Η μοναξιά και η ίαση

...και πριν ξεκινήσουν για τα πανηγύρια, βύθιζαν οι μουσικοί στη λίμνη των Ιωαννίνων τα όργανά τους για να αποκτήσει θλίψη ο ήχος τους, γιατί σ’ αυτή τη λίμνη καταλήγουν όλα τα δάκρυα του κόσμου...

Όπου τα μπλουζ του Δέλτα συναντούν ηπειρώτικους θρήνους, και η μουσική από ένα τραχύ τοπίο, τραχύ όσο και οι άνθρωποί του, μένει, αναλλοίωτα μέσα στον χρόνο, μια σχεδόν θρησκευτική ψυχοθεραπεία, μια συμπαντική ακρόαση.

Η επιφοίτηση για τον Κρίστοφερ Κινγκ ήρθε για πρώτη φορά όταν άκουσε το Dark was the Night, Cold was the Ground, από τον Blind Willie Johnson — διακεκριμένος και βραβευμένος μελετητής της μουσικής, συλλέκτης των 78 στροφών κοσμογυρισμένος, με διαμορφωμένη άποψη για την εξέλιξη της παραδοσιακής μουσικής, πείτε την είτε folk ή δημώδη. Για τον Κινγκ η μουσική έπαψε να αντανακλά αυστηρά τον τόπο και τα άτομα που τη γέννησε, έπαψε να έχει μεμονωμένα κοινωνιολογικά χαρακτηριστικά, από τη στιγμή που η παγκοσμιοποίηση οδήγησε στην ηχητική ομογενοποίηση, αλλά και από τη στιγμή, ειρωνικά, που καταγράφηκε για πρώτη φορά σε 78αρια: τότε έπαψε η ανάγκη προφορικής μετάδοσης, από γενιά σε γενιά, καταργήθηκε εκεί αη συνέχεια. Και ξαφνικά, πριν λίγα χρόνια, ο Κινγκ ανακαλύπτει σε ένα σκοτεινό δωμάτιο συλλέκτη στην Κωνσταντινούπολη, 78αρια με ηπειρώτικα. Και γνωρίζει μια νέα επιφοίτηση. Κι αρχίζει να συλλέγει μανιωδώς. Και ύστερα ζητά να μάθει περισσότερα για τον τόπο που γέννησε αυτή τη μουσική. Και, έκπληκτος, ανακαλύπτει πως η μουσική εδώ παραμένει αμόλυντη από εξωγενείς φθορές και εξακολουθεί να δρα σαν κραυγή, πόνου ή γιατρειάς.

Ξεκίνησε λοιπόν ο Κινγκ και ήρθε στην Ήπειρο. Και γνώρισε ανθρώπους, βαπτίστηκε στο τσίπουρο και την τελετουργία των πανηγυριών, γνώρισε τα διαφορετικά χρώματα κάθε κλαρίνου και κάθε βιολιού. Συνάντησε ανθρώπους που τον καλοδέχτηκαν, κι άρχισε να ανασυνθέτει τη ζωή δυο ξεχωριστών γι’ αυτόν μουσικών, του Αλέξη Ζούμπα και του Κίτσου Χαρισιάδη.

Ο πρώτος με μακρά πορεία στην Αμερική, ηχογραφήσεις στη Νέα Υόρκη, μυθολογία γύρω από τη μοίρα του, με το ομώνυμο του βιβλίου Ηπειρώτικο Μοιρολόι του να στοιχειώνει τον Κινγκ από τη στιγμή που πρώτη φορά το άκουσε, με κατάνυξη. Ο δεύτερος, ταπεινός δάσκαλος επόμενων γενεών κλαρίνου, που δεν έφυγε ποτέ από τον τόπο του, ένας Έλληνας Σαολίν μοναχός. Ο πρώτος κραυγάζει με τη μουσική του την ξενιτιά και τη μοναξιά, ο δεύτερος την ίαση, την ένθεση στον περιβάλλοντα χώρο.

