγές της βρετανικής αστυνομίας ισχυρίστηκαν επίσης ότι το έργο του Williams ήταν επικεντρωμένο στη Ρωσία, βοηθώντας τον ΝΑΑ να εντοπίσει τις διαδρομές ξεπλύματος χρήματος που χρησιμοποιεί η ρωσική μαφία. [BF]. Θάνατος: Ο Williams βρέθηκε νεκρός στο διαμέρισμά του στο Πίμλικο, στο κεντρικό Λονδίνο. Το πτώμα του ήταν σε προχωρημένη αποσύνθεση όταν ανακαλύφθηκε μέσα σε έναν κλειδωμένο σάκο στο λουτρό του σπιτιού του. Το λουκέτο ήταν στο εξωτερικό της τσάντας. Κανένα αποτύπωμα ή ίχνος DNA δεν βρέθηκε χείλος της μπανιέρας, στο φερμουάρ ή στο λουκέτο της τσάντας [Telegraph]. Η ετυμηγορία της ιατροδικαστικής έρευνας ήταν ότι επρόκειτο για «εγκληματική πράξη παράνομης δολοφονίας στην οποία ενδέχεται να χρησιμοποιήθηκε δηλητήριο» [Independent]. Η ιατροδικαστής Fiona Wilcox, δήλωσε: «Είναι προφανές ότι κάποιος άλλος [a third party] κλείδωσε τον σάκο και τον τοποθέτησε στο μπάνιο στο οποίο βρέθηκε» [Independent]. H Αρχιεπιθεωρητής Jackie Sabire, η οποία ηγήθηκε της έρευνας για τον θάνατο του Gareth Williams, δήλωσε: «Ήμουν πεπεισμένη ότι κάποιος άλλος είχε αναμειχθεί στον θάνατό του, και η ιατροδικαστής το επιβεβαίωσε στο σημερινό πόρισμά της» [Independent]. Η έρευνα για τον θάνατο του Williams ήταν εξαιρετικά αμφιλεγόμενη, δεδομένου ότι βασικά στοιχεία από τον τόπο του εγκλήματος παρακρατήθηκαν από τους αστυνομικούς [Guardian], ενώ ταυτόχρονα υπήρξε και «μπέρδεμα» με το DNA που βρέθηκε εκεί [Telegraph]. Μετά την ετυμηγορία της ιατροδικαστού, η Μητροπολιτική Αστυνομία ανακοίνωσε ότι ο θάνατος ήταν «πιθανότατα ατύχημα» και έκλεισε την έρευνα [BBC]. Ο Αρχιεπιθεωρητής Colin Sutton, ο ανώτερος αξιωματικός της αστυνομίας που βρέθηκε στον τόπο του εγκλήματος, δήλωσε στο BuzzFeed ότι «αμέσως υποπτεύθηκε παράνομη ενέργεια και ότι πιστεύει ότι το διαμέρισμα καθαρίστηκε για να εξαφανιστούν τα στοιχεία πριν έρθει η αστυνομία» [BF].

Υπόθεση 9^η. Paul Castle (17 Νοεμβρίου 2010). Αιτία θανάτου: Αυτοκτονία. Ανάμειξη: Ο Castle ήταν ένα από τα πέντε μέλη μιας ομάδας στενών φίλων — ο λεγόμενος «Κύκλος του Cipriani» που έλαβε το όνομά του από το εστιατόριο Cipriani στο Λονδίνο, στο οποίο η παρέα σύχναζε. Τα άλλα τέσσερα μέλη της ομάδας ήταν ο Robbie Curtis (Υπόθεση 11), ο Boris Berezovsky (Υπόθεση 12), ο Johnny Elichaoff (Υπόθεση 13) και ο Scot Young (Υπόθεση 14) [DM, Telegraph, BF]. Και οι πέντε πέθαναν (φέρεται να αυτοκτόνησαν) μέσα σε περίοδο τεσσάρων ετών. Θάνατος: Κάμερες κλειστού κυκλώματος κατέγραψαν τον Castle να βουτάει με τα χέρια του ανοιχτά μπροστά σε τρένο που έμπαινε στον σταθμό της Μποντ Στριτ στο κεντρικό Λονδίνο. Ο ιατροδικαστής έκρινε ότι πρόκειται για αυτοκτονία. Ο Castle αντιμετώπιζε οικονομικά προβλήματα και θέματα υγείας [DM]. Ωστόσο, αρκετοί φίλοι του δήλωσαν ανώνυμα ότι «είχε οδηγηθεί στον γκρεμό από κάποιους “πολύ, πολύ κακούς ανθρώπους” που συνδέονται με τη ρωσική και τουρκική μαφία και οι οποίοι είχαν απειλήσει να τον σκοτώσουν αργά και βασανιστικά αν δεν τερμάτιζε ο ίδιος τη ζωή του» [BF].

