Η απουσία του φεμινισμού στην εξουσία [ 1 ]

Πραγματικός διάλογος: «Εσείς οι γυναίκες δεν έχετε πρόβλημα στα interviews. Φοράτε φούστα και έχετε τη δουλειά σίγουρη». «Τι εννοείς; Νομίζεις ότι φοράμε φούστες για να ξερογλείφεται ο κάθε λιγούρης; Έχεις την εντύπωση ότι το ρούχο αντικαθιστά την προϋπηρεσία και το βιογραφικό όταν προσλαμβάνεται μια γυναίκα;» «Δεν το είχα σκεφτεί έτσι…»

Όπως γράφει η Νάνσυ Παπαλεξανδρή, παραπέμποντας σε μελέτη της Rosabeth Moss Kanter:

Η Kanter (1977) αναφέρθηκε στους πιο συνηθισμένους αρνητικούς στερεότυπους ρόλους που αποδίδονται στις γυναίκες στο πλαίσιο των επιχειρήσεων και από τους οποίους δύσκολα μπορούν να απαλλαχτούν και να αποδείξουν τις πραγματικές τους ικανότητες. […] Ο δεύτερος ρόλος είναι αυτός της προκλητικής γόησσας, που χρησιμοποιεί τα γυναικεία θέλγητρά της για να πετύχει τους στόχους της. Ο ρόλος αυτός είναι ιδιαίτερα αρνητικός και συχνά αποδοκιμάζεται και από γυναίκες συναδέλφους, που δεν συμφωνούν με την εξέλιξη μιας γυναίκας στην ιεραρχία όταν αυτή καταφεύγει σε τέτοια μέσα.

Στο παρόν κείμενο θα θεωρήσουμε θέση εξουσίας κάθε επάγγελμα που απαιτεί «ηγετικά» προσόντα, ανώτερη ή ανώτατη εκπαίδευση και προϋποθέτει έκθεση στη δημόσια σφαίρα, δηλαδή εργασία εκτός της οικίας. Και αυτό επειδή τέτοιες θέσεις προϋποθέτουν την «αυθεντία» των κατόχων τους, παραδοσιακά άρρητο και αυτονόητο προσόν των αρρένων επαγγελματιών. Η συγκεκριμένη οπτική θα ρίξει φως στα χαμηλά ποσοστά εκπροσώπησης γυναικών σε τέτοιες θέσεις ή στα διπλά στάνταρ που καταλογίζονται σε όσες γυναίκες τις κατέχουν, όχι εξαιτίας της «ευάλωτης φύσης του ωραίου φύλου» αλλά λόγω του αυτονόητου δικαιώματος που κατέχουν οι άντρες για τις ίδιες θέσεις· ένα παρεπόμενο της απουσίας του φεμινισμού στην εργασιακή κουλτούρα.

Οι ανισότητες που θα εκθέσουμε θα είχαν αποφευχθεί αν οι κανονισμοί και η νοοτροπία στην εργασία και την κοινωνία ήταν σε αρμονία με την έννοια της ισότητας. Ο οργανισμός American Association of University Women πραγματοποίησε μια έρευνα από το 1998 έως το 2010 κατά την οποία πάνω από μισό εκατομμύριο συμμετέχοντες, σε όλο τον κόσμο, απάντησαν με ποιο φύλο σχετίζουν τις «τέχνες» και με ποιο τις «επιστήμες». Το 70% των συμμετεχόντων αντιστοίχισαν τις «επιστήμες» με το ανδρικό φύλο. Σε πιο πρόσφατη μελέτη του ίδιου οργανισμού, βλέπουμε τα κορίτσια να προτιμούν τα μαθήματα που αφορούν τις επιστήμες, επιτυγχάνοντας υψηλές επιδόσεις, αλλά το ποσοστό εκπροσώπησης του γυναικείου φύλου στα ίδια επαγγέλματα να μην αυξάνεται αναλόγως. Τι συμβαίνει μεταξύ εκπαίδευσης και αγοράς εργασίας;

1967. Η Βορειοϊρλανδή μεταπτυχιακή φοιτήτρια αστροφυσικής Τζόσλιν Μπελ-Μπερνέλ ανιχνεύει το πρώτο πάλσαρ στα ραδιοκύματα. Ο επιβλέπων καθηγητής της διδακτορικής διατριβής της Μπελ-Μπερνέλ κερδίζει το Νομπέλ Φυσικής για αυτή την ανακάλυψη και το μοιράζεται με τον αστρονόμο Μάρτιν Ράιλ. Το όνομα της Μπελ-Μπερνέλ δεν αναφέρεται στην εργασία.