Ο Κινγκ συναντά συγγενείς τους, επισκέπτεται χαλάσματα που κάποτε τους φιλοξένησαν, αναζητά το νήμα που τους συνδέει με νεότερους δεξιοτέχνες, προσπαθεί να μπει στην ψυχή των ακροατών, θέλει να εννοήσει τι σημαίνει για τον Ηπειρώτη το πανηγύρι, και πώς δονεί, και τι, στην ψυχή του αυτός ο ιδιότροπος ήχος.

Έγινε Ηπειρώτης ο Κινγκ μετά από τόσα χρόνια πια, υπεύθυνος για την έκδοση συλλογών με ηπειρώτικα που άντλησε από σπάνια 78αρια, βρήκε την αλήθεια για τον Αλέξη Ζούμπα σε αρχεία της πατρίδας του, εξαντλητικά προσπάθησε να αναγνωρίσει όλα αυτά τα ιδιαίτερα στοιχεία της ηπειρώτικης μουσικής που την κάνουν κοινωνικό φαινόμενο και όχι, όπως η σύγχρονη μουσική, ατομική βάσανο. Όλα αυτά τα στοιχεία που επιτρέπουν στη μουσική να έχει την ίδια βαρύτητα, την ίδια αναγκαιότητα, με ό,τι είχε στους προ-Χριστιανικούς ακόμη χρόνους για τους κατοίκους αυτής της παράξενης ευρωπαϊκής γωνιάς. H μουσική, ως διαπραγμάτευση του ανθρώπου με τη φύση γύρω του, με τον χρόνο τον ίδιο. Έτσι υπεισέρχεται στη συζήτηση του Κινγκ κάποια στιγμή και ο Ταρκόφσκι, έτσι δραπετεύουν από το Στάλκερ σε πανηγύρι ζαγορίσιο καταδικασμένοι ερευνητές...

Βιάζεται να μάθει τα πάντα για την Ήπειρο ο Κινγκ, ενίοτε βιάζεται υπερβολικά και υποκύπτει στη μυθολογία, ένας Γιαννιώτης θα απορήσει κάποιες φορές: έχουμε ακόμη πελαργούς, Κρίστοφερ, και τους υποδεχόμαστε, δεν είναι τουρκοπούλια για μας, και τον τσάμικο γρήγορο χορό δεν τον λες. Αλλά επιτρέπονται αστοχίες, τόσο διψασμένος που είναι να μάθει τα πάντα για τον τόπο ο Κινγκ, τόσο εύπιστος που, υποθέτω, θα παραμένει, σε γηγενείς μελετητές της μουσικής και της σημασίας της. Υποκύπτει και στη γοητεία της πολυσυλλεκτικότητας της ιστορίας των Ιωαννίνων (οι Ρωμανιώτες, ο Αλή Πασάς…), δεν μπορεί να την αποφύγει, θέλει να εικονογραφήσει τη μυθολογία του τόπου με όσο εντονότερα χρώματα γίνεται, για να κατανοήσει και ο μη γνώστης, ο ξένος (ο Τζιμ Τζάρμους, π.χ, που υποκλίνεται στο οπισθόφυλλο, ή ο Ρόμπερτ Κραμπ που εικονογραφεί τους πανηγυριώτες μιας άλλης εποχής στο εξώφυλλο και τον ίδιο τον Ζούμπα και τον Χαρισιάδη εντός του βιβλίου).

Κι έτσι καταθέτει φόρο τιμής στον άγονο ετούτο τόπο και τους κλειστούς ανθρώπους του. Και επαναπροσδιορίζει τη μουσική.

Ευγνώμων ως Γιαννιώτης,

Γιώργος Παππάς.

[ Πηγή εικονογράφησης. | Το Ηπειρώτικο Μοιρολόι, σε μετάφραση του Αριστείδη Μαλλιαρού, κυκλοφορεί σήμερα από τις Εκδόσεις Δώμα, μέσω των οποίων διατίθεται στην ελληνική αγορά και η πρωτότυπη έκδοση, Lament from Epirus, των εκδόσεων Norton, στην ανάγνωση του οποίου βασίστηκε η συγκεκριμένη άποψη. Η ελληνική έκδοση θα παρουσιαστεί στις 5 Δεκεμβρίου, παρουσία του συγγραφέα ].