Υπόθεση 10^η. Alexander Perepilichny (10 Νοεμβρίου 2012). Αιτία θανάτου: Δηλητηρίαση. Ανάμειξη: Ο Perepilichny (ή Perepilichnyy) ήταν πληροφοριοδότης που βοηθούσε τις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες στην έρευνά τους για μία φορολογική απάτη πολλών εκατομμυρίων λιρών, στην οποία αναμειγνύονταν Ρώσοι αξιωματούχοι και η ρωσική μαφία [BBC, BF]. Ο Perepilichny είχε δεχτεί προειδοποιητικά μηνύματα ότι η ζωή του ήταν σε κίνδυνο [BBC] και ότι το όνομά του ήταν σε λίστα θανάτου [Independent]. Θάνατος: Ο Perepilichny κατέρρευσε ενώ έτρεχε στο Γουέιμπριτζ του Σάρεϊ. Τον βρήκε ένας γείτονάς του, ο οποίος προσπάθησε να τον συνεφέρει. Ο Perepilichny εξέμεσε ένα περίεργο κιτρινοπράσινο υγρό [Telegraph]. Η αστυνομία αρχικά θεώρησε τον θάνατο ως μη ύποπτο, ανακοινώνοντας ότι ο Perepilichny υπέστη καρδιακή προσβολή. Ωστόσο, εντέλει στο στομάχι του βρέθηκαν ίχνη από ένα σπάνιο δηλητήριο (που υπάρχει στο φυτό Gelsemium elegans plant, γνωστό και ως «Heartbreak gras» — «γρασίδι της σπαραγμένης καρδιάς») [BBC]. Το υπουργείο Εσωτερικών κατέθεσε δικαστική εντολή ώστε να εμποδίσει τη δημοσίευση σχετικών αρχείων για λόγους εθνικής ασφαλείας, αλλά οι υπηρεσίες πληροφοριών των ΗΠΑ κατέθεσαν απόρρητη έκθεση στο Κογκρέσο στην οποία ανέφεραν με «υψηλό βαθμό βεβαιότητας» ότι ο Perepilichny δολοφονήθηκε με απευθείας εντολή από το Κρεμλίνο [BF, ST]. Σημαντικό ρόλο στην επανεξέταση της υπόθεσης και στη διαπίστωση της ανάμειξής του και των συνθηκών του θανάτου του έπαιξε αυτό το άρθρο ερευνητικής δημοσιογραφίας από το περιοδικό Atlantic.

