Ένας σκλάβος ποπ-σταρ

H «Ωδή του Λεπιδιού» είναι ένα από τα πιο εντυπωσιακά μυθιστορήματα που θα δει κανείς φέτος στα βιβλιοπωλεία: μεγάλου σχήματος, πολυσέλιδο, αρχοντικό, με ένα εξώφυλλο που σε καλεί να το πάρεις αμέσως στα χέρια σου. Κυκλοφόρησε πριν τρία χρόνια στις ΗΠΑ από τον ποιητή, δοκιμιογράφο, μυθιστοριογράφο και καθηγητή δημιουργικής γραφής Τζέφρι Ρέναρντ Άλλεν, απέσπασε πολλές διακρίσεις (ας πούμε δύο μόνο από αυτές: μπήκε στη λίστα των New York Times με τα Πιο Σημαντικά Βιβλία του 2014 και ήταν φιναλίστ για το βραβείο PEN/Faukner του 2015) και είχε την τύχη να κυκλοφορήσει μόλις στη γλώσσα μας από τις Εκδόσεις Αίολος, στην εξαιρετική μετάφραση του Πάνου Τομαρά, σε έναν, επαναλαμβάνουμε, βαρύ αλλά ελκυστικότατο τόμο, ίσως όχι απαραίτητα κατάλληλο για την παραλία, αλλά ένα κι ένα για πολλά μοναχικά βράδια.

Η ιστορία που διαπραγματεύεται βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα και διαδραματίζεται σε μία εποχή έντονων (φυλετικών, και όχι μόνο) συγκρούσεων. Κεντρικό πρόσωπο στην αφήγηση είναι ο Τόμας Γκριν Γουίγκινς, ένας Αφροαμερικανός πιανίστας, συνθέτης και ερμηνευτής, γεννημένος το 1849, που έδινε κοντσέρτα και ρεσιτάλ πιάνου ήδη από έξι ετών με το προσωνύμιο Τυφλός Τομ, καθώς ήταν πράγματι τυφλός — και αυτιστικός, όπως διέγνωσε πολλά χρόνια μετά τον θάνατό του ο Όλιβερ Σακς. Μολονότι διάσημος (ο μοναδικός μαύρος μουσικός που έδωσε ρεσιτάλ στον Λευκό Οίκο, και μάλιστα μόλις δέκα ετών), παρέμεινε στην αφάνεια επειδή οι μουσικολόγοι τον αντιμετώπιζαν ως αυτιστικό και όχι σαν πραγματικό μουσικό ταλέντο. «Ο Τομ ανέπνεε, ξυπνούσε και κοιμόταν με τη μουσική. Δεν τον ένοιαζε αν τον πλήρωναν, ούτε για ποιον έπαιζε, ούτε αν τον θεωρούσαν ιδιοφυή ή περίεργο ον. Ο πιανίστας που πληρωνόταν περισσότερο κι απ’ τον Ρουμπινστάιν, που είχε τακτικούς ακροατές διάσημους καλλιτέχνες όπως τον Μαρκ Τουέιν και που τον ξανάφερε στη δημοσιότητα ο Όλιβερ Σακς με το βιβλίο του “Ένας ανθρωπολόγος στον Άρη”, ήταν μαύρος, τυφλός και αυτιστικός», όπως μάς θυμίζει το οπισθόφυλλο του τόμου. Ικανός να θυμάται οποιοδήποτε μουσικό κομμάτι άκουγε, αλλά και ολόκληρα κείμενα, τα οποία αποστήθιζε με την πρώτη, ζούσε μόνο για την τέχνη του και περιφερόταν σε ΗΠΑ και Ευρώπη από τους προστάτες του δίνοντας συνεχώς ρεσιτάλ — προστάτες  βέβαια που έβγαλαν πολλά χρήματα από το ιδιαίτερο, παράδοξο ταλέντο του. Υπό μία έννοια, ο Τυφλός Τομ ποτέ δεν σταμάτησε να είναι δούλος, αν και οι αφέντες του ήταν ένα είδος μάνατζερ της εποχής.

Ο ίδιος παρά ταύτα ήταν σπουδαίος. Και μοναδικός:

Ο Τομ σταμάτησε τις περιστροφές και κάθισε στο πιάνο. Έπαιξε τη μελωδία νότα-νότα, στο ίδιο ακριβώς τέμπο. Έδειχνε να θέλει να την εξερευνήσει σχολαστικά παίζοντάς την πρώτη φορά, λες και την έλεγχε πριν την αναδιαμορφώσει, κι ύστερα άρχισε να την ξαναπαίζει υφαίνοντας παραλλαγές και δημιουργώντας μια συνεχή ροή από αντιστικτικές μελωδίες με διαφορετική μουσική υφή, μεταφέροντας τη μελωδία και την αρμονία σε άλλες τονικότητες, αποκαλύπτοντας όλους τους δυνατούς συνδυασμούς με τους οποίους μπορούσε να παιχτεί το τραγούδι, με το ένα χέρι να τρέχει πάνω στα πλήκτρα και το άλλο να ανεμίζει στον αέρα.

Ο Τζέφρι Ρέναρντ Άλλεν γράφει με έναν πολύ ιδιαίτερο και χαρακτηριστικό τρόπο: απλώνει πλατιά τις εικόνες του, είναι μεθοδικός και απαιτητικός, σχεδόν ράθυμος καμιά φορά, σαν την τζαζ, και το ίδιο εκρηκτικός και γενναιόδωρος, με μεγάλο αφηγηματικό και γλωσσικό πλούτο. Του αρέσει να παρεμβάλλει διαρκώς μικρές εικόνες και παρατηρήσεις μέσα σε παρενθέσεις στη ροή του κειμένου (αλλά χωρίς να αποσπά την προσοχή του αναγνώστη· το αντίθετο), επινοεί ολοζώντανους διαλόγους, και αγαπά και σέβεται απολύτως το θέμα του, τον ήρωά του και τη λογοτεχνία. Και τον αναγνώστη, φυσικά. Μεγάλο εύρημα για όποιον από εμάς τον έμαθε μόλις τώρα.

Μεγάλης πνοής μυθιστόρημα, που ελπίζουμε να μαθευτεί και να διαβαστεί από πολλούς. Ωραία, απολαυστική λογοτεχνία, σε εξαιρετικά ελληνικά. Σπουδαίο, ιδιαίτερο, ιδιαίτερα πρωτότυπο βιβλίο.

[ Σκίτσο: «Blind Tom», Jenny Chang / BuzzFeed ].