Ο εαυτός επί χίλια

Το σπουδαίο περιοδικό στο οποίο ήμαστε επί χρόνια και χρόνια συνδρομητές όλοι όσοι εργαζόμασταν στις εκδόσεις ήδη από τη δεκαετία τού ’80, το Publisher’s Weekly, ανέβασε ένα άρθρο με «Science Says Book Readers Live Longer. — A new study says bookworms live 23 months longer than their non-reading counterparts». Δεν μπήκα στον κόπο να διαβάσω το κείμενο, για δύο λόγους. Καταρχάς, δεν μπορεί να σταθεί μία τέτοια έρευνα και να είναι σοβαρή. Χρειάζεται μελέτη σε βάθος χρόνου: εν προκειμένω, σε μερικές γενιές. Οπότε —εκτός και αν αναφέρεται στα γηροκομεία, όπου είναι γνωστό ότι οι ηλικιωμένοι που διαβάζουν ζουν περισσότερο και καλύτερα— είναι εξ ορισμού λάθος, και ας με συγχωρέσει η Science. Κατά δεύτερον, οι αναγνώστες της λογοτεχνίας δεν ζουν μόνο 2 χρόνια περισσότερο από τον υπόλοιπο πληθυσμό· ζουν πολύ περισσότερα — πάρα πολύ περισσότερα.

Κανείς αναγνώστης του «Τομ Σόγερ» δεν έχει πεθάνει ποτέ ως τέτοιος, ως αναγνώστης του «Τομ Σόγερ». Ζει και θα ζει πάντα αποκομμένος μεν αλλά ταυτόχρονα μέσα στον άνθρωπο που είχε κλείσει εκείνο το παλιό βιβλίο, που σηκώθηκε από την καρέκλα του ή από το κρεβάτι του και βγήκε έξω, στον δρόμο, που έχει διανύσει πολύ από αυτό τον δρόμο έκτοτε και που έχει πια μεγαλώσει, έχει ερωτευτεί, έχει παντρευτεί και χωρίσει, έχει ίσως κάνει παιδιά, έχει ταξιδέψει και κλάψει, ζει μόνος ή με τον σύντροφό του, και που σήμερα, τώρα δα, προσπαθεί να συμπληρώσει τη δήλωσή του στην Εφορία: κοιτά, αυτός ο αναγνώστης, τον κόσμο μέσα από τα μάτια του ανθρώπου που υπήρξε τότε, αλλά που έκτοτε είναι ένας άλλος. Και η ζωή του, τα χρόνια του, είναι μία άλλη ζωή, και προστίθεται στη ζωή του ανθρώπου που έκλεισε εκείνο το παλιό βιβλίο και που βγήκε στον δρόμο. Και κανείς αναγνώστης του «Ροβήρου του Κατακτητή» δεν έχει πεθάνει ποτέ — ούτε κανείς αναγνώστης του Πόε, του Στίβενσον, του Άρθουρ Κόναν Ντόιλ, της «Μαίρης Πόπινς» και της Ένιντ Μπλάιτον και του Έντγκαρ Ράις Μπάροους, του Ισαάκ Ασίμοφ ή του Άρθουρ Κλαρκ: όλοι αυτοί ζουν και θα ζουν πάντα μέσα στον άνθρωπο που είχε κλείσει συγκινημένος και έκθαμβος εκείνα τα παλιά βιβλία, και που τώρα, σήμερα, προσπαθεί να συμπληρώσει τη δήλωσή του στην Εφορία. Κοιτούν τον κόσμο, όλοι μαζί, μέσα από τα μάτια του, αλλά είναι άλλοι. Και οι ζωές όλων αυτών των παιδιών που μεγάλωσαν σαν αναγνώστες του «Τομ Σόγερ», του «Ροβήρου του Κατακτητή», του Πόε, του Στίβενσον, του Άρθουρ Κόναν Ντόιλ, της «Μαίρης Πόπινς», της Ένιντ Μπλάιτον και του Έντγκαρ Ράις Μπάροους, του Ισαάκ Ασίμοφ και του Άρθουρ Κλαρκ, όλες αυτές οι ζωές, μαζί με τόσες και τόσες άλλες, όσες και τα βιβλία που διάβασε στη μεγάλη διαδρομή του εκείνος ο άνθρωπος, προστίθενται στη δική του ζωή και την πολλαπλασιάζουν.

Όχι: οι αναγνώστες της λογοτεχνίας δεν ζουν μόνο 2 χρόνια περισσότερο από τον υπόλοιπο πληθυσμό.

Αλλά και για έναν επιπλέον λόγο: γιατί ποτέ δεν παύουν να υπάρχουν νέοι «Τομ Σόγερ» και νέοι Άρθουρ Κλαρκ — αντίθετα, η ζωή, εκείνος ο δρόμος που περπατάμε, η μεγάλη διαδρομή, είναι γεμάτος καινούργια βιβλία, και από αυτά ένα, πέντε, δέκα ή εκατό θα σε γεμίσουν θαυμασμό και συγκίνηση όπως και εκείνα τα παλιά, τα πρώτα· και θα προσθέσουν μέσα σου άλλον ένα, ή άλλους πέντε, ή άλλους εκατό εαυτούς, που θα αθροίσουν και αυτοί τα χρόνια τους στα δικά σου.

Τελικά, βέβαια, θα γεράσεις κι εσύ, ναι, ασφαλώς, αλλά θα έχεις τα χρόνια ενός αρχαίου δέντρου —γιατί κρύβεις πολλούς ανθρώπους, πολλούς εαυτούς, πολλούς συγκινημένους και έκθαμβους σαν εσένα μέσα σου—, κι αν δεν έχεις και τη σοφία του παλιού δέντρου, τουλάχιστον θα έχεις πάρει τη ματιά του πάνω στον κόσμο που όλο αλλάζει, εκείνη τη λοξή ματιά που ρυτιδώνει λίγο τα βλέφαρα και που κρύβει πάντα από κάτω της ένα γελάκι: λίγο ειρωνικό, τις περισσότερες φορές, απέναντι στην ανοησία των καιρών, και λίγο συγκινημένο από τις δυνατότητες που είχες και που αξιοποίησες. Διαβάζοντας. Δεν είναι καλά ή για πάντα κρυμμένοι αυτοί οι επιπλέον εαυτοί: εκεί που δεν το περιμένεις, παίρνουν το πάνω χέρι, σαν το μεγάλο ψάρι που ζει, κοιμάται και κυνηγά στη θάλασσα, αλλά που όταν πρέπει να αναπνεύσει πετάγεται πάνω από το νερό και το φως αστράφτει για μια έξαλλη στιγμή επάνω του.