Δύο φυλετικά νουάρ

Αυτή κι αν ήταν έκπληξη. Τα δύο βιβλία μυστηρίου της Κρις Νέλσκοτ, «Ένας επικίνδυνος δρόμος» και «Δωμάτια γεμάτα καπνό», είναι από τα καλύτερα βιβλία αστυνομικής λογοτεχνίας που έχω διαβάσει φέτος. Γιατί όμως ήταν έκπληξη; Γιατί δεν περίμενα ότι μία λευκή γυναίκα συγγραφέας (το Kris Nelscott είναι ψευδώνυμο της βραβευμένης Αμερικανίδας συγγραφέως Kristine Kathryn Rusch) θα μπορούσε να αποδώσει τόσο καλά την εξαιρετικά απαιτητική ιστορία ενός μαύρου ιδιωτικού ντετέκτιβ , του Σμόκι Ντάλτον —μπαίνει πράγματι στο πετσί του—, που διαδραματίζεται το 1968 στο Μέμφις του Τενεσί. Rings a bell; Ναι, είναι η χρονιά που δολοφονήθηκε ο Dr Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, ακριβώς εκεί: στο Μέμφις. Έχουν τα βιβλία πολιτικές αναφορές; Ναι, και πώς θα γινόταν να μην έχουν;

«Ένας επικίνδυνος δρόμος»

Στο πρώτο βιβλίο της σειράς γνωρίζουμε τον Σμόκι Ντάλτον. Τον τριανταεννιάχρονο μαύρο ιδιωτικό αστυνομικό με την επιβλητική παρουσία και μια μόρφωση που λίγοι μαύροι κατόρθωναν να πάρουν εκείνα τα χρόνια. Ο Σμόκι έχει το γραφείο του στο κέντρο της κακόφημης μαύρης συνοικίας του Μέμφις, σε μια εποχή κατά την οποία το Μέμφις «καίγεται». Ένα σάπιο απορριμματοφόρο καταπλακώνει και σκοτώνει δύο μαύρους εργαζόμενους στην καθαριότητα. Η μαύρη κοινότητα του Μέμφις αντιδρά και απαιτεί την αναβάθμιση του στόλου της καθαριότητας της πόλης, καθώς όλοι οι εργαζόμενοι σε αυτή είναι μαύροι και παίζουν κάθε μέρα τη ζωή τους κορόνα-γράμματα. Η απάντηση από τον Δήμο είναι αρνητική, και αρχίζει έτσι η απεργία που έχει ως συνέπεια να μαζευτούν βουνά σκουπιδιών σε όλη την πόλη. Η αντιπαράθεση κλιμακώνεται, καμιά πλευρά δεν υποχωρεί, και, μέσα σε όλα αυτά, κάνουν την εμφάνισή τους οι εξτρεμιστές Μαύροι Πάνθηρες, που, μαζί με άλλες ακραίες ομάδες ακτιβιστών μαύρων, έχουν ως στόχο να προκαλέσουν καταστροφές κατά τη διάρκεια των εκδηλώσεων διαμαρτυρίας. Ο Μ. Λ. Κίνγκ επισκέπτεται το Μέμφις προκειμένου να ηγηθεί μιας ειρηνικής πορείας, που όμως εξελίσσεται διαφορετικά.

Την ίδια περίοδο, ο Ντάλτον δέχεται μία αναπάντεχη επίσκεψη: μια νέα, λευκή, όμορφη γυναίκα από το Σικάγο τον επισκέπτεται στο γραφείο του και του ανακοινώνει ότι η μητέρα της αφήνει σε εκείνον ένα μεγάλο μέρος της περιουσίας της. Ποια είναι εκείνη η γυναίκα και πώς συνδέεται η ιστορία της με τον Σμόκι; Τι σχέση μπορεί να έχει με τον βίαιο θάνατο των γονιών του πριν από τριάντα χρόνια στην Ατλάντα;

