Χαμένοι δρόμοι

«If it’s not love / Then it’s the bomb / Then it’s the bomb / That will bring us together». «Ask», Morrissey/Marr, 1986.

Η μνήμη, όπως διαπιστώνω, μπορεί να είναι κάτι αναξιόπιστο· ενίοτε είναι έντονα χρωματισμένη από τις συνθήκες υπό τις οποίες κάποιος θυμάται, και, αναμφίβολα, το ίδιο ισχύει και για ορισμένες από τις αναμνήσεις που έχω συγκεντρώσει εδώ.

Το πρώτο μυθιστόρημα του Καζούο Ισιγκούρο κυκλοφορεί σε νέα μετάφραση και συστήνει ξανά τον Νομπελίστα συγγραφέα στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό. Η αφηγήτρια Ετσούκο βλέπει την «Αχνή Θέα των Λόφων» από το παράθυρο του διαμερίσματός της στο Ναγκασάκι μετά την ανοικοδόμηση. Ταξιδεύουμε με την αναδρομή της σε εκείνους τους μήνες, σε αναμνήσεις που βγαίνουν πια από την αγροικία της στην Αγγλία και επικεντρώνονται στη γνωριμία της με τη χήρα Σατσίκο και τη μικρή κόρη της Μαρίκο.

Η Ιαπωνία έχει εισέλθει στη νέα φάση της. Ο ιμπεριαλισμός που αμαύρωσε την ιστορία της χώρας μέχρι το πρώτο μισό του 20^ού αιώνα έλαβε τέλος με την παράδοση του αυτοκράτορα Χιροχίτο στους Συμμάχους και τη Συνθηκολόγηση. Η δεύτερη πυρηνική βόμβα ισοπέδωσε πόλεις, αποδεκάτισε πληθυσμούς, αλλά δεν λύγισε τους Ιάπωνες.

Τώρα δεν αμφιβάλλω πως ανάμεσα σε εκείνες τις γυναίκες που ζούσαν τότε, υπήρχαν κάποιες που είχαν υποφέρει, κάποιες με θλιβερές και τρομερές αναμνήσεις. Αλλά, έτσι όπως τις έβλεπα καθημερινά, να είναι απασχολημένες με τους συζύγους και τα παιδιά τους, έβρισκα δύσκολο να πιστέψω – πως είχαν περάσει από τη ζωή τους οι τραγωδίες και οι εφιάλτες του πολέμου. Δε σκόπευα να φανώ εχθρική, αλλά πιθανότατα δε θα έκανα προσπάθεια για το αντίθετο, καθώς, σε εκείνη τη φάση της ζωής μου, συνέχιζα να εύχομαι να με αφήσουν στην ησυχία μου.

Οι πόλεις χτίζονται ξανά, οι ευκαιρίες εργασίας ανθούν στον τομέα της τεχνολογίας, οι νέοι παντρεύονται και βάζουν τα δικά τους θεμέλια στο μέλλον της χώρας.

«Υπάρχει μια νεαρή γυναίκα που βλέπω κάθε βδομάδα», συνέχισε η κυρία Φουτζιβάρα. «Πρέπει να είναι έξι ή επτά μηνών έγκυος. Τη βλέπω κάθε φορά που πηγαίνω στο νεκροταφείο. Δεν της έχω μιλήσει ποτέ, αλλά δείχνει τόσο λυπημένη καθώς στέκεται εκεί με τον άντρα της. Είναι ντροπή μια κοπέλα έγκυος με τον άντρα της να περνούν τις Κυριακές τους με τη σκέψη τους στους νεκρούς. Ξέρω πως το κάνουν από σεβασμό, ωστόσο, κατά τη γνώμη μου, είναι κρίμα. Θα έπρεπε να σκέφτονται το μέλλον».

