Η απουσία του φεμινισμού στην εξουσία [ 2 ]

I have a mind for business and a body for sin

Το στερεότυπο της γόησσας, της αριβίστριας είναι τόσο παλιό όσο και ο πολιτισμός. Το γυναικείο φύλο βυθίζεται στον κοινωνικό και οικονομικό πυθμένα με βαρίδι τη σεξουαλικότητα· η καριέρα, οι σχέσεις, ο δημόσιος και ιδιωτικός βίος των γυναικών χαρακτηρίζονται από τον τρόπο που χειρίζονται –ή, τους επιτρέπεται να διαχειρίζονται– τη σεξουαλικότητα και το σώμα τους. Όσες φορές και αν ανέβει κάποια γυναίκα στην επιφάνεια, είναι στατιστικά πιθανό ότι κάποιος θα βρεθεί να της πετάξει ένα βαρίδι που θα σχετίζεται με το φύλο της και τα παρελκόμενά του.

Ιούλιος 1588, Βρετανία. Η βασίλισσα Ελισάβετ Α΄ εκφωνεί τον διάσημο λόγο της στο Τίλμπερι, μπροστά στο βρετανικό στράτευμα που θα υπερασπιστεί τη χώρα εναντίον της Ισπανικής Εισβολής. Όντας η μοναδική γυναίκα ανάμεσα σε εκατοντάδες άντρες, αναγκάστηκε να απεκδυθεί το φύλο της για να εμπνεύσει ασφάλεια και εξουσία, αλλά και για να μην αμφισβητηθεί η ενθρόνισή της. Διαβεβαιώνει στρατιώτες και αξιωματικούς ότι, παρόλο που έχει το σώμα μιας αδύναμης γυναίκας, η καρδιά της είναι αυτή ενός άντρα βασιλιά. Υπόσχεται, δίνοντας τον λόγο ενός πρίγκιπα, ενός άντρα, πως η ανδρεία τους θα ανταμειφθεί. Μια γυναίκα που καταπιέζει τη φύση της με λόγια και πράξεις, μένοντας άγαμη για το καλό του θρόνου, μια από τις διανοούμενες της εποχής της που μιλούσε με ευχέρεια εφτά ξένες γλώσσες, ένθερμη χορηγός των Τεχνών και των Επιστημών (δεν είναι τυχαία η καταξίωση του Σαίξπηρ κατά τη διάρκεια της βασιλείας της), εκείνη που επέβαλε νομοθετικό πλαίσιο για τους απόρους και κατέστησε την Αγγλία μια υπερδύναμη του τότε κόσμου, αποτυπώνεται στο συλλογικό θυμικό με το προσωνύμιο «Παρθένος». Κινηματογραφικές και τηλεοπτικές παραγωγές, αφιερώματα στον Τύπο, βιβλία, έχουν όλα τους κεντρικό θέμα τη σεξουαλικότητα της βασίλισσας, τη φημολογούμενη ερωτική σχέση με τον παντρεμένο έμπιστό της, τα «όργια» στα οποία ενδεχομένως συμμετείχε, και εντέλει τη «γνησιότητα» ή μη της παρθενίας της…

Αύγουστος 527, Κωνσταντινούπολη. Ο Ιουστινιανός διαδέχεται στον θρόνο τον Ιουστίνο. Στο πλευρό του, η Θεοδώρα είναι πλέον αυτοκράτειρα. Μια αρτίστα –ακροβάτισσα και χορεύτρια–, ιερόδουλη και κατάσκοπος θα συναποφασίζει στο πλευρό του Ιουστινιανού για τη διακυβέρνηση της αυτοκρατορίας. Ο Προκόπιος ο Καισαρεύς μπορεί να της σέρνει τα εξ αμάξης στα πιο αξιόπιστα κείμενα που διατηρούνται για την περίοδο του Ιουστινιανού, όμως η επιρροή της Θεοδώρας έφερε «ευρωπαϊκό» αέρα στη νομοθεσία του Βυζαντίου. Ο σύζυγός της εμπιστευόταν την κρίση και τις παρεμβάσεις της· άλλωστε, η ομιλία της εν μέσω της Στάσης του Νίκα τον απέτρεψε από σπασμωδικούς χειρισμούς και διέσωσε την υστεροφημία του. Η σφραγίδα της Θεοδώρας –Αυγούστας, κατά το επισημότερο– επικυρώνει θρησκευτικούς κανονισμούς, τη μέριμνα για την περίθαλψη προσφύγων, τη νομοθεσία υπέρ της εξασφάλισης των δικαιωμάτων των γυναικών. Η παρέμβασή της απέτρεψε το εμπόριο λευκής σαρκός, διασφάλισε το δικαίωμα των γυναικών να κατέχουν περιουσία και να προστατεύονται διά νόμου από την εκπόρνευση και τη διαφθορά. Το κορίτσι που μεγάλωσε στον δρόμο, που εργάστηκε ανήλικη στα τολμηρά θεάματα του Ιπποδρόμου, που κακοποιήθηκε από εραστές-χορηγούς και έγινε μητέρα πριν ενηλικιωθεί, αναρριχήθηκε στο υψηλότερο αξίωμα που θα μπορούσε να φτάσει μια γυναίκα ακόμα και στις μέρες μας και άφησε ιστορία νομοθετικά και θρησκευτικά. Η Ελληνορθόδοξη Εκκλησία έπραξε τα δέοντα και την ανακήρυξε Αγία, μα τα γραπτά μένουν. Σχεδόν μία χιλιετία αργότερα, ο Καρδινάλιος Βαρόνιος στα Εκκλησιαστικά Χρονικά του υπαινίσσεται ότι η άνοδος της Θεοδώρας δεν μπορεί να αποδοθεί στην αρετή της, αναπτύσσοντας την «επιχειρηματολογία» του με χαρακτηρισμούς όπως «έκφυλη», «διαβολικά πανούργα», «δεύτερη Εύα», «δεύτερη Δαλιδά», «δεύτερη Ηρωδιάδα». Προσέξατε τις αναφορές απευθείας από την Παλαιά Διαθήκη, ενός από τα παλαιότερα ντοκουμέντα του μισογυνισμού που εκτοξεύεται κατά όσων γυναικών παίρνουν πρωτοβουλία αψηφώντας τις διαταγές των αντρών;

