Φαντασμαγορικό ταξίδι με πλοηγό τον Βερν

Το 2012 πήρα στα χέρια μου ένα ξεχωριστό βιβλίο. Το «Εκεί που ζουν οι Τίγρεις» (Εκδόσεις Πόλις, μετάφραση Ρίτα Κολαΐτη) με άφησε άναυδο. Το τόσο εντυπωσιακά πρωτότυπο και ξεχωριστό αυτό κράμα ιστοριών που γεννούν άλλες ιστορίες, γεμάτες από φιλολογικές, ιστορικές, ανθρωπολογικές και φιλοσοφικές παρατηρήσεις, αληθινές και μη, συνέθεταν μπρος στα μάτια μου ένα περίλαμπρο έργο. Τέσσερα χρόνια μετά, από τον ίδιο οίκο κυκλοφόρησε το «Νησί του Σημείου Νέμο», σε μετάφραση Δημήτρη Δημακόπουλου. Ας προσπαθήσουμε να κάνουμε μία προσπάθεια να συνοψίσουμε κάποιες από τις ιστορίες του, τον αφηγηματικό του ιστό.

Ο Μαρσιάλ Καντερέλ, λοιπόν, ένας πάμπλουτος και εξαρτημένος από παραισθησιογόνες ουσίες δανδής, και η οικονόμος του Μις Σέριγκτον, πολυμήχανη και κάτοχος πολλών διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας για εφευρέσεις όπως «της πίπας με δύο στόμια», του «ανυψωτή φούστας» κ.ά., ο φίλος του, εγγονός του Σέρλοκ Χόλμς, Τζον Σάιλοκ Χόλμς, εραστής κάθε είδους οινοπνευματώδους ποτού, και ο έγχρωμος βαθύπλουτος μπάτλερ του, Γκιγιόμ ντε λα Ρενιέρ, η Λαίδη Μακ Ρέει, γυναίκα εκπάγλου καλλονής, παρ’ όλη την ωριμότητά της, με ένα σκοτεινό παρελθόν γεμάτο μυστήριο, και η κόρη της Βέριτυ, που έχει πέσει σε βαθύ ύπνο τα τελευταία χρόνια — όλοι αυτοί ρίχνονται στο κυνήγι του κλέφτη του θρυλικού διαμαντιού Ανάγκη που ανήκει στη Λαίδη. Υπεύθυνος της κλοπής ο Δρασκελιστής Νο, ένας μεταμοντέρνος Μοριάρτι, αρχηγός διεθνούς εγκληματικής οργάνωσης με τα σαδιστικά δολοφονικά ένστικτα του Μίστερ Χάιντ. Πίσω τους, ακολουθεί κατά πόδας ένας γνήσιος απόγονος του επιθεωρητή Λεστράντ, ο επιθεωρητής Λίτερμπαγκ.

Στο Περιγκόρ, ο Αρνώ Μενέστ ιδρύει μαζί με την γυναίκα του Ντυλσί, μια πανέμορφη Κρεολή, μια μονάδα παραγωγής πούρων Μontechristo στα πρότυπα των μονάδων της Κούβας, χρησιμοποιώντας δημόσιους αναγνώστες για να ψυχαγωγούνται οι εργάτριες κατά τη διάρκεια εργασίας. Όμως η Ντυλσί παθαίνει εγκεφαλικό και βυθίζεται σε κώμα. Ο Αρνώ βρίσκεται συνεχώς δίπλα της για να τη φροντίζει, η επιχείρηση σιγά-σιγά οδηγείται στον μαρασμό και εντέλει εξαγοράζεται από έναν κινέζικο κολοσσό που παρασκευάζει τις ηλεκτρονικές συσκευές ανάγνωσης B@byl Books — ευθεία παραπομπή στον πύργο της Βαβέλ που παράλληλα κλείνει το μάτι στην περίφημη βιβλιοθήκη του Χ. Λ. Μπόρχες. Ο Αρνώ προσλαμβάνεται ως δημόσιος αναγνώστης βάρδιας στο ίδιο του το εργοστάσιο, ενώ ο νέος ιδιοκτήτης, Γουάνγκ Λι Γουόγκ, δεν εκτιμά και δεν αγαπά τίποτε άλλο από τα αγωνιστικά ταχυδρομικά περιστέρια του. Σαδιστής ηδονοβλεψίας, με τη βοήθεια της σκληρής διευθύντριας Λουίζ, που είναι κρυφά ερωτευμένη μαζί του, εγκαθιστά ένα σύστημα παρακολούθησης στα γυναικεία αποδυτήρια. Κάτι που θα πληρώσει πολύ ακριβά.

