Ιωάννης Κωλέττης

Είναι μάλλον οξύμωρο ο πρώτος εκλεγμένος πρωθυπουργός του νέου ελληνικού κράτους να αποτελεί σήμερα μια σχετικά ξεχασμένη φυσιογνωμία, φορτισμένη αρνητικά ως ένα τυπικό παράδειγμα οπορτουνιστή και ψηφοθήρα πολιτικού. [[1]] Ο Ιωάννης Κωλέττης αμφισβητήθηκε και υμνήθηκε όσο λίγες πολιτικές προσωπικότητες στην ιστορία του νεοελληνικού κράτους. Είναι χαρακτηριστικό πως ο δραστήριος πρέσβης της Γαλλίας στην Ελλάδα την περίοδο 1843-1848, Th. Piscatory, έλεγε για τον Κωλέττη με κάπως λυρικό ύφος ότι «πρόκειται για έναν Έλληνα που έκλαιγε για την Ελλάδα κάθε φορά που ανέπνεε». [2]

Χωρίς αμφιβολία, οι αντιφάσεις χαρακτηρίζουν ολόκληρη τη ζωή του Κωλέττη. Γεννημένος σε ένα μικρό χωριό της Ηπείρου, το Συράκο, από μια φτωχή χριστιανική οικογένεια, έχοντας ως μητρική του γλώσσα τα βλάχικα, κατάφερε να σπουδάσει γιατρός στην Ιταλία με τη βοήθεια των πλούσιων εμπόρων της περιοχής Κώστα Δήμου και Γιώργη Τουρτούρη και να γίνει ο γιατρός του πανίσχυρου τότε Αλή Τεπελενλή Πασά με την επιστροφή του στα Γιάννενα. Χωρίς να ανήκει σε καμία από τις κυρίαρχες ομάδες του επαναστατημένου Γένους, κατάφερε να ανελιχθεί στην επαναστατική διοίκηση και να συσπειρώσει γύρω του έναν ισχυρό κύκλο οπλαρχηγών, ο οποίος των στήριξε σε όλη την πολιτική του καριέρα, αν και δεν διακρίθηκε ποτέ ιδιαίτερα στο πεδίο της μάχης. [3] Θιασώτης κατ’ επιλογήν του εθνικού ενδύματος (φουστανέλα) με το χαρακτηριστικό σαρίκι στο κεφάλι, κοινωνικά εξωστρεφής, με μια ιδιότυπη, συχνά άξεστη συμπεριφορά, πολιτικά ευέλικτος μα και συχνά ανερμάτιστος, συνέθετε μία ιδιοτυπική φιγούρα των δημοσίων προσώπων της εποχής του.

Έχοντας προσωπική σχέση με τον Γάλλο βασιλιά Λουδοβίκο-Φίλιππο, υπήρξε παράλληλα προνομιακός συνομιλητής και φίλος του πρωθυπουργού της Γαλλίας F. Guizot και του Γάλλου πρέσβη στην Ελλάδα Th.Piscatory, οι οποίοι τον στήριξαν θερμά ως αρχηγό του Γαλλικού κόμματος. [4] Οι σχέσεις αυτές ενισχύθηκαν κατά τη διάρκεια της πρωθυπουργίας του(1844-1847) και ασφαλώς συνέβαλαν στην ταύτιση του προσώπου του με την προώθηση της γαλλικής ατζέντας στη νοτιοανατολική Μεσόγειο.

Θα ήταν άδικο λοιπόν μια τέτοια πολυσχιδής προσωπικότητα να μείνει χαραγμένη στην ιστορική μας μνήμη απλά ως ο καλπονοθευτής των εκλογών του 1844, όπου συνέτριψε τον μεγάλο πολιτικό του αντίπαλο Α. Μαυροκορδάτο, ως o αρχηγός των περίφημων μοσχομάγκων της εποχής του ή ως ο πολιτικός που συνέδεσε το όνομα του με την εισαγωγή και τη νομιμοποίηση του ρουσφετιού στην πολιτική ζωή.

Στο πολιτικό επίπεδο, ο Κωλέττης ίδρυσε μια ισχυρή πολιτική φράξια, τη μόνη, κατά τον καθηγητή Β. Κρεμμυδά, που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί πραγματικά ως κόμμα την εποχή εκείνη. [5] Το «Γαλλικό» ή «Εθνικό» κατά τον Κωλέττη κόμμα κυριάρχησε σχεδόν σε όλη τη δεκαετία 1840-1850, ενώ ο ίδιος δημιούργησε την πρώτη σταθερή κυβέρνηση του νέου ελληνικού κράτους, κερδίζοντας δύο συνεχόμενες εκλογικές αναμετρήσεις. Θεωρείται ότι ο Κωλέττης εισήγαγε μία πρωτόλεια μορφή κοινοβουλευτισμού στην πολιτική μας ζωή, βασιζόμενος σε δύο αρχές που έφερε μαζί του από τη Γαλλία όπου είχε διατελέσει πρέσβης της Ελλάδας (1835-1843): τη χρυσή τομή (juste milieu) και το «διαρκείν εστί κυβερνάν» (durer c’est gouverner). [6]

