Υπόγειες στοές

Για τον τριανταεννιάχρονο εισαγγελέα Τέοντορ Σάτσκι πάντα υπάρχει μία υπόθεση. Με τη φήμη του μεθοδικού, επίμονου και υπερόπτη να τον συνοδεύει σχεδόν από την αρχή της θητείας του, ανέβασε τα ποσοστά εξιχνίασης εγκλημάτων και καταδίκης στην περιοχή δικαιοδοσίας του στη Βαρσοβία. Μία υπόθεση θα τον απομακρύνει από την πρωτεύουσα κάνοντας το επαρχιακό Σαντόμιες να μοιάζει ο ιδανικός νέος τόπος διαμονής. Ο πρόωρα ασπρομάλλης εισαγγελέας απομακρύνεται από το επώδυνο διαζύγιο που προκάλεσε ο ίδιος με τις απιστίες του και ελπίζει να κάνει μια νέα αρχή· όμως, το Σαντόμιες δεν ανταποκρίθηκε στην αρχική εικόνα του. Η γραφική πόλη στις όχθες του Βιστούλα τον γοήτευσε σαν τουρίστα, αλλά τον απογοητεύει καθημερινά σαν μόνιμο κάτοικο. Όλοι γνωρίζονται και, λίγο-πολύ, συγγενεύουν μεταξύ τους, οι περισσότερες επιχειρήσεις ανήκουν στην Καθολική Εκκλησία, οι κάτοικοι είναι υπερήφανοι για την τοπική «εθνική ταυτότητα» σε σημείο να πληρώνουν για τη διαγραφή εβραίων προγόνων από το γενεαλογικό τους δέντρο. Σε ολόκληρο το Σαντόμιες δεν υπάρχει ζαχαροπλαστείο, ενώ η επιλογή για φαγητό έξω είναι δυο-τρεις θλιβερές ταβέρνες και μία πιτσαρία. Ενδεικτικά περιστατικά εγκληματικότητας, οι κλοπές κινητών από τις τσέπες εφήβων.

Αντί για το αστέρι της Εισαγγελίας της πρωτεύουσας, ήταν ένας ξένος που δεν ενέπνεε εμπιστοσύνη, σε μια επαρχιακή πόλη η οποία μετά τις έξι το απόγευμα ήταν πράγματι νεκρή, αλλά δυστυχώς όχι γιατί οι κάτοικοί της αλληλοσκοτώνονταν.

Το πτώμα της Ελζμπιέτα Μπούντνικ ξυπνάει τον Σάτσκι από τον επαγγελματικό λήθαργο. Στις 15 Απριλίου 2009, η αγαπητή σε όλους καθηγήτρια Αγγλικών και σύζυγος του δημοτικού συμβούλου Γκζέγκοζ Μπούντνικ βρίσκεται νεκρή έξω από την παλιά συναγωγή, στο κέντρο του παλιού εβραϊκού νεκροταφείου. Το σώμα της είναι γυμνό και έχει υποστεί αφαίμαξη, ο λαιμός της κατακρεουργημένος με το χαλέφ που ανασύρεται παραδίπλα. Η λεπίδα χρησιμοποιείται αποκλειστικά για την τελετουργική σφαγή βοοειδών από τον σοχέτ, τον Εβραίο σφαγέα, στο πλαίσιο της κόσερ θανάτωσης ζώων. Είναι η έβδομη μέρα του Πέσαχ. Οι συμβολισμοί είναι παραπάνω από εμφανείς.

Το Σαντόμιες είναι το κέντρο της «συκοφαντίας του αίματος»· η ιστορία των πολωνο-εβραϊκών σχέσεων είναι μία εναλλαγή αρμονικής συμβίωσης και κατηγοριών με αιματηρά πογκρόμ. Οι τελευταίες αντισημιτικές δολοφονίες έγιναν εδώ αμέσως μετά τον πόλεμο. Αν κάποιος —Θεός φυλάξοι— χρησιμοποιήσει τον όρο «τελετουργικός φόνος», είμαστε τελειωμένοι.

Ο σύζυγος του θύματος έχει αφιερώσει τη θητεία του στην εξάλειψη των στερεοτύπων και του θρησκευτικού μίσους. Παρά το αξίωμά του, δεν κατάφερε να θάψει την πλέον αίσχιστη έκφραση αυτού του μίσους. Ο καθεδρικός ναός της Γέννησης της Παναγίας φιλοξενεί ακόμα τον πίνακα του Σαρλ ντε Πρεβό (Κάρολ ντι Πρεβό) Mord Rytualny, την απεικόνιση υποτιθέμενης «τελετουργικής» δολοφονίας παιδιών Καθολικών από Εβραίους. Καλυμμένος με ένα σκονισμένο ύφασμα από το 2006, ο μουντός μαυρισμένος καμβάς παραμένει στον δυτικό τοίχο του ναού, εικαστική προπαγάνδα με «αθώους» χριστιανούς να μαρτυρούν στα χέρια του δαιμονοποιημένου Εβραίου. Στις καπνισμένες παραστάσεις ο δολοφόνος αφήνει το μήνυμά του με μεγάλους κόκκινους εβραϊκούς χαρακτήρες — παραπομπές σε χωρία της Παλαιάς Διαθήκης: αποσπάσματα του Λευιτικού, του Βιβλίου της Εξόδου και του Δευτερονομίου με ποινές για πρόκληση βλάβης και θανάτου, για τραυματισμό εγκύου κατά τη διάρκεια μάχης και ψευδορκία.