Κινεζική Αυτοκρατορία, 690. Η Γου Ζετιάν, σύζυγος του αυτοκράτορα Γκαοζόνγκ, αναλαμβάνει διοικητικά καθήκοντα μετά τον θάνατό του. Πριν τον παντρευτεί διατηρούσαν ερωτικές σχέσεις όσο ήταν παλλακίδα του πατέρα του, αυτοκράτορα Ταϊζόνγκ. Για να ανέβει στον θρόνο κατά τη σύντομη διάρκεια της δυναστείας των Ζου, φρόντισε να παραμερίσει τους γιους της στη σειρά διαδοχής του Γκαοζόνγκ. Καταγόμενη από μία καλή αστική οικογένεια, παραχωρήθηκε έφηβη στον Ταϊζόνγκ για παλλακίδα, αλλά με την καλλιέργεια και την πολυμάθειά της ανέλαβε καθήκοντα γραμματέως του αυτοκράτορα της δυναστείας των Τανγκ. Όσο διοικούσε η Γου, η κινεζική αυτοκρατορία επεκτάθηκε μέχρι την Κεντρική Ασία, οι τέχνες και ο πολιτισμός αναπτύχθηκαν, ο Βουδισμός έγινε επίσημη θρησκεία του κράτους. Για να μην αφήσει περιθώριο αμφιβολίας σχετικά με το χρίσμα και τις ικανότητές της, η Γου Ζετιάν φρόντισε να φέρει στα μέτρα της παλιές βουδιστικές προφητείες για τον ερχομό ενός θηλυκού Μεσσία –μετενσάρκωσης του Βούδα– του/της Μαϊτρέγια, ενώ άλλαξε το όνομά της σε ιδεόγραμμα που συνδύαζε την ήλιο και τη σελήνη, το αρσενικό και το θηλυκό. Παραμέρισε το φύλο της για να μην αμφισβητηθούν τα επιτεύγματά της, για να θεωρηθούν εξίσου υπολογίσιμα με εκείνα ενός αρσενικού διαδόχου. Αυτό δεν μείωσε τις απεικονίσεις της στην κινεζική παράδοση, τη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο σαν μιας ραδιούργας αριβίστριας που καταφεύγει στις δολοφονίες αντιπάλων, ακόμα και του ανήλικου παιδιού της, στον δρόμο της για τον θρόνο. Αν σκεφτούμε ότι οι δολοφονίες μεταξύ διεκδικητών του θρόνου ήταν αναμενόμενη πρακτική στο κινεζικό βασίλειο, δεν είναι δύσκολο να διακρίνουμε τα διπλά στάνταρ που χαρακτήρισαν την υστεροφημία της Γου Ζετιάν.

* * *

Στις παραπάνω περιπτώσεις η απουσία του φεμινισμού δεν εντοπίζεται στην αδυναμία εφαρμογής μιας ιδεολογίας, εφόσον το δόγμα ξεκινά να υφίσταται τον 18^ο αιώνα, αλλά στη έλλειψη ενός συστήματος στήριξης των γυναικών εντός και εκτός νόμου. Οι προαναφερθείσες προσωπικότητες ενεργούν με τα μέσα που τους έχει επιτραπεί να διαθέτουν –κυρίως την εκμετάλλευση της σεξουαλικότητας–, μπαίνουν στο σύστημα από το παράθυρο (ερωμένες/σύζυγοι ηγετών, συγκυρίες) και φτάνουν να συμβιβάζουν τη φήμη και την προσωπικότητά τους για να επικρατήσουν, να αποδείξουν ότι αξίζουν το αξίωμα που ανέλαβαν και να μείνουν στην Ιστορία.

[ Για το παρόν κείμενο χρησίμευσαν στοιχεία από τις εξής πηγές: Κέβιν Γουέιντ & Μάικ Νίκολς, Εργαζόμενο Κορίτσι, 1988· www.bl.uk, Elizabeth’s Tilbury speech· Bettany Hughes, Κωνσταντινούπολη: Μια ιστορία τριών πόλεων, Ψυχογιός 2017· James Allan Evans The Empress Theodora: Partner of Justinian, University of Texas Press 2003· Wu-Tang Clan, Enter the Wu-Tang: 36 Chambers, Loud Records 1993 ].

Πηγή εικονογράφησης