Η ίδια η Ετσούκο περιμένει το πρώτο της παιδί με τον Τζίρο, στέλεχος αναπτυσσόμενης εταιρίας. Ο σύζυγός της δεν της προσφέρει τρυφερότητα και συζυγική αγάπη, αντίθετα την αντιμετωπίζει με την παλιά ιαπωνική νοοτροπία. Η γυναίκα είναι υπεύθυνη για την οικιακή οικονομία και ο άντρας εργάζεται για την εξασφάλιση του άρτου του επιούσιου.

Εκείνο τον καιρό, θυμάμαι, είχε γίνει μόδα τα νεαρά ζευγάρια να εμφανίζονται δημοσίως χέρι με χέρι –κάτι που εγώ με τον Τζίρο δεν κάναμε ποτέ– και, καθώς προχωρούσαμε, είδαμε πολλά τέτοια ζευγάρια να αναζητούν τρόπους για να ψυχαγωγηθούν το βράδυ.

Αν το ζευγάρι, όμως, συνεννοείται τυπικά, η σχέση νύφης-πεθερού ξεχωρίζει για την αμφίδρομη οικειότητα και μια παιγνιώδη διάθεση. Ο Ογκάτα-Σαν, άλλωστε, φρόντισε την κοπέλα μετά τον βομβαρδισμό.

«Πώς ήμουν εκείνη την εποχή, πατέρα; Ήμουν μήπως σαν τρελή;»

«Ήσουν πολύ σοκαρισμένη, κι αυτό ήταν αναμενόμενο. Όλοι ήμασταν σοκαρισμένοι, όσοι απόμειναν από εμάς. Λοιπόν, Ετσούκο, ας τα ξεχάσουμε όλα αυτά. Λυπάμαι που σου τα θύμισα».

Η αποδόμηση της Ιαπωνίας όπως την ήξεραν οι πολίτες της ώς τότε είναι σαρωτική. Η απόβαση των Αμερικανών άφησε ανεξίτηλες επιρροές στην κουλτούρα ενός έθνους που διδασκόταν ότι η Ιαπωνία δημιουργήθηκε από τους θεούς. Στη μεταπολεμική Ιαπωνία, τα παιδιά μαθαίνουν παγκόσμια Ιστορία, τα νοικοκυριά εξοπλίζονται με αυτόματες συσκευές, οι γυναίκες έχουν δικαιώματα ξέχωρα από αυτά των συζύγων τους.

«Πολύ περίεργα όλα αυτά που έλεγε ο φίλος σου», είπε κάποια στιγμή.

«Αλήθεια; Τι έλεγε;» Ο Τζίρο δε σήκωσε τα μάτια από την εφημερίδα του.

«Πως αυτός και η γυναίκα του ψήφισαν διαφορετικά κόμματα. Πριν από μερικά χρόνια αυτό θα ήταν αδιανόητο».

«Αναμφίβολα».

«Φοβερά αυτά που γίνονται στις μέρες μας. Αλλά υποθέτω πως αυτά συμβαίνουν στη δημοκρατία». Ο Ογκάτα-Σαν αναστέναξε. «Όλα αυτά που ξεσηκώσαμε από τους Αμερικανούς με τόση προθυμία δεν είναι πάντα για καλό».

«Όχι, δεν είναι».

[…]

«Για δες τι γίνεται τώρα. Ψηφίζει άλλο κόμμα ο άντρας κι άλλο η γυναίκα. Πολύ περίεργη κατάσταση αυτή, όταν δεν μπορείς πια να εμπιστευτείς ούτε τη σύζυγό σου σε τέτοια θέματα».

Ο Τζίρο συνέχισε να διαβάζει την εφημερίδα. «Ναι, είναι θλιβερό», είπε.

«Η γυναίκα στις μέρες μας δεν έχει καμία αίσθηση αφοσίωσης στο σπιτικό της. Κάνει απλώς αυτό που την ικανοποιεί, ψηφίζει άλλο κόμμα, αν έτσι της καπνίσει. Αυτό συμβαίνει πια στην Ιαπωνία· και, στο όνομα της δημοκρατίας, οι άνθρωποι έχουν ξεχάσει τις υποχρεώσεις τους».

