Μόνη στο σπίτι

Φθινοπωρινή βόλτα σε γνωστό πολυκατάστημα, στο τμήμα των παιχνιδιών. Πέρα από τις κατηγοριοποιήσεις βάσει της ηλικίας των παιδιών και του εκπαιδευτικού ή μη χαρακτήρα των παιχνιδιών, παρατηρώ τα ξεχωριστά ράφια «Παιχνίδια για Αγόρια» –μπλε χρώματος– και «Παιχνίδια για Κορίτσια» – ροζ χρώματος. Στο ράφι των αγοριών βρίσκω φορτηγά, κουκλάκια-ήρωες κινουμένων σχεδίων σε φορτηγά, αυτοκίνητα, τσουλήθρες, πατίνια. Στο ράφι των κοριτσιών βλέπω κούκλες, κουκλάκια-ηρωίδες κινουμένων σχεδίων σκέτα, κουκλάκια-ηρωίδες κινουμένων σχεδίων στα σπίτια τους, κούκλες με γκαρνταρόμπα, κούκλες-μωρά, γοργόνες, σπίτι για τις γοργόνες.

Συμπέρασμα: τα αγόρια τσουλάνε, τα κορίτσια όχι.

Με αυτή την υποσυνείδητη διαπίστωση φεύγουν τα παιδάκια από τα καταστήματα παιχνιδιών. Εφόσον οι γονείς συμμορφωθούν με τη συγκεκριμένη κατηγοριοποίηση και μεταφέρουν τέτοιες διακρίσεις πέρα από την επιλογή παιχνιδιών, η διάκριση «γυναίκες στο σπίτι / άντρες στη δουλειά» θα συνεχίσει να αποτελεί τη βάση των κοινωνικών και προσωπικών σχέσεων μεταξύ των δύο φύλων.

Μα, οι γυναίκες εργάζονται!

Φυσικά!

Δεν είναι υποχρεωμένες να μείνουν νοικοκυρές.

Εννοείται πως όχι! Είναι ελεύθερες να επιλέξουν αν θα εργαστούν εκτός του σπιτιού· αλλά δεν έχουν διασφαλισμένο δικαίωμα επιλογής για την εργασία εντός του σπιτιού.

Ας κλείσουμε τα μάτια για λίγα δευτερόλεπτα και ας θυμηθούμε την κουζίνα ενός σπιτιού από τα παιδικά μας χρόνια – οποιουδήποτε: του σπιτιού στο οποίο μεγαλώσαμε, των καλύτερών μας φίλων, δεν έχει σημασία. Ποιον βλέπουμε να στέκεται πάνω από τον νεροχύτη, μπροστά από τον φούρνο, δίπλα στην ανοιχτή πόρτα του ψυγείου; Αν είδατε άλλου φύλου πρόσωπο από «τη μαμά», «τη γιαγιά», «τη θεία», «την οικιακή βοηθό», συγχαρητήρια! Είστε χίπηδες, μονόκεροι, είδος προς εξαφάνιση, μουσειακό έκθεμα.

Μια ιστοσελίδα κοινωνικής δικτύωσης στη Βρετανία πραγματοποίησε το 2008 έρευνα σε δείγμα 4.000 νοικοκυρών. Ένα από τα αποτελέσματα έδειξε ότι, σύμφωνα με έναν μέσο αριθμό 9 ωρών εργασίας στο σπίτι που προέκυψε από τις απαντήσεις, οι μητέρες-νοικοκυρές θα έπρεπε να αμείβονται με περίπου 30.000 λίρες Αγγλίας το χρόνο.

Το συγκεκριμένο ενδεχόμενο έρχεται σε αντίθεση με το όραμα του Βρετανού Γουίλιαμ Μπέβεριτζ, του αρχιτέκτονα του αγγλικού κοινωνικού κράτους και της κοινωνικής ασφάλισης. Στην αναφορά που υπέβαλε το 1942, ο Μπέβεριτζ διαπίστωνε ότι οι παντρεμένες γυναίκες είχαν, στο εσωτερικό του σπιτιού, μια απασχόληση ζωτική μεν πλην άμισθη, χωρίς την οποία οι σύζυγοί τους δεν θα μπορούσαν να εργάζονται επί πληρωμή και το έθνος δεν θα συνέχιζε να υφίσταται. Καθώς, ανέφερε, εκτός από τη φροντίδα της οικογένειας, οι παντρεμένες Αγγλίδες είχαν καθήκον να εξασφαλίσουν την αναπαραγωγή της βρετανικής φυλής και των βρετανικών ιδεωδών, δικαιούνταν την οικονομική υποστήριξη που θα τους παρείχε ο μισθός του συζύγου αλλά και επίδομα μητρότητας από το κράτος. Μια προοδευτική και φιλόδοξη πρόταση για την εποχή της, που δεν απέτρεψε, δυστυχώς, την οικονομική εξάρτηση της γυναίκας από τον άντρα στον θεσμό του γάμου: η νομιμοποίηση μιας νοοτροπίας που έρχεται από περασμένους αιώνες.

Κανείς δεν αποκλείει την πιθανότητα να υπάρχουν «νοικοκυρές» εκεί έξω –ή εκεί μέσα, για να είμαστε ακριβείς– που ασπάζονται τη φιλοσοφική προσέγγιση του Μπασελάρ για την οικιακή εργασία και εξασκούν φαινομενολογία ξεσκονίζοντας με ενσυνείδηση ή γυαλίζουν μεταρσιωμένες τα έπιπλα. Επίσης, είναι συχνότερο στη δεύτερη δεκαετία της τρέχουσας χιλιετίας να συναντάμε νοικοκυριά με τους άντρες πάνω από τον νεροχύτη, μπροστά από τον φούρνο, δίπλα στην ανοιχτή πόρτα του ψυγείου.