Το ζεύγος Μπονασιέ αντιμετωπίζει ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα. Η συνεχιζόμενη απουσία στύσης του συζύγου έχει φέρει σε κατάσταση απελπισίας τη ζουμερή κυρία Μπονασιέ Κάρμεν. Αφού εξάντλησαν τις διαθέσιμες ιατρικές μεθόδους, η Κάρμεν, που δεν θέλει να απατήσει τον άντρα της, θα δοκιμάσει κάθε είδους γιατροσόφι πάνω στο μαλακό όργανο προκειμένου να του δώσει την προηγούμενη ικμάδα του. Ο κύριος Μπονασιέ γίνεται πειραματόζωο μιας σειράς πολύ συχνά επώδυνων πειραμάτων. Τα πάντα όμως αποτυγχάνουν, προς απελπισία της Κάρμεν. Τη λύση θα δώσει ένας από μηχανής θεός, που με έναν «απλό» τρόπο θα εξαφανίσει το πρόβλημα. Η λύση όμως θα οδηγήσει μόνο το ένα μέλος του ζευγαριού στην ευτυχία.

Aimez vous le baroque? — Αγαπάτε το μπαρόκ; Μη βιαστείτε να απαντήσετε. Το μπαρόκ δεν έχει την κομψή ελαφράδα του ροκοκό ούτε τον ουμανισμό της Αναγέννησης. Το μπαρόκ έχει στιβαρότητα και μεγαλείο. Φτιαγμένο από πολύτιμα υλικά, στέκεται μόνο του και ζητά την προσοχή σου. Είναι η κεντρική εξουσία που σου φωνάζει, «Κοίτα με, εδώ είμαι.» Έτσι είναι και το καινούριο βιβλίο του Roblès. Μια μπαρόκ όπερα κατασκευασμένη για να υμνηθεί η βασίλισσα Λογοτεχνία.

Ο συγγραφέας, γνήσιος γιος του Ιουλίου Βερν και του Ρ. Λ. Στίβενσον, σε καλεί σε ένα ταξίδι. Ένα ταξίδι που ονειρευόσουν πάντα. Μόλις όμως αρχίσεις το διάβασμα, σου βγάζει ένα συμβόλαιο να υπογράψεις. Οι όροι του είναι απλοί και λίγοι: μόνο δύο. Ο πρώτος όρος είναι να αφήσουμε το παιδί που κρύβουμε μέσα μας να κυριαρχήσει πάνω μας. Ο δεύτερος να αποδεχτούμε τη χειραγώγησή μας από τον συγγραφέα. Αυτοί είναι οι μόνοι κανόνες του παιχνιδιού.

Για αυτό το βιβλίο απαρνήθηκα τον καναπέ και την αγαπημένη μου πολυθρόνα. Το διάβασα καθισμένος στο γραφείο με τη βιβλιοθήκη πίσω μου. Ακολούθησα την παρέα του Μαρσιάλ από το Μπίαριτς με μια Hispano-Suiza H6B. Πήρα μαζί μου σε ένα μπαούλο Boulle τα ρούχα και το οπλοστάσιό μου: κάθε είδους λεξικό που έχω, ιστορικό, φιλοσοφικό, λογοτεχνικό, τέχνης. Από κοντά και το βαρύ πυροβολικό: Βερν, Μπόρχες, Αλέξανδρος Δουμάς, Τόμας Μαν, Ουγκό, Μέλβιλ, Φλομπέρ, Λιόσα.