Υπόθεση 11^η. Robbie Curtis (Δεκέμβριος 2012). Αιτία θανάτου: Αυτοκτονία. Ανάμειξη: O Curtis ήταν μέλος της παρέας του Cipriani, μαζί με τους Castle, Berezovsky, Elichaoff και Young, την οποία τα βρετανικά ΜΜΕ αποκαλούν «Ο Κύκλος του Θανάτου» [Mirror, Sky, Telegraph]. Ο Curtis αντιμετώπιζε οικονομικά προβλήματα και φέρεται να χρωστούσε μισό εκατομμύριο στερλίνες στην τουρκική μαφία [Telegraph, Sky]. Θάνατος: O Curtis πήδηξε στις γραμμές του μετρό τη στιγμή που έφτανε το τρένο στον σταθμό του Κίνγκσμπουρι στο Λονδίνο. Ο Curtis φέρεται να αντιμετώπιζε πίεση από ρωσική ομάδα του οργανωμένου εγκλήματος, και είχε εκφράσει ανησυχίες για τη ζωή του. Σύμφωνα με τις ανώνυμες πηγές του BuzzFeed, ήταν «ευρέως γνωστό» το ότι δολοφονήθηκε. Ο Curtis φέρεται να ζήτησε προστασία από άλλη ομάδα του οργανωμένου εγκλήματος, για να λάβει την εξής απάντηση: «Λυπούμαστε, αλλά είναι πολύ αργά. Η επίθεση εναντίον σου έχει ήδη οργανωθεί» [BF].

Υπόθεση 12^η. Boris Berezovsky (23 Μαρτίου 2013). Αιτία θανάτου: Απαγχονισμός. Ανάμειξη: Ο Berezovsky ήταν ένας από τους ισχυρότερους Ρώσους ολιγάρχες τη δεκαετία του 1990. Ήταν στενός συνεργάτης του προέδρου Γιέλτσιν και έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην επιλογή του Βλαντιμίρ Πούτιν για την προεδρία. Σύντομα μετά την άνοδο του Πούτιν στην εξουσία οι δύο άνδρες συγκρούστηκαν, και ο Berezovsky έγινε ένας από τους πιο δραστήριους και παθιασμένους αντιπάλους του, αφιερώνοντας την ενέργεια και την περιουσία του στο να περιορίσει την ισχύ του Πούτιν στο εσωτερικό της Ρωσίας, αλλά και αλλού, όπως για παράδειγμα στην Ουκρανία όπου υποστήριξε την προεδρική καμπάνια του Viktor Yushchenko το 2004 εναντίον του Viktor Yanukovych, τον οποίο υποστήριζε ο Πούτιν. (Για περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με τις δραστηριότητες του Berezovsky στη Ρωσία, την Ουκρανία και τη Βρετανία, βλ. το ντοκιμαντέρ του BBC Russian Godfathers [1/3: The Fugitive]). O Berezovsky ήταν ηγετική φιγούρα των Ρώσων διαφωνούντων στη Βρετανία και μέλος της Παρέας του Cirpiani, ή «Κύκλου του Θανάτου», με τους Castle (Υπόθεση 9), Curtis (Υπόθεση 11), Elichaoff (Υπόθεση 13) και Young (Υπόθεση 14) [Sky]. Ήταν αναμεμειγμένος στη Συμφωνία Devonia με τον Stephen Moss (Υπόθεση 1) και των Badri Patarkatsishvili (Υπόθεση 7). Συνεργαζόταν στενά με τον Alexander Litvinenko (Υπόθεση 4). Ο Berezovsky είχε εμπλακεί σε παρατεταμένη δικαστική μάχη με τον Ρώσο ολιγάρχη Roman Abramovich που ζει στη Βρετανία [Guardian]. Θάνατος: Ο Berezovsky βρέθηκε κρεμασμένος στο μπάνιο του, το οποίο ήταν κλειδωμένο. Ο ιατροδικαστής κατέγραψε «ανοιχτή [δηλαδή αδιευκρίνιστη] ετυμηγορία» εξαιτίας αντικρουόμενων εκτιμήσεων από τους ειδικούς σχετικά με το πώς πέθανε ο Berezovsky [NYT]. Με βάση τις φωτογραφίες της νεκροψίας, ο Γερμανός καθηγητής Bern Brinkman απεφάνθη ότι ο Berezovsky δεν αυτοκτόνησε [Guardian]. Ο επικεφαλής ασφαλείας του Berezovsky, Sergei Sokolov, ισχυρίστηκε ότι ο Berezovsky είχε στείλει γράμμα μετάνοιας στον Πούτιν και ετοιμαζόταν να επιστρέψει στη Ρωσία και ότι τον σκότωσαν οι μυστικές υπηρεσίες της Δύσης επειδή γνώριζε το σχέδιό τους να ανατρέψουν τον Πούτιν [DM].