Και στο ιδεολογικό επίπεδο όμως ο Κωλέττης συγκρότησε τη βάση πάνω στην οποία κινήθηκε το ελληνικό κράτος για σχεδόν έναν αιώνα. Με τον ιστορικό του λόγο στις 14 Ιανουαρίου 1844 στην Εθνοσυνέλευση που κατήρτιζε το νέο Σύνταγμα, ένωσε στο πολιτικό επίπεδο την ιδεολογική ζύμωση του Ελληνικού Διαφωτισμού και του νεότερου ρομαντικού εθνικισμού. Ο Κωλέττης διακήρυξε ουσιαστικά την Ελληνική Μεγάλη Ιδέα, την επέκταση δηλαδή του ελληνικού κράτους κατά τρόπο ώστε να συμπεριλάβει τους «αλύτρωτους» αδερφούς των οθωμανικών εδαφών. Παράλληλα, απέρριψε κάθε διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στους αυτόχθονες και ετερόχθονες, θεωρώντας ότι η επανάσταση δεν είχε τελειώσει αλλά ήταν σε συνεχή εξέλιξη. Στο μάλλον αόριστο όραμά του, η ολοκλήρωση θα πραγματοποιούνταν με την προσθήκη των περιοχών που ανήκαν «ιστορικά» στον Ελληνισμό, από την Κρήτη ώς την Κωνσταντινούπολη και την ενσωμάτωση των πληθυσμών τους στο νέο ελληνικό κράτος. [7] Ο Κωλέττης εξέφρασε στο πολιτικό πλαίσιο αυτό που θα υποστηρίξει λίγα χρόνια αργότερα στο πεδίο της ιστορίας ο προσωπικός φίλος του Κ. Παπαρρηγόπουλος: την ιστορική ενότητα του Ελληνισμού στον χώρο και στον χρόνο (Αρχαία Ελλάδα-Βυζάντιο-Νεότερος Ελληνισμός).

Ο Κωλέττης πέθανε στις 31 Αυγούστου 1847, συνεπεία μιας νεφρικής πάθησης. Οι πολιτικοί του αντίπαλοι αντιμετώπισαν τον θάνατό του μάλλον με χαιρέκακη διάθεση. Ο τίτλος της αντιπολιτευόμενης Αθηνάς την ημέρα του θανάτου του Κωλέττη είναι χαρακτηριστικός: «Ο Κωλέτης τέλος πάντων απέθανε σήμερον το πρωί, έπειτα από δεκατεσσάρων ημερών ασθένειαν».

Χρονολόγιο

1780 ή 1784: Γέννηση Ιωάννη Κωλέττη στο Συράκο Ηπείρου.

1831: Μέλος της τριμελούς «Διοικητικής Επιτροπής» μαζί με τους Αυγουστίνο Καποδίστρια και Θεόδωρο Κολοκοτρώνη που αναλαμβάνει προσωρινά τη διοίκηση του νέου κράτους μετά τη δολοφονία του Ι. Καποδίστρια.

1832: Ίδρυση του Γαλλικού κόμματος.

1835: Αποπομπή του Κωλέττη από τη θέση του Γραμματέα επί των εσωτερικών θεμάτων έπειτα από τη σύγκρουσή του με τον Βαυαρό Αρχιγραμματέα Armansperg. Διορισμός του Κωλέττη ως πρέσβη της Ελλάδας στο Παρίσι.

1843: Επιστροφή στην Ελλάδα.

1844: Πρώτες βουλευτικές εκλογές μετά την ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους. Ο Κωλέττης γίνεται πρωθυπουργός.

1847: Δεύτερη συνεχόμενη νίκη του Κωλέττη στις εκλογές τον Ιούλιο. Τον Αύγουστο, ο Κωλέττης πεθαίνει.

Σημειώσεις

[1] Α. Βακαλόπουλος, Νέα Ελληνική Ιστορία 1204-1985, Θεσσαλονίκη, Βάνιας, ¹⁷2000, σσ. 249-50.

[2] Η. Γεωργίου, Th. Piscatory περί Ιωάννου Κωλέττου, Αθήνα, ²1963, σσ. 4-5.

[3] Ε. Σκοπετέα, Το “πρότυπο” βασίλειο και η μεγάλη ιδέα. Όψεις του εθνικού προβλήματος στην Ελλάδα (1830-1880), Αθήνα, Πολύτυπο, 1988, σσ. 261-62.

[4] Βλ. σχετικά με τα τρία κόμματα (Αγγλικό, Γαλλικό, Ρωσικό), J. Petropοulos, Πολιτική και Συγκρότηση Κράτους στο Ελληνικό Βασίλειο, Αθήνα, ΜΙΕΤ, ²1997, και για το γαλλικό κόμμα ειδικά, S. Kavallierakis, Le parti français de Grèce 1840-1850, mémoire de DEA, Στρασβούργο, 2002.

[5] Β. Κρεμμυδάς, Ο πολιτικός Ιωάννης Κωλέττης. Τα χρόνια στο Παρίσι, 1835-1843, Αθήνα, Τυπωθήτω, 2002, σ. 95.

[6] Ν. Διαμαντούρος, «Η εγκαθίδρυση του κοινοβουλευτισμού στην Ελλάδα και η λειτουργία του κατά τον 19ο αιώνα», στο Δ.Γ. Τσαούσης (επιμ.), Όψεις της Ελληνικής Κοινωνίας του 19ου αιώνα, Αθήνα, Εστία, ²1988, σσ. 55-71.

[7] Βλ. σχετικά για τη μεγάλη ιδέα, Κ.Θ. Δημαράς, «Της μεγάλης ταύτης ιδέας» (σχεδίασμα φιλολογικό), στο Γ.Β. Δερτιλής & Κ. Κωστής (επιμ.), Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας, Αθήνα, Σάκκουλας, 1991, σσ. 45-58, E. Weibel, Histoire et géopolitique des Balkans de 1800 à nos jours, Paris, Ellipses, 2002, σσ. 90-91, και Β. Κρεμμυδάς, Η Μεγάλη Ιδέα. Μεταμορφώσεις ενός εθνικού ιδεολογήματος, Αθήνα, Τυπωθήτω, 2010.