Μία αποδυναμωμένη ήπειρος

Δεν έχει κλείσει καν μία ημέρα από την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων για την επικράτηση του Brexit. Αν και πολλά ερωτήματα μένουν να απαντηθούν —για τα περισσότερα αρμοδιότερος θα είναι μάλλον ο πολύπαθος «ιστορικός του μέλλοντος»—, υπάρχουν κάποια συμπεράσματα που μπορούμε να εξάγουμε ήδη με μία σχετική ασφάλεια:

Συμπέρασμα πρώτο: Ο ευρωσκεπτικισμός κέρδισε. Και ας μη γελιόμαστε: δεν κέρδισε εκείνη η ισχνή μειοψηφία φιλελεύθερων ευρωσκεπτικιστών. Κέρδισε ο ευρωσκεπτικισμός που απευθύνεται στα ταπεινότερα ένστικτα των πολιτών, που εμπερικλείει τον νατιβισμό, την ξενοφοβία και τον εθνοκεντρισμό. Κέρδισαν, εν ολίγοις, οι εχθροί της ανοιχτής κοινωνίας. Είναι ίσως τραγική ειρωνεία ότι η χώρα που με τις πολιτικές της διαδραμάτισε ίσως τον αποφασιστικότερο ρόλο στη διαμόρφωση της Ευρώπης αλλά και του κόσμου όπως είναι σήμερα, είναι και αυτή που τον αρνείται αναζητώντας την υποτιθέμενη ασφάλεια ενός παρελθόντος που δεν υπάρχει πια.

Συμπέρασμα δεύτερο: O Κάμερον έχασε. Ένας πρωθυπουργός που ανέλαβε τα ηνία της χώρας του στη χειρότερη δυνατή στιγμή κατάφερε να την βγάλει από την κρίση οδηγώντας την ξανά στην ανάπτυξη μειώνοντας παράλληλα θεαματικά την ανεργία, θα μείνει στην ιστορία ως αυτός που προκάλεσε την έξοδό της από την ΕΕ με ό,τι αυτό θα συνεπάγεται ενδεχομένως και για την ενότητα της Μεγάλης Βρετανίας. Μία και μόνη απόφαση θα αμαυρώσει τη θητεία του και θα οδηγήσει στο πολιτικό του τέλος. Έτσι όμως είναι η φύση της πολιτικής και από τέτοιας σημασίας αποφάσεις κρίνονται τελικά και οι ηγέτες.

Συμπέρασμα τρίτο: Η Ευρωπαϊκή Ένωση βγαίνει αποδυναμωμένη από αυτό το δημοψήφισμα, και αυτό για δύο λόγους. Η αποχώρηση της Μεγάλης Βρετανίας θα οδηγήσει σε μία λιγότερο φιλελεύθερη ΕΕ. Δεν θα υπάρχει πλέον καμία μεγάλη χώρα που να λειτουργεί ως αντίβαρο στον κορπορατισμό των κεντροευρωπαϊκών χωρών και τη γραφειοκρατική αρτηριοσκλήρωση της Commission. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι ορισμένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα της ΕΕ, όπως η ενιαία αγορά, είναι εν πολλοίς αποτέλεσμα της πολιτικής επιρροής της Μεγάλης Βρετανίας. Εκτός αυτού, το δημοψήφισμα στην Αγγλία μπορεί πολύ εύκολα να πυροδοτήσει ένα ντόμινο εξελίξεων σε άλλες χώρες τής ΕΕ, όπου ο ευρωσκεπτικισμός βρίσκεται σε άνοδο. Στο σημείο που έχουμε φτάσει, η «σκληρή» στάση έναντι της Αγγλίας σε μία σειρά από ζητήματα που αναπόφευκτα θα τεθούν στο άμεσο μέλλον είναι μονόδρομος. Για να ηττηθούν οι ιδέες του εθνικισμού και του απομονωτισμού, είναι ανάγκη να γίνουν αντιληπτές οι επιπτώσεις τους. Σε διαφορετική περίπτωση, η πολιτική πρόταση της Λεπέν, του Βίλντερς ή των εγχώριων εθνικολαϊκιστών θα βρίσκει όλο και περισσότερα ευήκοα ώτα.

Και μία παραίνεση. Καταλαβαίνω ότι για πολλούς Έλληνες (αλλά και άλλους Ευρωπαίους) που ζουν στη Μεγάλη Βρετανία το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος έγινε αντιληπτό ως μία έμμεση απόρριψη για τους ίδιους προσωπικά που σπουδάζουν ή εργάζονται στη χώρα— πολλοί εξ αυτών μάλιστα για πολλά χρόνια. Δεν νομίζω ότι πρέπει να το εκλάβουμε έτσι. Ας μη δίνουμε στην έννοια του έθνους αλλά και σε κάθε κατασκευασμένη συλλογικότητα περισσότερη σημασία από όση της αξίζει. Σημασία δεν έχει τι γνώμη έχει ο συνταξιούχος του Peterborough για εμάς. Τι γνώμη θα μπορούσε άλλωστε να έχει, αφού το μόνο που νομίζει ότι ξέρει είναι τα στερεότυπα που συνοδεύουν τη συλλογική ταμπέλα της χώρας από την οποία προερχόμαστε. Σημασία έχει τι στάση έχουν κρατήσει οι άνθρωποι που επιλέξαμε να μας περιβάλλουν στην καθημερινότητα μας. Και ίσως σε κάποιο βαθμό η κοινότητα εντός της οποίας δρούμε. Τα αποτελέσματα στο Λονδίνο αλλά και στα περισσότερα αστικά κέντρα αποδεικνύουν ότι η Αγγλία που γνωρίσαμε συνεχίζει να είναι αυτή που ξέραμε: μία χώρα ανοιχτή, που σε δέχεται όπως είσαι, χωρίς εθνικούς, θρησκευτικούς ή άλλους αστερίσκους και προϋποθέσεις. Ας μην το ξεχνάμε αυτό.