Υπόθεση 13^η. Johnny Elichaoff (Νοέμβριος 2014). Αιτία θανάτου: Αυτοκτονία. Ανάμειξη: O Elichaoff ήταν επιχειρηματίας και μέλος της Παρέας του Cipriani μαζί με τους Castle, Curtis, Berezovsky και Young. Αντιμετώπιζε οικονομικές δυσκολίες [Telegraph] και ψυχολογικά προβλήματα [Telegraph], έχοντας χάσει μία περιουσία σε μία καταστροφική πετρελαϊκή συμφωνία [BF]. Θάνατος: Ο Elichaoff, 55 ετών, έπεσε από την ταράτσα του εμπορικού κέντρου Whiteley’s στο Μπέιζγουοτερ του Λονδίνου. Σύμφωνα με κάποιες αρχικές μαρτυρίες, κατά τη διάρκεια της πτώσης του ακούστηκαν πυροβολισμοί. Ωστόσο, μία μάρτυς κατέθεσε ότι είδε τον Elichaoff μόνο του στην ταράτσα και τον είδε να πέφτει μόνος του στο κενό [Telegraph]. Η νεκροτομή έδειξε ότι είχε πάρει μία πιθανόν θανατηφόρα δόση κωδεΐνης [ES].

Υπόθεση 14^η. Scot Young (8 Δεκεμβρίου 2014). Αιτία θανάτου: Αδιευκρίνιστη. Ανάμειξη: O Young ήταν αναμεμειγμένος σε αγοραπωλησίες ακινήτων με Ρώσους ολιγάρχες και αντιμετώπιζε μεγάλα χρέη [Sky]. Ο Young ήταν το πέμπτο και τελευταίο μέλος της Παρέας του Cipriani, μαζί με τους Castle, Curtis, Elichaoff και Berezovsky. Εκπροσώπησε τον Berezovsky σε μία σειρά από επιχειρηματικές συμφωνίες που προκάλεσαν την οργή της ρωσικής κυβέρνησης [BF]. Η FSB παρακολουθούσε τις δραστηριότητες του Young στη Μόσχα. Ο Young ήταν τόσο ανήσυχος για την ασφάλειά του —έχοντας δει τον έναν μετά τον άλλον τους φίλους του να πεθαίνουν—, ώστε στράφηκε σε ομάδες Βρετανών εγκληματιών που συνδέονται με τη ρωσική μαφία για την προστασία του [BF]. Λίγες εβδομάδες πριν πεθάνει, ο Young εκλιπαρούσε την εν διαστάσει σύζυγό του να σταματήσει να ψάχνει το παρελθόν του, προσφέροντάς της 30 εκατομμύρια λίρες και λέγοντας ότι αλλιώς ήταν «νεκρός» [DM]. Θάνατος: Ο Young έπεσε από τον 4^ο όροφο του διαμερίσματός του στο Μάριλιμποουν του κεντρικού Λονδίνου, και καρφώθηκε στις σιδερένιες δοκούς του φράχτη [Independent]. Ο ιατροδικαστής έκρινε ότι δεν υπήρχαν επαρκή στοιχεία για να συμπεράνει ότι ο Young είχε αυτοκτονήσει [Telegraph]. Η σύζυγος και οι κόρες του πιστεύουν ότι κάποιος ή κάποιοι τον εκπαραθύρωσαν [DM]. Οι υπηρεσίες ασφαλείας των ΗΠΑ αποδίδουν τον θάνατο του στη Ρωσία [BF].

