Το Μέγαρο Μουσικής και ο Ζούμπιν Μέτα

Σε λίγες μέρες οι Αθηναίοι φιλόμουσοι θα έχουν την ευκαιρία να δουν για τρίτη συνεχόμενη χρονιά τη Φιλαρμονική του Ισραήλ στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Στο πόντιουμ θα είναι ένας από τους σημαντικότερους μαέστρους της εποχής μας, ο Ζούμπιν Μέτα, και την πρώτη συναυλία (18/10) θα λαμπρύνει με τη παρουσία του ένας από τους αδιαμφισβήτητους σταρ της εποχής μας, ο βιολονίστας Λεωνίδας Καβάκος. Την επόμενη μέρα (19/10) ένας άλλος Έλληνας καλλιτέχνης θα ξεδιπλώσει την τέχνη του, ο βαρύτονος Άρης Αργύρης, που ήδη κάνει αξιοπρόσεκτη καριέρα στο εξωτερικό, με πάμπολλες μετακλήσεις, αποδεικνύοντας κάθε φορά τις ποιοτικές του αρετές.

Η επιλογή του προγράμματος είναι σαφέστατα διαχωρισμένη. Την πρώτη ημέρα όσοι πάνε θα απολαύσουν αποκλειστικά έργα Μπετόβεν με την Εισαγωγή Έγκμοντ και το Κοντσέρτο για Βιολί στο πρώτο μέρος και τη Συμφωνία αρ.3 («Ηρωική») στο δεύτερο. Έχει τύχει να ακούσω πολλές φορές το κοντσέρτο από διάφορους ερμηνευτές, αλλά ο τρόπος με τον οποίο ο Καβάκος το έχει κάνει κτήμα του είναι μοναδικός. Η Συμφωνία αρ. 3, με την περίφημη παραφιλολογία της περί της αφιέρωσης στον Ναπολέοντα και της μετέπειτα ανάκλησης αυτής, είναι σίγουρα γνωστή. Το σύνηθες είναι να αποδίδεται στο θυμό του Μπετόβεν μετά την αυτοανακήρυξη του Ναπολέοντα σε αυτοκράτορα. Πίστευε ότι ο Βοναπάρτης θα απελευθέρωνε από τα δεσμά της βασιλείας την Ευρώπη και απογοητεύτηκε όταν έμαθε τα νέα περί αυτοκρατορικής ανακοίνωσης. Η σύγχρονη έρευνα στον τομέα της ιστορικής μουσικολογίας βέβαια την έχει θέσει στο τραπέζι σε πιο πραγματιστικές βάσεις. Ο Μπετόβεν εκείνη την εποχή σκεφτόταν να μετακομίσει στο Παρίσι και πιθανώς να θεώρησε ότι μια συμφωνία αφιερωμένη στον Ναπολέοντα θα ήταν μία καλή αρχή στην παρισινή ζωή του. Τελικά, τα σχέδιά του άλλαξαν, δεν πήγε ποτέ στο Παρίσι και πιθανώς να σκέφτηκε ότι το να έχει στο ενεργητικό του μια συμφωνία αφιερωμένη στον Ναπολέοντα ενόσω εκείνος ζούσε στα όρια της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας μάλλον δεν ήταν και το καλύτερο σενάριο για τον ίδιο. Όποιος κι αν ήταν ο λόγος, η ποιότητα του έργου είναι φυσικά αδιαμφισβήτητη, με το «Πένθιμο Εμβατήριο» να δεσπόζει.

Τα έργα της δεύτερης ημέρας αγγίζουν τα όρια του ρομαντισμού με τη Συμφωνία αρ. 9 («Του Νέου Κόσμου») του Τσέχου Αντονίν Ντβόρζακ να δεσπόζει στο συμφωνικό ρεπερτόριο του συγκεκριμένου ρεύματος. Επίσης, ο Μέτα έχει επιλέξει να παρουσιάσει τα Τραγούδια για τα νεκρά παιδιά (Kindertotenlieder) του Μάλερ. Η θλιβερή σύμπτωση αυτού του έργου με την πραγματικότητα που θα βιώσει ο συνθέτης στη ζωή του τέσσερα χρόνια μετά την ολοκλήρωση της σύνθεσής του είναι τραγική. Θα χάσει την κόρη του Μαρία σε ηλικία τεσσάρων ετών από οστρακιά. Η σύμπτωση γίνεται τραγικότερη αν αναλογιστεί κανείς ότι ο Friedrich Rückert, ο συγγραφέας συνολικά 428 ποιημάτων υπό τον γενικό τίτλο Τραγούδια για τα νεκρά παιδιά, τα έγραψε για να απαλύνει τον πόνο του για το θάνατο δύο παιδιών του από την ίδια αιτία, την οστρακιά… Από τα 428 ποιήματα, ο Μάλερ επέλεξε 5 για να μελοποιήσει. Είμαι σίγουρος ότι ο Άρης Αργύρης θα λάμψει με την ερμηνεία του στο συγκεκριμένο έργο. Τέλος, η συναυλία στις 19 Οκτωβρίου θα ανοίξει, σύμφωνα με το πρόγραμμα, με τη Συμφωνία Δωματίου αρ. 1 του Άρνολντ Σένμπεργκ. Το συγκεκριμένο έργο είναι εκείνο που ουσιαστικά αποτελεί γέφυρα μεταξύ του ώριμου ρομαντισμού και τη μετάβαση στο μοντερνισμό, όπως θα εκφραστεί τα επόμενα χρόνια μετά τη σύνθεση της Συμφωνίας. Μπορεί λοιπόν σε αυτό το συγκεκριμένο έργο ο συνθέτης να μην έχει πάρει ακόμη διαζύγιο —τύποις— με την τονικότητα, αλλά είναι εμφανές προς τα πού πηγαίνει το πράγμα. Πλούσιες αρμονικές πραγματικότητες και αισθητικά προκλητικές αποφάσεις του συνθέτη δίνουν τον τόνο. Υπάρχουν κάποια έργα στην ιστορία της μουσικής που πολύ αργότερα αντιλαμβανόμαστε τον κομβικό τους χαρακτήρα. Η Συμφωνία Δωματίου αρ. 1 είναι ένα από αυτά.

