Ένας κορυφαίος της μικρής φόρμας

Στο πανέμορφο αυτό βιβλίο, που εντάσσεται στη σειρά Τα Κλασικά των Εκδόσεων Ψυχογιός, συγκεντρώνονται 15 διηγήματα και νουβέλες του σπουδαίου Ρώσου διηγηματογράφου και θεατρικού συγγραφέα Άντον Τσέχοφ.

Ο Τσέχοφ υπήρξε πολυγραφότατος. Αν και πέθανε σε ηλικία μόλις 44 ετών, δημοσίευσε πολλά μικρά και μεγάλα διηγήματα — υπήρξε ένας μετρ του είδους. Από τα είκοσί του ξεκίνησε να γράφει ιστορίες, ενώ αργότερα θα δοθεί στα θεατρικά κείμενα γράφοντας πραγματικά αριστουργήματα. Όπως αναφέρεται στον πρόλογο του βιβλίου, το 2013 είχαν μεταφραστεί στα ελληνικά 392 διηγήματα του Τσέχοφ. Στην έκδοση αυτή υπάρχουν αντιπροσωπευτικά διηγήματα από όλες τις χρονικές περιόδους του Τσέχοφ, γεγονός που διευκολύνει την αναγνώστη να παρατηρήσει την εξέλιξη της γραφής του και τη σταδιακή του εμβάθυνση στα θέματα που τον κινητοποιούν περισσότερο.

Ο Τσέχοφ είναι ένας τεχνίτης της γλώσσας. Ο λόγος του είναι απλός και αιχμηρός, ενώ οι υπαινιγμοί και η λεπτή ειρωνεία διατρέχουν όλα τα κείμενά του. Ακόμη όμως και ο υφέρπων κυνισμός για τα κακώς κείμενα της κοινωνίας έχει μέσα του μια βαθιά ενσυναίσθηση για τον ανθρώπινο πόνο, τα προσωπικά αδιέξοδα, τους εκούσιους και ακούσιους εγκλεισμούς, τη φτήνια των κοινωνικών συμβάσεων. Ο Τσέχοφ είναι ένας παρατηρητής της ζωής. Όχι όμως με την ψυχρή αποτύπωση ενός επιστήμονα, ούτε την απόμακρη ματιά ενός θεωρητικού. Την ξεψαχνίζει, την τεμαχίζει και την ανασυνθέτει, επιχειρώντας να φτάσει στα μύχια των ανθρώπινων σκέψεων, στα αβαθή των σχέσεων, στα τεράστια βάθη των ανθρώπινων επιθυμιών.

Ο έρωτας, οι πλάνες, τα πρέπει και τα θέλω, η προσχώρηση στις ευκολίες, το ξεπούλημα των ανθρώπων στο χρήμα και την καλοπέραση και, από την άλλη, οι ευαισθησίες, το κυνήγι του υψηλού, η γνήσια ανταπόδοση, το δόσιμο: ανάμεσα σε αυτά, κινείται με μαεστρία και γράφει ιστορίες καθημερινότητας αλλά απόλυτης επικαιρότητας. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι, περισσότερο από έναν αιώνα αφότου γράφτηκαν αυτές οι ιστορίες, διαβάζονται σαν να είναι προϊόντα της τωρινής εποχής. Ακόμη και το χρονικά διαφοροποιημένο σκηνικό —κοινωνικό, ταξικό, επαγγελματικό κ.ο.κ.— μπαίνει στην άκρη και εκείνο που έχει σημασία είναι το ίδιο το θέμα της κάθε ιστορίας που παραμένει επίκαιρο, διαχρονικό. Πόσο σπουδαίο να το έχει επιτύχει κανείς αυτό!