Υπόθεση 15^η. Matthew Puncher (4 Μαΐου 2016). Αιτία θανάτου: Αιμορραγία από μαχαίρωμα. Ανάμειξη: Ο Puncher ήταν ο Βρετανός επιστήμονας που ανακάλυψε τη ραδιενεργό ουσία (πολώνιο-210) που σκότωσε τον Alexander Litvinenko (Υπόθεση 4). Ο Puncher ήταν ειδικός στη ραδιενέργεια και δούλευε για τον κρατικό οργανισμό δημόσιας υγείας της Αγγλίας (Public Health England) στο Ερευνητικό Εργαστήριο Ατομικής Ενέργειας (Atomic Energy Research Establishment) στο Χάργουελ, κοντά στην Οξφόρδη. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ είχε αναθέσει στο Χάργουελ να μετρήσει τα επίπεδα πολωνίου στα άτομα που χειρίζονταν πυρηνικά όπλα στην πρώην Σοβιετική Ένωση [DM]. Ο Puncher επισκέφτηκε το πυρηνικό εργοστάσιο του Mayak στη Ρωσία —το μόνο εργοστάσιο στον κόσμο που παράγει πολώνιο—, όπου βρισκόταν υπό την παρακολούθηση της FSB [BF]. Θάνατος: Ο Puncher βρέθηκε μαχαιρωμένος στο σπίτι του στην Οξφόρδη. Είχε πολλαπλά τραύματα (στον λαιμό, το στήθος και την κοιλιά) από δύο διαφορετικά μαχαίρια [BF]. Ο παθολόγος είπε ότι δεν μπορούσε να «αποκλείσει την πιθανότητα κάποιος άλλος να ήταν αναμεμειγμένος στον θάνατό του» [Independent]. Παρ’ όλα αυτά, ο ιατροδικαστής συμπέρανε ότι ο Puncher μαχαίρωσε μόνος τυ [DM]. Οι αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών πιστεύουν ότι δολοφονήθηκε [BF].