1989. Ένοπλος νεαρός άντρας εισβάλλει στο Τμήμα Μηχανικής του Πανεπιστημίου του Μόντρεαλ. Χωρίζει τους ομήρους ανά φύλο, δολοφονεί δεκατέσσερις γυναίκες, τραυματίζει δώδεκα και αυτοκτονεί. Από τα λεγόμενά του κατά τη διάρκεια της επίθεσης και την επιστολή που άφησε πίσω, επρόκειτο για μια οργανωμένη σφαγή των «φεμινιστριών» που ευθύνονταν, στο διαταραγμένο μυαλό του, για τις δικές του αποτυχίες.

2018. Εταιρεία ειδών κηπουρικής στην Αγγλία κυκλοφόρησε κλαδευτήρι τσέπης σε δύο συνδυασμούς χρωμάτων. Μαύρο με πράσινο με την περιγραφή Αυθεντικό Αναδιπλούμενο Κλαδευτήρι Τσέπης και ροζ με μοβ που θα βρείτε ως Αναδιπλούμενο Κλαδευτήρι Τσέπης για Κυρίες. Τα προϊόντα είναι ίδια. Διαφέρουν στο χρώμα και την ονομασία.

2018. Βρετανίδα μητέρα κοριτσιού γράφει στο Twitter (ελεύθερη απόδοση): «Η κόρη μου μίλησε με διάφορα κολέγια για υποτροφίες μετά τα 16. Έβαλε το όνομά της στη λίστα για μηχανικός. Όταν την κάλεσαν να πάει από εκεί, μια γυναίκα τής είπε ότι την έβγαλε από τη λίστα επειδή ήταν μόνο για αγόρια και την έστειλε να συναντήσει τον αρμόδιο για την παιδαγωγική κατεύθυνση. Είμαι πολύ θυμωμένη».

Αρχικά, ας συμφωνήσουμε πως είναι ωφέλιμο κοινωνικά και οικονομικά να μην αποκλείονται ομάδες του πληθυσμού από την αγορά εργασίας. Αφενός κάτι τέτοιο απαγορεύεται βάσει του Συντάγματος της χώρας, αφετέρου, περιορίζοντας τη δίκαιη πρόσβαση σε όλους τους επαγγελματικούς κλάδους, αποδυναμώνουμε το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν, την επιχειρηματικότητα, τη δίκαιη κατανομή παροχών στο κοινωνικό σύνολο κ.ο.κ. Με αφορμή την αναφορά στο Σύνταγμα, θυμίζουμε πως μόλις το 1975 το ελληνικό κράτος νομοθέτησε τα ίσα δικαιώματα και τις ίσες υποχρεώσεις αντρών και γυναικών μαζί με την ίση αμοιβή για εργασία ίσης αξίας. Χρειάστηκε να έρθει το 1984 για να κατοχυρωθεί η απόλυτη ισότητα μεταξύ των φύλων. στις οικογενειακές και επαγγελματικές σχέσεις.

Ποιος ο λόγος, τότε, να ανατρέχουμε στην ανισότητα των δικαιωμάτων μεταξύ των φύλων εν έτει 2018 για να κατανοήσουμε και να αιτιολογήσουμε τον εξισωτισμό σε θέσεις εξουσίας; Τι χρειάζεται, τι δεν έγινε για να επιτύχουμε την ισότητα; Τι φταίει;

«Ο μισογυνισμός», θα ακουστεί μια απάντηση. Η ευκολότερη και, γιατί όχι, η πιο περιεκτική. Επιπλέον, αταβιστική και απρόσφορη για να εκκινήσουμε τα επιχειρήματα της απουσίας του φεμινισμού από την εξουσία. Στο πνεύμα των επιχειρημάτων της Kate Manne και της Mary Beard, η απουσία του φεμινισμού θα μπορούσε να είναι ένα από τα οδοφράγματα της καθεστηκυίας τάξης. Όποια γυναίκα επιχειρήσει να εισέλθει σε μια αυστηρά «αντρική» δομή –ένα επάγγελμα, μια επιστήμη, έναν τρόπο ζωής– διαταράσσει το status quo που χρειάστηκε αιώνες για να εδραιωθεί και να παράγει κυρίαρχες νοοτροπίες όπως ο σεξισμός και η πατριαρχία. Η Beard παραδέχεται δικαιολογημένα:

Όμως ο βασικός συλλογισμός μου είναι ότι το διανοητικό και πολιτισμικό μας πρότυπο για τα πρόσωπα που κατέχουν εξουσία παραμένει καθοριστικά αρσενικό. Εάν κλείσουμε τα μάτια και προσπαθήσουμε να φέρουμε στον νου μας την εικόνα ενός προέδρου ή –για να μετατοπιστούμε στην οικονομία της γνώσης– ενός καθηγητή, αυτό που βλέπουμε δεν είναι μια γυναίκα. Και αυτό είναι αλήθεια ακόμα και όταν είσαι καθηγήτρια η ίδια: το πολιτισμικό στερεότυπο είναι τόσο ισχυρό, ώστε, όταν κλείνω τα μάτια, ακόμη δυσκολεύομαι κι εγώ να φανταστώ εμένα, ή κάποια σαν κι εμένα, στον ρόλο μου.

Στις μέρες μας, περισσότερο από ποτέ, η παρουσία των γυναικών στη δημόσια σφαίρα, η μόρφωση και η εργασία σε θέσεις που συνεπάγονται διεκδίκηση, ανώτερη μισθολογική κλίμακα και ηγετικά προσόντα προκαλούν σεξιστικές αντιδράσεις – από αμφισβήτηση της καταλληλότητάς τους, μέχρι χλευασμό και δυσφήμηση. Αν το παράδειγμα της αποτυχημένης υποψηφιότητας της Χίλαρι Κλίντον στις Προεδρικές Εκλογές των ΗΠΑ δεν είναι αρκετό –λόγω ανάμειξης του σεξισμού με πολιτικά και διαχειριστικά παραπτώματα, τα οποία, παρεμπιπτόντως, δεν έπληξαν την εκλογή του άρρενος αντιπάλου της–, ας σκεφτούμε ποιες είναι οι πρώτες αντιδράσεις στον Τύπο, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στο Κοινοβούλιο, όταν μια γυναίκα πολιτικός διορίζεται/εκλέγεται σε ανώτερη θέση. Από τις αναφορές σε «γοητευτικές παρουσίες» και «πασαρέλα» στα ρεπορτάζ κάθε ορκωμοσίας, το σχόλιο του Μπερλουσκόνι πως δεν είναι κακό να κατεβαίνουν ως υποψήφιες γυναίκες εμφανισιακά ευχάριστες, στις αναφορές σε «καλτσοδέτες», «τσατσάδες» και άλλων δειγμάτων λεκτικού σεξισμού στα έδρανα της Βουλής των Ελλήνων.

Οι γυναίκες στον επαγγελματικό στίβο απογυμνώνονται (εσκεμμένη η χρήση της λέξης, μιας και δημοσίως μάς θωρούν υπό το male gaze) από τα προσόντα και τα κεκτημένα τους και παραμένουν δεμένες στα στερεότυπα που τις θέλουν για ιδιωτική χρήση, αιχμάλωτες της σεξουαλικότητας που τους καταλογίζει η πατριαρχία και που τις τιμωρεί για αυτή.

[ Για το παρόν κείμενο χρησίμευσαν στοιχεία από τις εξής πηγές: Why So Few? Women in Science, Technology, Engineering, and Mathematics· Solving the Equation: The Variables for Women’s Success in Engineering and Computing· www.applestopears.com· www.greeklaws.com· Νάνσυ Παπαλεξανδρή, Γυναικεία Ηγεσία, Ψυχογιός 2018· Kate Manne, Down Girl: The Logic of Misogyny, Oxford University Press 2017· Mary Beard, Γυναίκες και Εξουσία: Ένα Μανιφέστο, Μεταίχμιο 2018· Ουμπέρτο Έκο, Χρονικά Μιας Ρευστής Κοινωνίας, Ψυχογιός 2016 ].

[ Πηγή εικονογράφησης ]