Οι αριθμοί, όμως, διαβάζονται μέσα από τη διαχρονία της πατριαρχίας:

Η ελληνική οικονομική κρίση επέφερε έναν αναχρονισμό στην εργασιακή ισότητα. Το ποσοστό ανεργίας των γυναικών για το 2008, ένα έτος πριν την κρίση, ήταν 11,1%. Το 2010 σκαρφάλωσε στο 15,7% και τα επόμενα τρία χρόνια κινήθηκε σε δεκαδικούς τού 30%. Τα ποσοστά της ανεργίας στους άντρες έφτασαν το μέγιστο 26,5%. Η ανεργία που πλήττει τις γυναίκες είναι μακροχρόνια –άνω των δώδεκα μηνών– όπως δημοσιεύτηκε στο περιοδικό της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα της Γυναίκας το 2014. Αν είναι παντρεμένες, οι άνεργες γυναίκες είναι πιθανότερο να αναλάβουν τη φροντίδα του σπιτιού και των προστατευόμενων μελών της οικογένειας, αναβάλλοντας την αναζήτηση νέας εργασίας αφού έγιναν και εκείνες εξαρτώμενες από τον μοναδικό εισοδηματία του νοικοκυριού. Οι γυναίκες που επιμένουν στην αναζήτηση εργασίας θα προτιμήσουν τις θέσεις μερικής απασχόλησης, σε αντίθεση με τους άντρες, και έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να προσληφθούν επειδή οι απολαβές δεν είναι ελκυστικές ή επειδή το αντικείμενο εργασίας συνάδει με τους παραδοσιακά γυναικείους ρόλους παροχής φροντίδας (διδασκαλία, καθαριότητα, φροντίδα ηλικιωμένων, κοινωνική εργασία). Εξυπακούεται ότι ο ρόλος της φροντίδας δεν θα σταματήσει στο τέλος του ωραρίου, αλλά θα συνεχιστεί αμισθί στο σπίτι. Ο Δείκτης Ισότητας Φύλων για το 2014 δείχνει ότι οι Έλληνες (το φύλο, όχι το έθνος) αφιερώνουν το μικρότερο χρονικό διάστημα στην ενασχόληση με το νοικοκυριό και τα παιδιά τους.

Τα παραπάνω, φυσικά, δεν αιτιολογούνται όταν διαβάζουμε πως οι Ελληνίδες υπερτερούν στο επίπεδο της δευτεροβάθμιας και της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης σε σχέση με τους άντρες.

Από την παράδοση της Οδύσσειας, η μόνιμη γυναικεία παρουσία στον «οίκο» εξασφάλιζε την ακεραιότητά του. Η Πηνελόπη παρέμενε «πιστή» στο σπίτι, στις υποχρεώσεις μιας παντρεμένης γυναίκας απέναντι στον απόντα σύζυγο, στο νοικοκυριό· σε όλους, εκτός από τον εαυτό της. Ο Τηλέμαχος ανησυχούσε για τη φθορά του «οίκου», μεταφορικά και κυριολεκτικά. Ο Οδυσσέας εξολόθρευσε τους μνηστήρες με απώτερο στόχο την κάθαρση του σπιτιού του και έμεινε στην ιστορία, αφήνοντας την Πηνελόπη στις εσωτερικές της συγκρούσεις, να συγκατοικεί με εκατό αφηνιασμένους και ανεξέλεγκτους άντρες που τρωγοπίνουν και παρενοχλούν τις υπηρέτριες, στον καθημερινό αγώνα να συντηρήσει την περιουσία που, κατά τον νόμο, δεν της ανήκει.

Όταν η Βιρτζίνια Γουλφ αναρωτιόταν και ερευνούσε την απουσία των γυναικών από τη «μεγάλη λογοτεχνία», για τη σύνταξη του δοκιμίου Το δικό σου δωμάτιο, έβρισκε πάντοτε τους τοίχους ενός σπιτιού. Τους τοίχους πάνω στους οποίους πετούσαν οι σύζυγοι τις γυναίκες τους όταν τις χτυπούσαν, αφού ο νόμος της Αγγλίας του 1470 το επέτρεπε, τους τοίχους που φυλάκιζαν τις κόρες οι γονείς όταν εκείνες δεν δέχονταν τον μνηστήρα που τους επέβαλλαν. Και, ενώ φτάνει στο συμπέρασμα ότι για να γράψει μια γυναίκα ένα μυθιστόρημα χρειάζεται ένα δικό της δωμάτιο, δηλαδή την απομόνωση από τις δουλειές που την κρατούν στα δωμάτια της υπόλοιπης οικογένειας, η Γουλφ είναι σίγουρη πως, σε εκατό χρόνια από τότε, οι γυναίκες δεν θα είναι πλέον το προστατευμένο φύλο. Θα βγαίνουν από το σπίτι και θα συμμετέχουν σε όλες τις δραστηριότητες που τους απαγορεύονται – θα γίνουν στρατιώτες και ναύτες και μηχανοδηγοί και λιμενεργάτες.

Η γυναικεία φύση δεν θα αποτελεί πλέον προστατευμένη απασχόληση.

[ Για το παρόν κείμενο χρησίμευσαν στοιχεία από τις εξής πηγές: www.open.edu· Dr Parvati Raghuram, «What exactly does “worthy” look like?», 2008· Γκαστόν Μπασελάρ, Η ποιητική του χώρου, Χατζηνικολή, 1992· Νάνσυ Παπαλεξανδρή, Γυναικεία ηγεσία, Ψυχογιός, 2018· Βιρτζίνια Γουλφ, Το δικό σου δωμάτιο, Οδυσσέας, 2012 ].

Πηγή εικονογράφησης