Vita somnium breve

Η ζωή είναι ένα όνειρο, ένα ψέμα — λένε. Η ζωή είναι σύντομη, μια ανάσα, μια πνοή — λένε. Αλλά γιατί; Γιατί είναι σύντομη, γιατί είναι ένα όνειρο, ένα ψέμα;

Ένα παράδειγμα: προχθές, πέθανε ο Χελμουτ Σμιτ σε ηλικία 96 χρονών. Ο Χέλμουτ Σμιτ ήταν ένας από τους πολιτικούς που διαμόρφωσαν μιά ολόκληρη εποχή. Το σημερινό πρόσωπο της Γερμανίας, της Ευρώπης αλλά και του κόσμου θα ήταν διαφορετικό χωρίς τη συμβολή του. Ήταν η ζωή του Χέλμουτ Σμιτ σύντομη; Ήταν η συμβολή του στη διαμόρφωση του σημερινού κόσμου ένα όνειρο ή ένα ψέμα;

Αν συγκρίνουμε τη διάρκεια και το περιεχόμενο της ζωής ενός ανθρώπου με τη ζωή των περισσότερων άλλων πλασμάτων αυτού του πλανήτη, θα διαπιστώσουμε ότι τα περισσότερα ζουν κατά μέσον όρο πολύ λιγότερο από έναν άνθρωπο. Και αυτό όχι επειδή πολλά από αυτά καταλήγουν στο πιάτο μας, αλλά γιατί αυτή είναι η φύση τους. Η μεγάλη πλειοψηφία των πλασμάτων μετράει πραγματικά μόνο μέρες στην επιφάνεια του πλανήτη από τη στιγμή που θα αντικρίσει το φως του ήλιου μέχρι τη στιγμή που θα επιστρέψει στη νιρβάνα της ύλης απ’ όπου προήλθε. Και το περιεχόμενο της ζωής τους είναι σχεδόν ομοιόμορφο με αυτό της ανθρώπινης, με εξαίρεση ίσως μερικές στιγμές ακραίου πάθους, που για τα περισσότερα είναι και οι τελευταίες τους.

Και όμως: ο χαρακτηρισμός της ζωής όλων αυτών των πλασμάτων ως σύντομης και πλασματικής είναι ανάρμοστος. Κάθε πλάσμα ζει τη ζωή του σύμφωνα με τη φύση του, έρχεται και φεύγει στην ώρα του. Μόνο ο άνθρωπος δεν ξέρει αν έχει βιαστεί να έρθει ή αργήσει (όπως λέει και ο Σκαρίμπας), και μόνο ο άνθρωπος φεύγει πάντοτε χωρίς να έχει τελειώσει όσα έχει αρχίσει.

Θα πει κανεις: Μα ο Χέλμουτ Σμιτ, που έφυγε στα 96 του, έφυγε πρόωρα; Όμως και αυτός θα είχε προγραμματίσει κάτι για τη σημερινή μέρα, όλο και κάποιο ραντεβού θα είχε σημειώσει στο ημερολόγιό του, όλο και κάποιο σχέδιο θα είχε για την ημέρα, ένα γεύμα, μια ματιά στην εφημερίδα, μια συνομιλία με ένα φιλικό πρόσωπο. Η σημερινή μέρα είναι γεμάτη σχέδια που έμειναν στη μέση, όχι μόνο για τον Χέλμουτ Σμιτ — για πολλούς. Είναι κοινοτοπία: όλο και κάτι θα μείνει στη μέση, δεν τα προλαβαίνουμε όλα, η ζωή είναι σύντομη.

Πόση διάρκεια θα έπρεπε να είχε μια ανθρώπινη ζωή για να τα προλάβει κανείς όλα; Η σωστή απάντηση είναι ότι η ερώτηση είναι άτοπη. Γιατί αυτά τα «όλα» που θα ήθελε να προλάβει κανείς είναι κάτι απροσδιόριστο. Γιατί αυτά τα «όλα» περιέχουν αναπόφευκτα και σκοπούς που είναι είτε εκτός χρόνου, είτε εκτός τόπου, είτε στο απώτερο μέλλον. Κι όμως δεν παύουν να είναι σκοποί μας — θεμιτοί σκοποί μας: Ήδη το να μετανιώσει κανείς για κάτι που έκανε στο παρελθόν ισοδυναμεί με ένα σκοπό που δεν εκπληρώθηκε και ούτε θα εκπληρωθεί ποτέ, και που όμως, εφόσον η μετάνοια είναι η σωστή απόφαση, παραμένει ένας θεμιτός σκοπός.

Είναι όμως η ζωή ένα όνειρο; Και αυτή η ερώτηση είναι άτοπη. Γιατί, αν υποθέσουμε ότι η ζωή είναι πράγματι ένα όνειρο, τότε πρέπει να παραδεχτούμε ότι το όνειρο είναι η πραγματικότητα της ζωής. Αν πάλι δεν είναι ένα όνειρο, τότε είναι πραγματικότητα. Και η άρνητική και η καταφατική απάντηση καταλήγουν στο ίδιο αποτέλεσμα: η ζωή είναι η πραγματικότητά της.

Η ζωή, η ανθρώπινη ζωή, δεν είναι ούτε σύντομη, ούτε ανάρμοστα μεγάλη, και είναι η μόνη πραγματικότητα που έχουμε, είτε ονειρευόμαστε, είτε ζούμε αυτά που ζούμε. Η ανθρώπινη ζωή μπορεί να χαρακτηρίζεται από το ότι ένα μέρος της είναι όνειρο και από το ότι πάντα όταν τελειώνει αφήνει πίσω της κάτι ανεκπλήρωτο, αλλά σ’ αυτές τις «ατέλειες» έγκειται και η τελειότητά της. Όπως ο Ζέλιγκ του Γούντι Άλεν, φεύγουμε από τη ζωή χωρίς να μάθουμε ποτέ το τέλος της ιστορίας. Και αυτή η γνώση είναι η χαρά και η ελπίδα μας.