Από το Μπίαριτς ταξιδεύεις σε έναν πύργο στα Χάιλαντς και από εκεί στα βαριετέ και στις ιδιωτικές λέσχες του Λονδίνου. Ακολουθείς τα ίχνη του δολοφόνου με τον Υπερσιβηρικό, ενώ μαίνεται ένας παράδοξος ρωσικός εμφύλιος, και σώζεσαι από έναν post modern Μιχαήλ Στρογκόφ. Συνεχίζεις το ταξίδι με έλκηθρα, για να φτάσεις στο Πεκίνο με ένα εκρανοπλάνο με όνομα «Τολστόι 1239». Όσο προχωρά το βιβλίο, ακόμη περισσότεροι ήρωες ξεπετάγονται κάτω από τις λέξεις: ο Γιάννης Αγιάνης, η Σαλαμπό, ο Ραστιγιάκ, η Μαντάμ Σοσά, ο Αβάς Φαρία. Ακόμα περισσότερα βιβλία κατεβαίνουν από τα ράφια: Τζόις, Ζολά, Μπράντμπερι, Μπαλζάκ, Φ. Κ. Ντικ, Άγκαθα Κρίστι, Θερβάντες, Ντόιλ. Χάνεσαι σε παλιές αναγνώσεις και σημειώσεις.

Βρίσκεσαι στη Σαγκάη, σε ένα μικρό Παρίσι πιστό αντίγραφο του πραγματικού, και ψάχνεις περίεργα παλαιοπωλεία. Ο Γουάνγκ Λι Γουόγκ πίσω στο Περιγκόρ ασχημονεί, και ο Αρνώ ετοιμάζεται για μια θυσία, μια υπέρτατη πράξη αγάπης. Επιβιβάζεσαι σε ένα Ζέπελιν για την Αυστραλία μαζί με τον καθηγητή Παγανέλη. Ακολουθείς τα ίχνη του δολοφόνου σε πολυτελείς οίκους ανοχής. Τα ίχνη σε οδηγούν στις θάλασσες του Νότου. Ένα τρικάταρτο ιστιοφόρο, ψαρεύοντας παιδιά του Κθούλου μέσα σε μια υγρή ατμόσφαιρα, σε πηγαίνει προς το σημείο Νέμο με οδηγό τον πλοίαρχο Άχαμπ και το τρομαγμένο του πλήρωμα.

Το νησί του σημείου Νέμο δεν είναι τελικά ο Παράδεισος που είχαν φανταστεί. Φτιαγμένο από σκουπίδια και γκουανό, τον απόπατο της ανθρώπινης δραστηριότητας, κατοικείται από μια παράξενη ομάδα ανθρώπων που πάνω του προσπαθούν να χτίσουν μια ουτοπία. Να σώσουν ό,τι αξίζει να σωθεί. Όταν θα κινδυνέψουν, θα τους παραλάβει ο θρυλικός Ναυτίλος. Ο πλοίαρχος Νέμο θα τους οδηγήσει στη μυθική βιβλιοθήκη του που αποτελείται μόνο από λεξικά. Εκεί, ασφαλείς, θα συνεχίσουν να γράφουν την ιστορία τους, ενώ η Ντυλσί πίσω στο Περιγκόρ θα ξυπνήσει από το κώμα για να διαδεχθεί τον Αρνώ στο αναλόγιο του εργοστασίου διαβάζοντας ένα καινούριο βιβλίο, ένα βιβλίο που έχει γραφτεί για αυτήν: Το Μυθιστόρημα των Μυθιστορημάτων…