Υπόθεση 16^η. Sergei Skripal (4 Μαρτίου 2018). Αιτία ασθένειας: Δηλητηρίαση (έκθεση σε νευροτοξικό παράγοντα). Ανάμειξη: Ο Skripal ήταν πρώην συνταγματάρχης της GRU (η υπηρεσία στρατιωτικής ασφαλείας της Ρωσίας). Καταδικάστηκε και φυλακίστηκε ως διπλός πράκτορας που δούλευε για τους Βρετανούς. Ο Skripal απελευθερώθηκε και εστάλη στη Δύση ως μέρος μιας ανταλλαγής με 10 Ρώσους κατασκόπους που βρίσκονταν στις ΗΠΑ. Η Βρετανική ΜΙ6 πλήρωνε τον Skripal με αντάλλαγμα πληροφορίες για την GRU, όπως τον τηλεφωνικό κατάλογο της υπηρεσίας [ST]. Ο σύντροφος της κόρης του Yulia φέρεται να ήταν πράκτορας των Ρώσων, ενώ και η ίδια η Yulia είχε δουλέψει στην Πρεσβεία των ΗΠΑ στη Μόσχα [SoS]. Η σύζυγος του Skripal πέθανε από καρκίνο το 2012. Ο αδελφός του πέθανε στη Ρωσία το 2016, ενώ ο 43χρονος γιος του Alexander πέθανε ενώ παραθέριζε στην Αγία Πετρούπολη με τη σύντροφό του [BBC]. Επίθεση: Ο Sergei και η κόρη του Yulia Skripal βρέθηκαν αναίσθητοι σε ένα παγκάκι στο κέντρο του Σόλσμπερι στη νοτιοδυτική Αγγλία. Είχαν έρθει σε επαφή με τον νευροτοξικό παράγοντα Novichok, ενδεχομένως μέσω του συστήματος κλιματισμού του αυτοκινήτου τους [Guardian]. Το Novichok είναι μία ομάδα χημικών όπλων οκτώ φορές ισχυρότερων από το VX, που θεωρείτο ο πιο δολοφονικός νευροτοξικός παράγοντας στον κόσμο. Ολόκληροι τόνοι από αυτές τις ουσίες παράχθηκαν τη δεκαετία του 1990 στη στρατιωτική βάση του Shikhany στην κεντρική Ρωσία. Στην επίθεση στο Σόλσμπερι χρησιμοποιήθηκε μόλις ελάχιστη ποσότητα [ST]. Τις τελευταίες ημέρες, η αστυνομική έρευνα επικεντρώθηκε σε ένα ανεξήγητο ταξίδι με το αυτοκίνητο που έκαναν οι Skripal λίγες ώρες πριν δηλητηριαστούν. Αυτή θεωρείται η πρώτη επίθεση με χημικά όπλα σε βρετανικό έδαφος [ST]. Μέχρι την ώρα δημοσίευσης του παρόντος άρθρου, ο Sergei και η Yulia Skripal παραμένουν σε κρίσιμη κατάσταση στο νοσοκομείο. Σύμφωνα με τους γιατρούς βρίσκονται «κοντά στον θάνατο» και δεν αναμένεται να αναρρώσουν [ST]. Ένα τρίτο θύμα, ο Αστυνομικός Nick Bailey του Εγκληματολογικού του Σόλσμπερι, ήταν ένας από τους πρώτους αστυνομικούς που ήρθε σε επαφή με τους Skripal και εκτέθηκε στην τοξίνη [Times]. Πολύ άλλοι —ανυποψίαστοι κάτοικοι, μαγαζάτορες και περαστικοί στο Σόλσμπερι— ήρθαν επίσης σε επαφή με τη νευροτοξική ουσία: τουλάχιστον 38 άτομα, σύμφωνα με το κανάλι ABC [Guardian]. Οι Αρχές συνέστησαν σε 500 άτομα στην ευρύτερη περιοχή να «πλύνουν τα υπάρχοντά τους» [ES]. Η βρετανική κυβέρνηση αποδίδει επισήμως την επίθεση αυτή στην κυβέρνηση της Ρωσίας, κυρίως εξαιτίας της ουσίας που χρησιμοποιήθηκε.

Υπόθεση 17^η. Nikolai Glushkov (12 Μαρτίου 2018). Αιτία θανάτου: Στραγγαλισμός. Ανάμειξη: Ο Glushkov ήταν Ρώσος επιχειρηματίας , πρώην υποδιευθυντής της Aeroflot (ρωσικός αερομεταφορέας) και οικονομικός διευθυντής της LogoVaz [Guardian]. Οι Patarkatsishvili (Υπόθεση 7) και Berezovsky (Υπόθεση 12) είχαν κατά καιρούς αναμειχθεί και στις δύο εταιρίες και ο Berezovsky ήταν φίλος του Glushkov. Ο Glushkov είχε φυλακιστεί στη Ρωσία, αλλά του δόθηκε πολιτικό άσυλο στη Βρετανία, όπου και ανέπτυξε αντιπολιτευτική δράση κατά του Πούτιν [BBC]. Το 2016 η Βρετανία απέρριψε αίτημα των ρωσικών Αρχών για έκδοση του Glushkov. Την ημέρα που πέθανε ο Glushkov επρόκειτο να εμφανιστεί στο δικαστήριο για να υπερασπιστεί τον εαυτό του έναντι κατηγοριών σχετικά με τη διαχείριση της Aeroflot [Guardian]. Θάνατος: Ο Glushkov βρέθηκε νεκρός στο σπίτι του στη Λεωφόρο Κλάρενς στο Νιου Μόλντεν του Λονδίνου. Στον λαιμό του υπήρχαν ίχνη στραγγαλισμού. Ο θάνατός του αρχικά καταγράφηκε ως «ανεξήγητος» [BBC], ενώ η Μητροπολιτική Αστυνομία τώρα ανακοίνωσε την έναρξη έρευνας για δολοφονία [Guardian].