Ενώ οι αρχικές υποψίες του Σάτσκι έπεσαν στον ίδιο τον Μπούντνικ και σε έγκλημα πάθους, ιδιαίτερα αφότου ήρθε στην επιφάνεια η παράνομη σχέση της Ελζμπιέτα με τον πλούσιο ευεργέτη της περιοχής Γέζι Σίλερ, τα νέα ευρήματα τον κατευθύνουν αλλού. Στην ερευνητική ομάδα η εισαγγελέας και φίλη του θύματος Μπαρμπάρα Σομπιέραϊ μαζί με τον ηλικιωμένο και σκληραγωγημένο Λέον Βίλτσουρ προσφέρουν την εμπειρία τους επάνω στις τοπικές νοοτροπίες, εβραϊκές και μη. Πολύτιμοι συνεργάτες λόγω της σχέσης τους με όλους τους κατοίκους, φέρνουν τον Σάτσκι κοντά στην καταπιεσμένη οργή που συσσωρεύεται στο κοινωνικό υπέδαφος του Σαντόμιες. Με τον εθνικισμό να μην έχει εγκαταλείψει ποτέ την κωμόπολη, τις ακροδεξιές απόψεις να εκφράζονται σε συζητήσεις γύρω από το τραπέζι του δείπνου και σε συγκεντρώσεις της νεολαίας, όλοι μιλούν για το μυστήριο του αίματος.

Η αρχική θεωρία του αλαζόνα εισαγγελέα καταρρίπτεται με την ανακάλυψη του νεκρού Μπούντνικ σε ακόμα έναν σκηνοθετημένο τόπο εγκλήματος. Το πτώμα του δημοτικού συμβούλου κρέμεται από την οροφή ενός εγκαταλειμμένου —στοιχειωμένου κατά τον ντόπιο θρύλο— αρχοντικού. Στο ίδιο σπίτι, λίγο μετά τον πόλεμο, έχασε τη ζωή της η σύζυγος ενός Εβραίου γιατρού την ώρα που εκείνος εκλιπαρούσε τις τοπικές Αρχές να τον αποφυλακίσουν για να τη βοηθήσει στον τοκετό. Στη σάλα ο Μπούντνικ αφήνει την τελευταία του πνοή αφότου υπέστη το βασανιστήριο του βαρελιού, μία ακόμα αντισημιτική δοξασία.

Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του αντιπροέδρου του δημοτικού συμβουλίου —αρρωστημένα αδύνατος, βαθουλωτά μάτια, ξανθοκόκκινα μαλλιά και γένια, αυτό το άθλιο τραύμα στο μέτωπο— ήταν παραμορφωμένα από τον γάντζο που ήταν περασμένος κάτω από το πιγούνι και έβγαινε μέσα από το μάγουλο.

Ποιος αυτόκλητος τιμωρός ξεθάβει παλιά εγκλήματα και απονέμει ποινές τύπου «οφθαλμόν αντί οφθαλμού»; Με ποιον τρόπο θα τον εντοπίσει ο Τέοντορ Σάτσκι, όταν όλοι είναι συσπειρωμένοι πίσω από την τοπική ταυτότητα — ιστορική ενοχή για κάποιους, εθνική υπερηφάνεια για άλλους; Έξω από τα νερά του για πρώτη φορά, πασχίζει να δουλέψει όπως γνωρίζει καλύτερα, με διαδικασίες που του έχουν γίνει δεύτερη φύση, αλλά κάτι τού ξεφεύγει. Οι προσωπικές ενοχές του σεξιστή και επιπόλαιου άντρα συννεφιάζουν την οξύνοια και την κρίση του. Καθώς είναι η πρώτη φορά που βρίσκεται μόνος συναισθηματικά και επαγγελματικά, μακριά από τη σιγουριά των γνώριμων συνεργατών στη Βαρσοβία, από τη σύζυγο που αγαπάει ακόμα και την εντεκάχρονη κόρη που τον επισκέπτεται κάποια Σαββατοκύριακα, παραδίνεται σε παράξενα όνειρα, παρασύρεται από άκαιρες ερωτικές φαντασιώσεις, καταφεύγει σε παρορμητικό σεξ και χάνει αυτό το κλικ. Το κλικ του μυαλού όποτε ξαναδιαβάζει τις λεπτομέρειες κάθε φόνου. Το κλικ που ακούει μόνο εκείνος όταν διατρέχει τις καθολικές και εβραϊκές ερμηνείες των Γραφών. Το κλικ πίσω από κάθε λέξη του θρυλικού εισαγγελέα Άντρεϊ Σοτ, του ανθρώπου που στοιχειοθέτησε την τελευταία υπόθεση με διπλή θανατική ποινή στην Πολωνία. Είναι ακόμα ικανός να διακρίνει τις παραλλήλους που ενώνουν το πιο καλομελετημένο έγκλημα στην ιστορία της χώρας με τους φόνους που αιμορραγούν από τους φακέλους στο γραφείο του; Μπορεί να ξετυλίξει το νήμα της σκέψης του από τις ενδείξεις που το μπερδεύουν;

Ακολουθούσε την αυτονόητη, αυτοεπιβαλλόμενη υπόθεση της εβραϊκής εκδίκησης. Ακριβώς όπως το ήθελε ο δολοφόνος. […] Σαν ιδανικός θεατής ταχυδακτυλουργικών, ο οποίος δεν κοιτάζει τι κάνει το άλλο χέρι, για να μην του χαλάσει την απολαυστική βραδιά.

Με οδηγό τη ζωντανή και σκοτεινά χιουμοριστική γραφή του Μιλοσέφκσι, ο Τέοντορ Σάτσκι κατεβαίνει στις λαβυρινθώδεις υπόγειες στοές του Σαντόμιες ελπίζοντας να ανασύρει τον κόκκο αλήθειας που περιέχει κάθε μύθος. Τον κόκκο αλήθειας που γρατζουνάει τη σκέψη του από την πρώτη μέρα.

[ Φωτ. ]