​Κουκουρίκου

Χτισμένο σε τετρακόσια μέτρα υψόμετρο, το Κάσταβ είναι κωμόπολη με καμπαναριό, σοκάκια, παλιά τείχη και θέα στη θάλασσα. Στα βασικά αυτά χαρακτηριστικά δεν διαφέρει από εκατοντάδες άλλους οικισμούς της ανατολικής Αδριατικής, που δίνουν στην Κροατία και τις γειτονικές της χώρες την ιδιαίτερη λατινική (ενετική) πινελιά μέσα σε ένα κυρίως σλαβόφωνο περιβάλλον. Πριν από λίγα χρόνια όμως, η παλιά ιταλική Κάστουα —καστρόπολη όνομα και πράγμα, στον μυχό του κόλπου της Ριέκας— ξεχώρισε από άλλες, φιλοξενώντας μια ιστορική (για τα δεδομένα της νεαρής δημοκρατίας) συνάντηση πολιτικών. Στο εστιατόριο με το χαρακτηριστικό όνομα Κουκουρίκου, οι ηγέτες τριών κεντροαριστερών κομμάτων αποφάσισαν να συνεργαστούν στις εκλογές του 2011. Η ομώνυμη πολιτική συμμαχία κέρδισε την απόλυτη πλειοψηφία και ολοκλήρωσε την ένταξη στην ΕΕ δύο χρόνια μετά, ωστόσο η κυβερνητική φθορά —σε μια κακή οικονομική συγκυρία— είχε ως αποτέλεσμα τη μη επανεκλογή του σχήματος και τη (γνώριμη και αλλού στην Ευρώπη) συρρίκνωση του σοσιαλδημοκρατικού χώρου.

Στα μέλη της συμμαχίας Κουκουρίκου συμπεριλαμβανόταν και το μεγαλύτερο από τα τοπικιστικά κόμματα της Κροατίας. Η Δημοκρατική Συνέλευση Ιστρίας (IDS) ψηφίζεται σταθερά σχεδόν από καμιά σαρανταριά χιλιάδες ψηφοφόρους —περίπου 2% σε εθνικό επίπεδο— και διεκδικεί διευρυμένη αποκέντρωση εξουσιών στην ομώνυμη χερσόνησο. Η απήχηση του κόμματος υπερβαίνει τα όρια της ιταλόφωνης μειονότητας, που σήμερα υπολογίζεται στις είκοσι χιλιάδες άτομα. Ο ευρωβουλευτής του IDS Ίβαν Γιάκοβτσιτς δηλώνει ότι δεν ανήκει σε αυτούς που επιθυμούν ανεξάρτητη Ιστρία, διασκεδάζοντας τους φόβους κάποιων για φασαρίες καταλανικού τύπου, σπεύδει όμως να συμπληρώσει ότι καλοβλέπει δημοψηφίσματα τύπου Λομβαρδίας και Βενετίας, που θα εστίαζαν σε θέματα όπως η δικαιότερη κατανομή πόρων.

Πράγματι, η Ιστρία είναι ο νομός με το υψηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ μετά το Ζάγκρεμπ. Η ευημερία αποδίδεται σε μεγάλο βαθμό στον τουρισμό: χάρη στο ανεπτυγμένο οδικό δίκτυο, κάθε γωνιά της χερσονήσου απέχει (εξαιρώντας τα μποτιλιαρίσματα) το πολύ δύο ώρες από την Τεργέστη. Στα παράλιά της βρίσκεται ένα από τα μεγαλύτερα αμφιθέατρα του αρχαίου κόσμου (στη ρωμαϊκή Pietas Julia και σημερινή Πούλα) καθώς και το σημαντικότερο βυζαντινό μνημείο της Κροατίας – ο ναός του Αγίου Ευφρασίου στο Πόρετς. Η Ιστρία είναι επίσης αρκετά γνωστή για τα προϊόντα της γης της (λάδι, κρασί αλλά και συχνά πανάκριβα μανιτάρια «τρούφες»), αλλά και για τη βιομηχανική και στρατιωτική της παράδοση, που ανάγεται στην αυστριακή κυριαρχία του 19^ου αιώνα.