«Αυτά τα δηλητήρια δεν αφήνουν ίχνη στον οργανισμό. Τις περισσότερες φορές το πόρισμα της νεκροψίας αναφέρει καρδιακή ανακοπή ως την αιτία του θανάτου. Το δηλητήριο συνήθως τοποθετείται με αεροζόλ ή με μία βούρτσα στο τιμόνι ή στα χερούλια της πόρτας ενός αυτοκινήτου, σε ένα μέρος όπου δουλεύει το κλιματιστικό, ή στο ακουστικό του τηλεφώνου, κ.ο.κ. Στην περίπτωση που περιγράφω υπήρχαν δέκα διαφορετικά είδη δηλητηρίου με διαφορετικές λειτουργίες (μέσω του αναπνευστικού, μέσα από το δέρμα των χεριών, μέσα από τη μεμβράνη του ματιού κλπ.» (Mikhail Trepashkin, πρώην αξιωματούχος της KGB, στο βιβλίο του M. Sixsmith (2007), The Litvinenko File: Politics, Polonium and Russia’s War with Itself, Macmillan].

«Δεν εύχομαι τον θάνατο για κανέναν, αλλά για καθαρά εκπαιδευτικούς σκοπούς, έχω μία προειδοποίηση για όσους ονειρεύονται μια τέτοια καριέρα. Το επάγγελμα του προδότη είναι ένα από τα πιο επικίνδυνα στον κόσμο. Είναι πολύ σπάνιο αυτοί που το διάλεξαν να ζήσουν ειρηνικά μέχρι τα βαθιά γεράματα. Ο αλκοολισμός, η εξάρτηση από τα ναρκωτικά, το στρες και η κατάθλιψη είναι αναπόφευκτες επαγγελματικές ασθένειες ενός προδότη και οδηγούν σε καρδιακές προσβολές και αυτοκτονίες» (Kirill Kleimenov, παρουσιαστής του Πρώτου Καναλιού της κρατικής τηλεόρασης της Ρωσίας, 7 Μαρτίου 2018] [BBC, WP].

Οι υποθέσεις υπόπτων θανάτων που συνοψίζονται εδώ εγείρουν δύσκολα ερωτήματα:

(α΄) Μπορούν οι ρωσικές Αρχές (ή κάποιοι άλλοι) να εξοντώνουν οποιονδήποτε θέλουν, σε βρετανικό έδαφος, χωρίς να αντιμετωπίζουν τις συνέπειες και χωρίς οι πολίτες συχνά να γνωρίζουν καν ότι μία δολοφονία ή αυτοκτονία υπό πίεση έλαβε χώρα;

(β΄) Είναι οι υπηρεσίες ασφαλείας, η αστυνομία και το δικαστικό σύστημα της Βρετανίας ικανοί να αμυνθούν και να προστατέψουν τους Βρετανούς πολίτες; Να ερευνήσουν εξονυχιστικά και να καθορίσουν τα πραγματικά αίτια θανάτου; Να προσκομίσουν τους φυσικούς αυτουργούς στη δικαιοσύνη;

(γ΄) Ήταν σωστή η βρετανική εξωτερική πολιτική και η όλη προσέγγιση της Ρωσίας τα τελευταία 20 χρόνια — και ειδικά η πρόσκληση ολιγαρχών και ρωσικού χρήματος, καθώς και η έλλειψη σοβαρής αντίδρασης μετά από όλες αυτές τις επιθέσεις;

(δ΄) Ποιες είναι οι συνέπειες αυτής της εκστρατείας Τρόμου για την ελευθερία του λόγου και την ελευθερία του Τύπου στη Βρετανία;

(ε΄) Με ποιους τρόπους πρέπει να αντιδράσουν οι φιλελεύθερες δημοκρατίες της Δύσης σε αυτές τις επιθετικές πράξεις και πώς μπορούν να ενισχύσουν την πολιτική προστασία στο πλαίσιο του 2^ου Ψυχρού Πολέμου;

