Ζώντας ηθικά

«Όπως η Κοινωνική Ηθική είναι πάνω από τα ατομικά οφέλη, έτσι πρέπει να δημιουργηθεί και μια Περιβαλλοντική Ηθική πάνω από τα οφέλη που αντλεί ο άνθρωπος από τη γη».—Leopold Aldo.

Από πού αντλούμε τα ηθικά δεδομένα διαχείρισης της ζωής μας; Πρόκειται απλώς για ένα σύνολο κανόνων που διαμορφώνει τις σχέσεις μας με τους άλλους και χαλιναγωγεί τα ένστικτά μας; Δεν είναι τίποτε περισσότερο από ένα κατασκεύασμα; Οι ερωτήσεις σχετικά με την ανάπτυξη της ηθικής εντάσσονται σε ένα πλαίσιο διερευνήσεων της ανθρώπινης φύσης που αντλεί τις ρίζες του από την αρχαιοελληνική ηθική του ευδαιμονισμού και φτάνει έως τις μέρες μας με πολλές και διαφορετικές φιλοσοφικές προσεγγίσεις.

Τι είναι η ηθική; Απαντάται μόνο στον άνθρωπο; Θα μπορούσαμε να την εξετάσουμε προσεγγίζοντας το πλαίσιο αναζήτησης άλλων επιστημονικών κλάδων και μεθοδολογικών εργαλείων; Έχουν γίνει προσπάθειες να δοθούν απαντήσεις σε αυτό το ερώτημα, αλλά μια πολύ σπουδαία προσέγγισή του είναι ο συγκερασμός φιλοσοφίας και νευροβιολογίας: η νευροφιλοσοφία. Τα αποτελέσματα αυτού του αναλυτικού μοντέλου ανοίγουν νέα μονοπάτια στη σκέψη, καθώς η νευροφιλοσοφία προσπαθεί να εξηγήσει την προέλευση των ηθικών αξιών μέσω των ηθικών δεσμών στα θηλαστικά. Δηλαδή την έδρα της ηθικής.

Στην εξελικτική ιστορία των θηλαστικών διαπιστώνεται πως ανέπτυξαν στον εγκέφαλό τους ένα νευρωνικό σύστημα, κοινό σε όλα τα είδη, που φροντίζει τους απογόνους/νεογνά αναγνωρίζοντας και ικανοποιώντας τις ανάγκες τους μέσα από μια σειρά αντιδράσεων (για την πείνα ή την απουσία χαράς) που καθιστούν, από τη μία, ικανή την επιβίωση του είδους τους, ενώ ταυτόχρονα είναι το πρώτο βήμα φροντίδας που αποδίδει στον πομπό (μητέρα) και τον δέκτη (απόγονο) το αίσθημα της ευχαρίστησης, που δεν είναι ανεξάρτητο από τη δράση της οξυτοκίνης, της «ορμόνης της αγάπης» όπως λέγεται. Η οξυτοκίνη, ένα αρχαίο μόριο που λειτούργησε σαν καταλύτης στην ανάπτυξη των δεσμών μεταξύ των ατόμων μίας ομάδας, ενισχύει την εμπιστοσύνη και την αλληλεγγύη και μειώνει την ανάπτυξη του στρες: δομικά στοιχεία όλα τους για την ανάπτυξη ηθικών δεσμών. Συνεπώς, η φροντίδα των απογόνων έχει σαν αποτέλεσμα την ανάπτυξη ενός χημικού στοιχείου στον οργανισμό των θηλαστικών αφενός και αφετέρου ενός κώδικα ηθικής συμπεριφοράς που δημιουργήθηκε αρχικά μέσω της γονεϊκής φροντίδας και επεκτάθηκε και σε άλλα άτομα, συγγενικά ή μη, μέσω της ανάπτυξης συνεργασιών με άλλα άτομα του ίδιου είδους.

Ίσως η προσπάθεια εξήγησης της ύπαρξης των ηθικών δεσμών μέσω των όρων της νευροφιλοσοφίας να μην είναι απολύτως δυνατή, όμως ο άνθρωπος ως μέρος της Φύσης οφείλει να δράσει ηθικά απέναντι στα άλλα είδη, λαμβάνοντας υπόψη την κοινή ρίζα όλων μας: μια ρίζα που μας συνδέει με την αλυσίδα της ζωής.

Η προστασία και ο σεβασμός του περιβάλλοντος και των υπόλοιπων κατοίκων του πλανήτη είναι η ηθική που μετατρέπει τον άνθρωπο από κατακτητή σε ισότιμο μέλος του οικοσυστήματος: χωρίς να καταργεί τη διαχείριση των πόρων του πλανήτη, καθοδηγεί τη δράση του και τον οδηγεί στο να μοχθεί να διατηρηθούν στη ζωή και τα υπόλοιπα μέλη της γήινης αλυσίδας.