Το «Νησί του Σημείου Νέμο» μπορεί απλά να διαβαστεί. Ο αναγνώστης θα απολαύσει κάθε του σελίδα. Αλλά μόνο αν το βιώσει πραγματικά θα καταλάβει όλο του το μεγαλείο. Ο Ρομπλές έγραψε ένα βιβλίο για τη μεγάλη του αγάπη: τη λογοτεχνία. Δημιούργησε ένα παράλληλο σύμπαν, σε ένα χρόνο άχρονο, σε ένα κόσμο σαν του Fringe, τόσο ίδιο αλλά και τόσο διαφορετικό με τον δικό μας. Οι ήρωές του κινούνται σπασμωδικά, προσπαθώντας να αποδράσουν μέσα από μια καθημερινότητα που τους πνίγει, προσπαθώντας να ζωντανέψουν τα ματαιωμένα όνειρά τους. Ένα τσουνάμι από ιστορίες και εικόνες μάς παρασύρει. Ιστορίες κωμικές, εξωφρενικές, λυπητερές, ωμές. Άλλες μένουν στη μέση, άλλες γενούν μιαν άλλη ιστορία. Η φρενήρης αφήγηση δεν σε αφήνει να πάρεις ανάσα. Ένα πολύχρωμο κολάζ από αισθήματα, από παλιά αναγνώσματα, από υποσχέσεις που δεν τηρήθηκαν, από παιδικούς φόβους που κοιμόντουσαν, από φιλοδοξίες που δεν ευοδώθηκαν. Μια φαντασμαγορία ειρωνική και μαγευτική συγχρόνως. Ο Ρομπλές εξετάζει μέσα από αυτό το αφηγηματικό παραλήρημα κάθε ιδεολογία, πολιτικό σύστημα, φιλοσοφία, δόγμα. Τίποτα δεν μένει ασχολίαστο.

Θα περίμενε κανείς ότι σε ένα τέτοιο μυθιστόρημα ο αναγνώστης θα χανόταν στη δίνη της πλοκής του. Όμως ο Ρομπλές με μαεστρία μάς καθοδηγεί μέσα από τη φαινομενικά σαθρή επιφάνεια στο στέρεο υπόβαθρο. Ο νυχτερινός ταχυδρόμος, με το δηλητηριώδες χιούμορ του, φροντίζει με τα τηλεγραφήματά του να μας υπενθυμίζει το κωμικοτραγικό παράδοξο της καθημερινότητάς μας:

Πράγματα για τα οποία μπορούμε να συμπεράνουμε ότι, αν είχαν σχήμα κύβου, θα έκαναν τον βίο αβίωτο στις κότες. Στην κατηγορία που αναπτύσσουν χαμηλές ταχύτητες, το αυγό είναι ένα θαυμάσιο παράδειγμα αεροδυναμικού σχήματος.

Και η Ντυλσί συνεχίζει να διαβάζει το βιβλίο του Αρνώ. Ένα βιβλίο που γράφτηκε για αυτήν, ένα βιβλίο που μιλά για τον έρωτα και για τη λογοτεχνία. Γιατί η λογοτεχνία είναι έρωτας, και χωρίς έρωτα δεν μπορούμε να ζήσουμε:

Είμαστε αποκυήματα ανεκπλήρωτων αφηγήσεων. Εναποθέτουμε τις μέρες μας στο όνειρο και τη φαντασία, μήπως και κάποτε μπορέσουμε να αποπλεύσουμε από την πραγματικότητα που μας συνέχει. Όσοι διαβάζουμε είμαστε ευήκοοι στα ξεγελάσματα και στις φαντασιοπληξίες της γραφής. Γυρίζουμε σελίδες αναζητώντας ή αναγνωρίζοντας τις ζωές που κάποτε θελήσαμε για τον εαυτό μας και που ποτέ δεν εκτυλίχθηκαν πέρα από τη ράχη του βιβλίου. Όμως, παρ’ όλα αυτά, κάθε μέρα, ανεπίγνωστα ή αθέλητα, μέσα ή και μετά τις σελίδες, προσθέτουμε ακόμη ένα κομμάτι στο τερατόμορφο κολάζ από αποσπάσματα, από πράγματα που έχουμε δει και αναγνώσματα που έχουμε ξεχάσει, από παιδικούς φόβους που επιστρέφουν και ενώνονται με τη νύχτα για να σχηματίσουν νησιά και μαύρες ηπείρους. Είναι προγραμματισμένη τυχαιότητα· τα πάντα είναι κίβδηλα.

Τα εύσημα για τον μεταφραστικό άθλο στον Δημήτρη Δημητρακόπουλο, καθώς και για τα σχόλια στο πίσω μέρος του βιβλίου. Χωρίς αυτά, θα ήμουν χαμένος. Εξαιρετική, συνολικά, έκδοση και ένα από τα ωραιότερα εξώφυλλα της χρονιάς που πέρασε.