(στ΄) Είναι οι κοινωνίες της Δύσης επαρκώς ενημερωμένες για τα γεγονότα αυτά; Και ποιες είναι οι ευθύνες των ΜΜΕ, των ψηφιακών Μέσων, του Τύπου, των ρυθμιστικών Αρχών των ΜΜΕ, των δεξαμενών σκέψης και των ακαδημαϊκών;

Αντί επιλόγου, επαναλαμβάνουμε το συμπέρασμα της περσινής έρευνας για την εκστρατεία παραπληροφόρησης και κυβερνοπολέμου που έχει εξαπολύσει η ρωσική κυβέρνηση εναντίον της Δύσης:

Το ότι έχουμε διέλθει σε φάση Νέου Ψυχρού Πολέμου δεν σημαίνει ούτε (i) ότι η Δύση είναι άμοιρη ευθυνών γι’ αυτή την εξέλιξη, ούτε (ii) ότι τα μέσα που τώρα χρησιμοποιεί η Ρωσία δεν χρησιμοποιούνται και από άλλα κράτη, ούτε (iii) ότι οι σχέσεις Ρωσίας-Δύσης πρέπει να επιδεινωθούν, ούτε (iv) ότι η κλιμάκωση του πολέμου αυτού είναι αναπόφευκτη. Μία ψύχραιμη, αποστασιοποιημένη, θεωρητικά και ιστορικά ενημερωμένη συζήτηση για το εάν και πώς η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι ΗΠΑ με τις πράξεις ή την απραξία τους —τη στρατηγική τους ή την έλλειψη στρατηγικής— προκάλεσαν, επέτρεψαν ή ενθάρρυναν την παρούσα εκστρατεία της Ρωσίας είναι χρήσιμη, όπως και αυτή για το ποιος πρέπει να είναι ο ρόλος της Ρωσίας τον 21ο αιώνα. Ταυτόχρονα όμως πρέπει να είμαστε ξεκάθαροι, συνειδητοποιημένοι και ειλικρινείς για το τι συμβαίνει, και κυρίως πρέπει να αντιμετωπίσουμε την αδυναμία και αποδιοργάνωση των δυτικών κοινωνιών για την οποία ευθύνονται αποκλειστικά και μόνο οι ίδιες. Επίσης, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το διεθνές σύστημα διέπεται από κανόνες, νόρμες και διεθνείς συνθήκες — για την κυριαρχία και διεθνή αναγνώριση των κρατών, για τα ανθρώπινα δικαιώματα, για τις διμερείς σχέσεις κ.ο.κ. Αυτό το πλαίσιο κανόνων δεν λειτουργεί σε αυτόματο πιλότο· χρειάζεται διαρκή συντήρηση και υποστήριξη από τη διεθνή κοινότητα. Επίσης, η επισήμανση της ρωσικής στρατηγικής δεν εξυπηρετεί απαραιτήτως μία ατζέντα σύγκρουσης ή πολέμου. Έχει αποδειχθεί ιστορικά ότι η μόνη βιώσιμη βάση ειρήνης είναι η αποτροπή του εκφοβισμού και της επιθετικότητας· η κάλυψη των κενών ισχύος· και ένα σύστημα ισχύος που αντικατοπτρίζει την υπάρχουσα ισορροπία δυνάμεων. 

[ Τα στοιχεία για το άρθρο αυτό, που βασίζεται σε δευτερογενή έρευνα καθώς συγκεντρώνει σχετικές πηγές, την αξιοπιστία των οποίων αφήνουμε στην κρίση των αναγνωστών, συνέλεξαν από κοινού με τον Ρωμανό Γεροδήμο η Shemonti Shams και ο Shey Spears, φοιτητές Επικοινωνίας και Δημοσιογραφίας στο Πανεπιστήμιο του Bournemouth. Η έρευνα αυτή πραγματοποιήθηκε από το Global Current Affairs Bureau και χρηματοδοτήθηκε από το Centre for Excellence in Learning ].