Οδηγός ιδεολογίας για διεστραμμένους

Στο «The Pervert's Guide to Ideology», σίκουελ του πρώτου κινηματογραφικού δοκιμίου τους «The Pervert’s Guide to Cinema», ξαναβρίσκουμε το enfant terrible της φιλοσοφίας Σλάβοϊ Ζίζεκ και την σκηνοθέτη Σόφι Φάινς. Αυτή τη φορά προχωρούν πέρα από το σινεμά, σε μια ολιστική κριτική αυτού που κατά τον Ζίζεκ είναι η επικρατούσα κοινωνική ιδεολογία. Όλα παίζουν: Η «Μελωδία της Ευτυχίας», η ναζιστική προπαγάνδα, η Coca-Cola, τα αυγά Kinder, οι ταραχές στο Λονδίνο το 2011, και ούτω καθεξής. Όλα παίζουν.

Όπως και με την προηγούμενη ταινία, οι μαρξιστικές/λακανικές αναλύσεις περί κινηματογράφου από τον Ζίζεκ είναι εμπεριστατωμένες, ακόμη κι όταν δεν φαίνεται απαραίτητα να δικαιολογούνται από το ίδιο το υλικό που σχολιάζουν. Οι εισαγωγικές σκέψεις του για το «They Live» του Τζον Κάρπεντερ είναι ιδιαίτερα διεισδυτικές, αν μη τι άλλο επειδή η ίδια η ταινία (και οι αντι-καταναλωτικοί φακοί ακτίνων Χ του στόρι της) έχουν ουσιαστικά ήδη κάνει την ιδεολογική κριτική του Ζίζεκ πριν από αυτόν. Ξεκινώντας με ένα κλιπ από το «Ζουν ανάμεσά μας» («They Live»), όπου ο πρωταγωνιστής απειλεί έναν από τους κακούς ότι θα τον κάνει «να φάει σκουπίδια» («eat trash»), ο Ζίζεκ προσφέρει το έξυπνο σχόλιό του για τον συμμετοχικό ρόλο μας στην ανατροφοδότηση της κοινωνικής ιδεολογίας: «Ήδη τρώω από τα σκουπίδια», λέει ο Ζίζεκ ενώ στέκεται μπροστά σε έναν κάδο. Αλλού κάθεται ο ίδιος σε μία από τις καρέκλες ενός κομμωτηρίου που φέρει την επιγραφή «No Thought» («Καμία Σκέψη»), προλαμβάνοντας την κριτική που θα του έκανε οποιοσδήποτε είναι σχετικά απρόθυμος να πάρει στα σοβαρά αυτό που ο Ζίζεκ πουλάει.

Πιο προβληματική είναι η βόλτα του στην πολιτική σφαίρα, είτε συγκρίνοντας τον καρχαρία στα «Σαγόνια του Καρχαρία» («Jaws») με τον εβραϊσμό ως αποδιοπομπαίο τράγο του Τρίτου Ράιχ (ο φόβος που περιέχει «την πολλαπλότητα των φόβων») είτε με τον ισχυρισμό ότι η τρομοκρατική επίθεση του φρενοβλαβούς Μπρέιβικ στη Νορβηγία το 2011 ήταν στην πραγματικότητα μια «αντίδραση στη σύγχυση του παγκόσμιου καπιταλισμού». Όπως πάντα, είναι δύσκολο να ξεχωρίσεις ποια από όσα λέει ο Ζίζεκ πρέπει να τα λάβουμε σοβαρά υπόψη, ειδικά όταν φτάνει σε κλισέ του τύπου ότι η επαναστατική Αριστερά πρέπει να είναι ρεαλιστική «απαιτώντας το αδύνατο».

Αυτό που προσφέρει ο Ζίζεκ σε πολιτικό επίπεδο φαίνεται τελικά να είναι μια περίτεχνη μορφή ριζοσπαστικής απαισιοδοξίας, καθώς οι ενδελεχείς και ενίοτε πειστικές κοινωνικές διαγνώσεις του δεν οδηγούν σε κάποια ουσιαστική πρόταση. Παρ’ όλα αυτά, ακόμα κι όταν φαίνεται σαν να σερβίρει απλώς σκουπίδια, είναι πολύ διασκεδαστικό το φαγητό στον σκουπιδοτενεκέ του Ζίζεκ.