Με βάση όλα τα παραπάνω, αντιλαμβάνεται κανείς πόσο μεγάλη τύχη είναι να έρχεται ένα τέτοιο σύνολο να παίξει στην πόλη σου, σε συνδυασμό με τέτοιους ερμηνευτές. Όπως διαβάζω στην ιστοσελίδα του ΜΜΑ, η συναυλία γίνεται με τη γενναιόδωρη χορηγία Έλληνα που ζει στο εξωτερικό και θέλει να παραμείνει ανώνυμος. Αυτή είναι η ευχάριστη πλευρά μιας στενάχωρης κατάστασης όμως. Οι χορηγίες είναι βασικός κινητήριος μοχλός του πολιτισμού παγκοσμίως και η κρατικοδίαιτη συνταγή δεν μπορεί να λειτουργήσει για πάντα. Φυσικά, κανείς δεν λέει ότι το κράτος δεν μπορεί να παρέχει κάποιες εγγυήσεις, κάποιες δικλίδες επιβίωσης για τους πολιτιστικούς οργανισμούς. Ταυτόχρονα όμως, όταν οι πολιτιστικοί οργανισμοί δεν προσπαθούν να αναπτύξουν παράλληλους τομείς από τους οποίους θα έχουν έσοδα και χορηγίες, τότε έρχεται κάποια στιγμή που το κράτος σού λέει: «Δεν έχω», ή: «Δεν θέλω να σου δώσω». Σε συνάρτηση με τα παραπάνω φυσικά είναι και το να απλώνεις τα πόδια έξω από την κουβέρτα χωρίς πλάνο. Μην ακούτε τους πολιτικούς μας ταγούς, δίχως plan B και plan C δεν γίνεται τίποτα.

Η εμφάνιση της ορχήστρας και των δύο καταξιωμένων σολιστών υπό τον Ζούμπιν Μέτα θα γίνει ακριβώς επειδή κάποιος από το εξωτερικό θέλησε να βοηθήσει. Θα πραγματοποιηθεί σε ένα Μέγαρο Μουσικής που πλέον δεν έχει πρόγραμμα κάθε μέρα, που ο πρόεδρός του δήλωσε πρόσφατα ότι ανακοινώνουν το πρόγραμμα μονάχα μέχρι το τέλος Δεκεμβρίου, καθώς μετά, αν δεν υπάρξει λύση στα προβλήματα, το ΜΜΑ μάλλον θα κλείσει. Πραγματικά δεν ξέρω ποιος μπορεί να σκεφτεί την Αθήνα με κλειστό το Μέγαρο Μουσικής. Τυχαίνει και γνωρίζω ποια είναι τα προβλήματα και έχω διαμορφωμένη άποψη όσον αφορά το γιατί προέκυψαν. Όμως τα όποια προβλήματα, παραλείψεις, αστοχίες, τεράστια σφάλματα δεν μπορούν να βάζουν σε κίνδυνο τη λειτουργία ενός τόσο σημαντικού πολιτιστικού φορέα. Κάποια λύση θα υπάρχει, και πρέπει επιτέλους να βρεθεί για να λήξει αυτή η παλινωδία.

Υπάρχουν πολλοί που δεν δίνουν δεκάρα ή απαξιώνουν την ύπαρξη του Μεγάρου και τη συμβολή του στην άνοδο της πολιτιστικής ζωής της Ελλάδας. Κάποιοι από αυτούς εκλέγονται, ενίοτε, βουλευτές ή διορίζονται υπουργοί και γενικοί γραμματείς, και, επειδή δεν μπορούν να καταλάβουν, όντας απαίδευτοι, λαμβάνουν παρανοϊκές αποφάσεις. Το Μέγαρο Μουσικής, και οι άλλοι θεσμοί σαν το Μέγαρο, που όλοι μαζί αποτελούν πέραν όλων των άλλων και ένα ανάχωμα απέναντι στους φανατικούς και τους ιδεοληπτικούς, οφείλουν να εξυγιανθούν, να αναζητήσουν λύσεις, και από την ιδιωτική πρωτοβουλία, και να κάνουν στρατηγικές επιλογές και συνεργασίες. Αυτός είναι ο μόνος δρόμος.

Καλή ακρόαση λοιπόν και ελπίζω να μην είναι η τελευταία φορά που οι Αθηναίοι θα δουν αυτή την ορχήστρα.