Στην όχθη του ποταμού που κυλά δίπλα στο νέο οικοδομικό τετράγωνο έχει σωθεί μόνο μία μονοκατοικία. Εκεί, κάτω από τις νεόδμητες πολυκατοικίες, θα βρουν στέγη για λίγο καιρό η Σατσίκο με την ατίθαση Μαρίκο. Η μητέρα, ακόμα μία χήρα που ξέπεσε εξαιτίας του πολέμου, επιζητεί την εξασφάλιση στον Αμερικανό Φρανκ, ένα χαρακτήρα που εμφανίζεται μόνο στις συζητήσεις της Σατσίκο με την Ετσούκο. Τον συναντά σε ξενοδοχεία, τον χωρίζει στα μπαρ όπου τον βρίσκει να πίνει με νεότερες γυναίκες, τον πιστεύει όποτε εκείνος της λέει να ετοιμαστεί για το ταξίδι στην Αμερική.

«Τα γιαπωνέζικα του Φρανκ είναι τόσο φρικτά, που μιλάμε στα αγγλικά. Ετσούκο, ξέρεις καθόλου αγγλικά; Καθόλου; Ξέρεις, ο πατέρας μου μιλούσε καλά αγγλικά. Είχε επαφές με την Ευρώπη και πάντα με ενθάρρυνε να μελετάω τη γλώσσα. Αλλά όταν παντρεύτηκα, σταμάτησα, φυσικά, να τη μελετάω. Ο σύζυγός μου μου το απαγόρευσε. Πήρε όλα τα αγγλικά βιβλία μου. Αλλά δεν τα ξέχασα. Όταν συναντούσα ξένους στο Τόκιο, τα θυμόμουν».

Η Μαρίκο, το δεκάχρονο κορίτσι, ψυχικά τραυματισμένο από όσα είδε μετά την έκρηξη, είναι ένα αφηγηματικό εκκρεμές μεταξύ πραγματικότητας και μεταφυσικής. Όπως τα υπόλοιπα στοιχεία που σκορπάει ο Ισιγκούρο σαν ψίχουλα στο κείμενο, μαζεύουμε τις αναφορές του παιδιού σε ανθρώπους που βλέπει αναρωτώμενοι αν υπάρχουν, αν όντως τους βλέπει, αν πρόκειται για μετατραυματική φαντασία ή για μια άλλη διάσταση.

Ακολουθούμε κι άλλα ψίχουλα που έπεσαν από την πένα του συγγραφέα. Θα μας βοηθήσουν να βρούμε τι συνέβη στην Ετσούκο αφότου την αφήσαμε νεαρή έγκυο στην πρώτη κόρη της και τη βρήκαμε μεσήλικη χήρα δύο παιδιών; Γιατί πια αναφέρεται σπάνια στην Ιαπωνία; Πώς γνώρισε τον Βρετανό δεύτερο σύζυγό της; Γιατί έσπασε την παράδοση και μετανάστευσε στην Αγγλία;

Ίσως να ήμουν υπερβολικά απότομη μαζί της εκείνο το πρωί, αλλά, και πάλι, ήταν απρεπές από την πλευρά της Νίκι να θεωρήσει πως χρειαζόμουν επιβεβαίωση για τέτοια ζητήματα. Επιπλέον, ελάχιστα γνωρίζει γι’ αυτά που συνέβησαν στην πραγματικότητα εκείνες τις τελευταίες μέρες στο Ναγκασάκι. Υποθέτει κανείς πως έχει δημιουργήσει μια κάποια εικόνα από όσα της έχει διηγηθεί ο πατέρας της.

Είναι φρόνιμο να αφήσουμε τα υπόλοιπα ψίχουλα για την ηρωίδα. Ίσως τη βοηθήσουν να βρει τον δρόμο που έχασε ανάμεσα στην Ιαπωνία του ’50 και την Αγγλία του ’70. Ίσως βρει τη θέληση να ανατρέξει στην πορεία που ακολούθησε και να έρθει πρόσωπο με πρόσωπο με τον παλιό εαυτό της, μιας και είναι η μόνη που τον γνωρίζει.