Ξερόλες και δογματικοί

Αυτές τις πολιτικά θερμές μέρες του φετινού καλοκαιριού, μία συνηθισμένη περιήγηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης της χώρας μας σε αφήνει πραγματικά ενεό. Ένα βαρύ πέπλο αλαζονικής αμάθειας και αθεμελίωτης ισχυρογνωμοσύνης καλύπτει κάθε απόπειρα δημόσιας συζήτησης. Από κοντά οι ειρωνείες, οι ύβρεις και οι απειλές απέναντι σε κάθε διαφορετική άποψη. Άγνοια και δογματισμός — αυτά τα δύο άλλωστε, πορεύονται πάντοτε μαζί.

Η έκφραση γνώμης είναι πολύτιμη άσκηση ατομικότητας που δίνει αξία και περιεχόμενο στην ελευθερία, όπως παρατήρησε ο Τζων Στιούαρτ Μιλ. Διόλου τυχαία, τα αυταρχικά καθεστώτα όπου γης επιχειρούν λυσσαλέα να ελέγξουν τη διακίνηση των ιδεών. Την ίδια στιγμή όμως, τα νέα μέσα μετέτρεψαν τον χρήστη του πληκτρολογίου από παθητικό δέκτη ειδήσεων σε ισχυρό πομπό μηνυμάτων, ο οποίος δεν ενδιαφέρεται πια τόσο για την ανάδειξη της αλήθειας, αλλά περισσότερο για την ενίσχυση και διάδοση της δικής του άποψης. Έτσι, στη σημερινή διαδικτυακή Ελλάδα οι απόψεις ανταλλάσσονται, σπάνια όμως αλλάζουν. Με χαρακτηριστική ευκολία οι εικασίες μετατρέπονται σε αποδείξεις, τα στερεότυπα σε αυταπόδεικτες αλήθειες, οι κρίσεις σε επικρίσεις.

Σε αυτή τη χύδην ομαδοποίηση, μοναδικός ωφελούμενος είναι ο λαϊκισμός, αυτός ο στυγνός ολοκληρωτισμός της γλώσσας που δεν επιτρέπει την παραμικρή διαφοροποίηση εκτός των προκατασκευασμένων σχημάτων, μόνο περιχαρακώνει σε αποδεκτές εννοιολογικές κατηγορίες. Κατ’ αυτό τον τρόπο όμως, η διατύπωση γνώμης, αντί να απελευθερώνει και να αναδεικνύει τη μοναδικότητα της σκέψης, μετατρέπεται σε εργαλείο εξαφάνισής της.

Απέναντι στη διάχυτη ναρκισσευόμενη βεβαιότητα των ημερών μας, λίγη αμφιβολία θα ήταν μάλλον χρήσιμη. Σε μια υπέροχη μεταφορά, ο Γερμανός οικονομολόγος Άλμπερτ Χίρσμαν βλέπει στον σεξπηρικό Άμλετ, αντί της παραλυτικής παθητικότητας που καταπνίγει τη δράση, την ηρωική διάσταση της αμφιβολίας ως πηγή αναγέννησης. Ο Χίρσμαν υπογράμμισε τις δυνητικές αρνητικές συνέπειες της κυριαρχίας των ισχυρών απόψεων σε ένα δημοκρατικό καθεστώς, όπου η «υπερπαραγωγή απόψεων με άποψη» (overproduction of opinionated opinions), με την αμετακίνητη σιγουριά τους, υπονομεύει την αναζήτηση της αλήθειας και κατά συνέπεια αποτρέπει την κοινωνική εξέλιξη. Ο Χίρσμαν προχωρά ακόμη περισσότερο, υποστηρίζοντας την εποικοδομητική λειτουργία της αυτο-αναίρεσης. Όπως μάλιστα σημειώνει στο βιβλίο του με τίτλο «A Propensity to Self-subversion», η άσκηση κριτικής στους φίλους σου είναι περισσότερο απαιτητική από την ανάδειξη των λαθών των αντιπάλων σου.

Τελικά, η μοναδική δυνατότητα ανάταξης της δοκιμαζόμενης κοινωνίας μας προϋποθέτει έναν ζωντανό, ειλικρινή, νηφάλιο και επαρκώς τεκμηριωμένο διάλογο για τα δημόσια πράγματα της χώρας, που δεν φοβάται την κριτική και αγκαλιάζει δημιουργικά την αμφιβολία. Δυστυχώς όμως, και πέρα από κάθε χρησιμότητα, σήμερα στον διάλογο περισσεύουν οι ξερόλες και οι δογματικοί.

[ Εικονογράφηση: Sal Marino, «Small Talk» (2007) ].