Ως μεγαλύτερη πόλη και οικονομικό κέντρο του νομού, η Πούλα/Πόλα συνδυάζει όλες αυτές τις όψεις σε μια ακτίνα μερικών εκατοντάδων μέτρων. Παρόλο που η ρωμαϊκή αρένα είναι δίπλα σχεδόν στη θάλασσα, δεν είναι και τόσο ελκυστικές οι φωτογραφίες με φόντο το νησάκι Ούλιανικ: το όνομα σημαίνει Ελαιώνας, ωστόσο η μία ελιά που έχει διατηρηθεί κρύβεται πίσω από τις τεράστιες εγκαταστάσεις των ομώνυμων ναυπηγείων, που χρονολογούνται από το 1856. Το μεγάλο φυσικό λιμάνι –παλιός ναύσταθμος των Αψβούργων– έχει σιδηροδρομική σύνδεση με την Τεργέστη, αλλά όχι με το Ζάγκρεμπ. Σε ένα από τα διατηρητέα κτίρια της πεζοδρομημένης ζώνης φιλοξενείται το μουσείο ελαιολάδου, ενώ λίγο έξω από αυτήν ξεκινά η καταπράσινη χερσόνησος Πούντα Κρίστο, με το ομώνυμο φρούριο που κοιτάζει στο λιμάνι από τη μια και στα νησιά Μπρίουνι/Μπριόνι από την άλλη.

Τα δίγλωσσα τοπωνύμια με την κάθετο (/) είναι ένας ιστορικός συμβιβασμός και ταυτόχρονα φόρος τιμής στο ταραγμένο παρελθόν. Η πτώση της Αυστροουγγαρίας οδήγησε σε μια περίοδο εξιταλισμού, όσο η Ιστρία μαζί με τη Ριέκα/Φιούμε αποτελούσαν τμήμα της χώρας του Μουσολίνι. Η ρεβάνς των τιτοϊκών παρτιζάνων δεν υστερούσε σε σκληρότητα. Η Ιστρία είναι γεμάτη με «πηγάδες», φυσικά καρστικά βάραθρα γνωστά με το όνομα φόιμπα, στα οποία τόσο πριν όσο και μετά το 1945 εκτελέστηκε απροσδιόριστος (ακόμη) αριθμός ανθρώπων. Αρκετά από τα θύματα των σφαγών (όχι όμως όλα) ήταν Ιταλοί. Οι επιζήσαντες ένιωθαν ανεπιθύμητοι στη μεταπολεμική Γιουγκοσλαβία και σε μεγάλο βαθμό μετανάστευσαν. Οι κατ’ ευφημισμόν αποκαλούμενοι οπτάντι –αυτοί που «επέλεξαν» να φύγουν– κατέληξαν άλλοι στην Ιταλία και άλλοι στον υπόλοιπο κόσμο, με γνωστότερο ίσως εκπρόσωπό τους τον θρύλο των μηχανοκίνητων σπορ Μάριο Αντρέτι, που γεννήθηκε στο Μότοβουν/Μοντόνα, αλλά όλοι τον ξέραμε απλά ως Ιταλοαμερικανό.

Πριν από τρεις δεκαετίες η ιταλική μειονότητα είχε φτάσει στο ναδίρ των δώδεκα περίπου χιλιάδων. Στο σημερινό κροατικό κράτος αποτελεί μία από τις αναγνωρισμένες εθνοτικές ομάδες, που εκλέγουν συνολικά οκτώ εκπροσώπους στο κοινοβούλιο. Ο Ιταλός Φούριο Ράντιν, μαζί με τρεις Σέρβους και μεμονωμένους εκπροσώπους άλλων βαλκανικών και μη λαών της κεντρικής/ανατολικής Ευρώπης (συμπεριλαμβανομένου ενός Ρομά από το Κόσοβο), εκλέγονται με χωριστές λίστες, ενώ οι έδρες της υπόλοιπης χώρας κατανέμονται με απλή αναλογική. Η κυβερνητική αστάθεια των τελευταίων ετών αποδίδεται από ορισμένους στα μειονεκτήματα αυτού του εκλογικού νόμου, που επιτρέπει σε ολιγομελείς κοινοβουλευτικές ομάδες ή άτομα να «εκβιάζουν» τη στήριξή τους σε ψηφοφορίες εμπιστοσύνης ή επί νομοσχεδίων. Υπάρχει, ωστόσο, και μια πιο αισιόδοξη ανάγνωση της πραγματικότητας: ο δύσκολος δρόμος της δημοκρατίας περνά από την εξισορρόπηση της αποτελεσματικής διακυβέρνησης με την πολύπλευρη εκπροσώπηση – πολύχρωμο cock-tail σαν την ουρά του κόκορα, ίσως λιγάκι κουκουρίκου, αλλά εντέλει δίκαιη.