Στο πρώτο βιβλίο της σειράς με πρωταγωνιστή τον Σμόκι Ντάλτον έχουμε την ευκαιρία να μάθουμε την προσωπική του ιστορία, και βουτάμε στο ιστορικό πλαίσιο της εποχής και του τόπου: ο πόλεμος στο Βιετνάμ μαίνεται, και ήδη, όσο οι νέοι της χώρας επιστρέφουν νεκροί ή τραυματίες, εγείρεται ένα έντονο κύμα αμφισβήτησής του. Ακόμη κι εκεί, οι μαύροι στρατιώτες, που ελπίζουν —μάταια— στην ισότητα στον στρατό, στέλνονται στην πρώτη γραμμή, ενώ πολλοί λευκοί, γόνοι εύπορων οικογενειών αλλά όχι μόνο, μένουν προστατευμένοι στα μετόπισθεν. Πίσω στην πατρίδα, οι μαύροι περιχαρακώνονται στις μαύρες περιοχές, έξω από τις οποίες αντιμετωπίζουν αμφισβήτηση και έντονο, απροκάλυπτο ρατσισμό. Ο Σμόκι, αίφνης, με το καλό του πτυχίο, δεν θα αμειβόταν ποτέ ούτε στο ένα δέκατο της αμοιβής ενός λευκού συμφοιτητή του. Οι μαύροι αντιδρούν διεκδικώντας τα δικαιώματά τους — ορισμένες εξτρεμιστικές ομάδες μάλιστα αντιδρούν βίαια. Και, στις 4 Απριλίου του 1968, ένας πιτσιρικάς που ο Σμόκι έχει πάρει υπό την προστασία του, βλέπει κάτι που δεν θα έπρεπε να είχε δει…

«Δωμάτια γεμάτα καπνό»

Ο Αύγουστος του 1968 —ο δεύτερος τόμος της σειράς απέχει ελάχιστα χρονολογικά από τον πρώτο— βρίσκει τον Σμόκι και τον δεκάχρονο Τζίμι στο Σικάγο. Ο Τζίμι άθελά του γίνεται μάρτυρας της δολοφονίας του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και κάποιοι τον θέλουν νεκρό. Έχει μεσολαβήσει η δολοφονία του Ρόμπερτ Κένεντι, επικρατέστερου υποψηφίου για το κόμμα των Δημοκρατικών, και σε αυτό το κλίμα, το Σικάγο, η Πόλη των Ανέμων, ετοιμάζεται να υποδεχτεί το συνέδριο των Δημοκρατικών στο οποίο θα εκλεγεί ο υποψήφιός του για τις προεδρικές εκλογές.

Μέσα στον αναβρασμό που επικρατεί, σε μια πόλη-φρούριο για την αποτροπή επεισοδίων, όπου χίπις, γίπις και μαύροι ετοιμάζονται για κινητοποιήσεις και οι επίσημοι και οι σταρ της εποχής μπαινοβγαίνουν στο Χίλτον, ο Σμόκι αντιλαμβάνεται ότι κάποιος τους έχει εντοπίσει. Κι αυτό δεν είναι καθόλου μα καθόλου για καλό.

Λίγες ημέρες αργότερα, το άψυχο σώμα ενός παιδιού στην ηλικία του Τζίμι εγκαταλείπεται στα σκαλοπάτια της πολυκατοικίας του Σμόκι. Ποιος είναι ο μυστηριώδης Καθηγητής και ποιος είναι αυτός που δεν δίστασε να βασανίσει άγρια ένα δεκάχρονο αγόρι πριν το σκοτώσει;

Η πολυγραφότατη ­—και με ένα ευρύ πεδίο λογοτεχνικών ενδιαφερόντων— Kris Nelscott, μέσα από τη σφιχτή αφήγηση μιας συναρπαστικής περιπέτειας του Σμόκι Ντάλτον σε κάθε βιβλίο, δίνει μία πεντακάθαρη εικόνα του τρομερού διχασμού της αμερικανικής κοινωνίας. Της μισαλλοδοξίας, του δογματισμού και του εκατέρωθεν ρατσισμού, οι ρίζες του οποίου είναι χωμένες βαθιά στη συνείδηση των ανθρώπων. Και δεν μπορείς, καθώς διαβάζεις τα page turner βιβλία της, παρά να σκεφτείς πόσο το σκοτεινό παρελθόν τής κάθε κοινωνίας, παρά τα βήματα που έχουν γίνει προς την ισότητα και τον αμοιβαίο σεβασμό, αλλά και τη θεσμική ρύθμιση των θεμάτων που αφορούν τα ανθρώπινα δικαιώματα (για να μην αναφέρουμε τις δύο διαδοχικές θητείες του πρώτου μαύρου Προέδρου στην ιστορία της χώρας), επιστρέφει και απειλεί να διχάσει ξανά.

Εξαιρετικά βιβλία. Κυκλοφορούν από τις Εκδόσεις Κέδρος, σε μετάφραση Αθανάσιου Ζάβαλου.