Σε εποχές που παραφρόνησαν

«Ένας ήλιος χλωμός, μπροστά η απεραντοσύνη του ωκεανού και πίσω η αιώνια σιωπή της τάιγκας. Η κατάργηση του χρόνου». Εκεί ξεκινά, κι εκεί καταλήγει, το «Αρχιπέλαγος μιας άλλης ζωής» που φαντάστηκε ο Andreï Makine, στα βάθη της Σιβηρίας, στη θάλασσα του Οχότσκ, στο παρατημένο λιμάνι του Τουγκούρ, δίπλα στη Σαχαλίνη. Εκεί που η μανιασμένη θάλασσα παγώνει για μήνες, εκεί που δυσπρόσιτα νησάκια αποτελούν καταφύγιο, ή, καλύτερα, μια άλλη ζωή. Μένεις κολλημένος στον χάρτη καθώς κλείνεις το βιβλίο, να αναζητάς τα νησιά, να αναζητάς το λιμανάκι, να αναζητάς πού και πώς κυλά ο ποταμός Αμγκούν που διασχίζει την τάιγκα. Έχεις μια σφοδρή επιθυμία να επισκεφτείς την αφιλόξενη αυτή γωνιά, να δεις μήπως αχνοφέγγει μέσα στη νύχτα κάπου μακριά ένα τρίγωνο φωτιάς, σημάδι αυτών που δραπέτευσαν από αυτή τη ζωή.

Μας επιστρέφει η διήγηση του ξένου κάπου στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1950. Ανέστιος, φαινομενικά άπατρις μέσα στο άτσαλο και αμείλικτο σοβιετικό χωνευτήρι εθνοτήτων και ατόμων, ο Γκάρτσεφ θα βρεθεί μέλος μιας στρατιωτικής ομάδας που καλείται να συλλάβει έναν επικίνδυνο δραπέτη. Είναι πιθανώς οπλισμένος. Δεν ξέρουν καν αν είναι ποινικός ή πολιτικός κρατούμενος. Αλλά σίγουρα είναι ικανότατος. Φροντίζει να τους διαφεύγει, όσες φορές κι αν νιώσει την ανάσα τους. Βυθίζεται αργά-αργά στην τάιγκα, μοιάζει να αναζητά έξοδο στην παγωμένη θάλασσα. Ίσως και να προλάβει πριν παγώσουν τα πάντα. Κι αν πράγματι προλάβει, τι; Ίσως να τον προλάβουν εκείνον οι διώκτες του, αλλά καλού-κακού ας ετοιμάζουν την κατανομή ευθυνών για μια αποτυχημένη αποστολή. Είναι μαζί με τον ήρωα στην αποστολή κομισάριοι και πειθήνιοι βραδύνοες στρατιώτες, είναι μαζί και φιλοσοφούντες συμπολεμιστές. Η τάιγκα, και ο δραπέτης, απειλούν να τους καταπιούν όλους. Η επιμονή του δραπέτη απειλεί να συμπαρασύρει την ψυχή τους. Κι ακόμη δεν έχουν μάθει τίποτε γι’ αυτόν τον δραπέτη…

O Makine ίσως να λογίζεται πια Γάλλος, πάνε 30 χρόνια που αυτομόλησε στο Παρίσι, λίγο πριν διαλυθεί το ασφυκτικό σύμπαν που περιβάλλει τους ήρωες του «Αρχιπελάγους», εκεί όπου κάθε λέξη μπορεί να είναι ύποπτη, και κάθε παρέκκλιση από τη γραμμή του κομισάριου (ή από τη φαντασίωση του εκάστοτε κομισάριου) οδηγεί σε καταναγκαστικά έργα, στην καλύτερη των περιπτώσεων. Είναι όμως και η εποχή ασφυκτική, στη γέννηση του Ψυχρού Πολέμου, στην ανατολή της ατομικής εποχής και της πυρηνικής απειλής, είναι όλα αυτά που δηλητηριάζουν τον αέρα, που πνίγουν τον ήρωα σαν σε λασπωμένο υπόγειο καταφύγιο με ανεπαρκή οξυγόνωση.

Είναι περίπατος στην αληθινή ζωή το κυνηγητό του δραπέτη στην τάιγκα, είναι αυγές και σκοτάδια που ζωντανεύουν πολύχρωμα, είναι θροΐσματα του δάσους και κελαρύσματα ποταμών, είναι ψύχος διαπεραστικό που σε κάνει να αναγνωρίσεις πόσο σημαντικό είναι να ζεις, είναι όλες οι αισθήσεις σε βαθμιαία αφύπνιση.

Ο Γκάρτσεφ μαθαίνει να ζει κυνηγώντας τον δραπέτη. Κι ακόμη δεν τον έχει συναντήσει… Γιατί, όταν θα συμβεί κι αυτό, τότε θ’ αρχίσει να πλάθεται μια άλλη ζωή.

Γράφει ολοζώντανα ο Μακίν (κι εξίσου ολοζώντανα μεταφράζει ο Γιάννης Στρίγκος): εικόνες πλάθονται αβίαστα μπροστά σου, ο νους ανακαλεί το «Dersu Uzala» του Κουροσάβα και το «Urga» του Μιχάλκοφ, τα ποιητικά, οπτικά (κινηματογραφικά) αντίστοιχα του «Αρχιπελάγους». Βάζεις με τον νου σου πρόσωπα στους ήρωες και ταξιδεύεις μαζί τους σε μια νοητή ταινία: ο Μακίν φροντίζει να νιώθεις την παγωνιά του πρωινού, την απεραντοσύνη της θάλασσας του Οχότσκ, εκεί όπου νερό και ουρανός, αποχρωματισμένα σε ένα αχνό λευκό, θαρρείς ενώνονται και περιτυλίγουν αυτούς που έφυγαν μακριά, αυτούς που διέσχισαν την τάιγκα αφήνοντας πίσω τους εποχές που παραφρόνησαν, ανθρώπους που συμπεριφέρθηκαν χειρότερα κι από τα αγρίμια της τάιγκας.

Ανθρώπους που αποφάσισαν να αναπνεύσουν σε μια άλλη ζωή.

[ Πηγή φωτογραφίας ]