 Ο Τσέχοφ σατιρίζει με τις ιστορίες του την κοινωνική υποκρισία και τη μικροαστική νοοτροπία, καυτηριάζει τον θεσμό του γάμου όταν ξεπέφτει σε εμπόριο τίτλων, χρήματος ή, καμιά φορά, ομορφιάς, την κοινωνική επιτήδευση και τις υποχρεώσεις μιας επιτυχημένης ζωής σύμφωνα με τις νόρμες της εποχής αλλά τελικά τής κάθε εποχής. Οι ήρωές του είναι συχνά τραγικές φιγούρες που όμως επιπλέουν στα βάσανά τους, άλλοτε με αξιοπρέπεια και άλλοτε με επιπολαιότητα. Η καταπίεση, τα οικογενειακά δράματα, η μοναξιά, το πένθος, ο κυνισμός της ωριμότητας είναι μερικές από τις θεματικές των διηγημάτων του.

Ο Τσέχοφ παραμένει επίκαιρος γιατί γράφει όχι μόνο για την εποχή του αλλά με αφορμή την εποχή του για την ανθρώπινη τραγωδία της ύπαρξης. Με τον μεγεθυντικό φακό της ματιάς του προσεγγίζει στιγμιότυπα της καθημερινότητας, φωτογραφίζει σκηνές, τοπία και ανθρώπινους χαρακτήρες με μια διαχρονικότητα που μόνο ένας μαχητής της ζωής μπορεί να διαθέτει. Και ο ίδιος υπήρξε μαχητής.

Ζώντας την πτώχευση της οικογένειάς του θα αναγκαστεί από μαθητής ακόμα να συντηρεί τον εαυτό του. Μπαίνοντας στη σκληρή βιοπάλη από τόσο μικρός, βρίσκεται αντιμέτωπος με όλα τα δεινά της φτώχειας και της ανάγκης, με την εκμετάλλευση, την ταπείνωση, την αδικία. Αχρείαστη μεν αλλά σπουδαία συγγραφική μαγιά που θα του προσφέρει και πολλές συγγραφικές «παρτιτούρες» πάνω στις οποίες θα χτίσει τις μοναδικές ιστορίες του. Νεαρός, θα γράφει χιουμοριστικές σκηνές και λίγο αργότερα σύντομα χρονογραφήματα της σύγχρονης ρωσικής ζωής. Η παραγωγή του είναι πληθωρική. Ο εκδοτικός οίκος στον οποίο παρουσιάζει μερικά έργα του αναγνωρίζει το ταλέντο του αλλά για λόγους οικονομίας, θέλει να περιορίσει την έκτασή τους. Ίσως αυτό να τον οδήγησε στο λιτό και συμπαγές ύφος των μικρών ιστοριών του. Ακόμη και όταν αρχίζει να εργάζεται ως γιατρός, δεν σταματά να γράφει. Ακόμη και όταν γίνεται γνωστός ως συγγραφέας, θεωρεί την ιατρική πραγματική του ενασχόληση και το γράψιμο πάρεργο. Η θητεία του στην ιατρική αποτυπώνεται στα διηγήματα και τις νουβέλες που σκιαγραφούν ασθενείς και κυρίως στην αριστουργηματική νουβέλα «Θάλαμος αρ. 6», στην οποία η ιατρική γνώση, η λογοτεχνική ωριμότητα και η μοναδική μαεστρία του θα συνταιριάξουν για να φτιάξουν ένα μοναδικό κείμενο.

Πρόκειται για μια πολύ ωραία έκδοση για όσους αγαπούν τα διηγήματα αλλά και μια πρόσκληση για τους μη λάτρεις να γνωρίσουν έναν από τους κορυφαίους του είδους!

ΥΓ. «Το κλασικό […] δεν είναι μουσειακό είδος, δεν είναι μαυσωλείο· αντίθετα, είναι ζωντανή, ρέουσα ύλη, πνευματική βιταμίνη, ελιξίριο ζωής. Γι’ αυτό είναι και σέξι. Δηλαδή; Μα το αέναα ερεθιστικό, το λοξό, το ατμοσφαιρικό, το υγρό και παλλόμενο, ψίθυρος και κραυγή μαζί, αφρισμένο κύμα και γαλήνια θάλασσα συνάμα», γράφει ο Ηλίας Μαγκλίνης στο γενικό προλογικό σημείωμα της εξαιρετικής σειράς των Εκδόσεων Ψυχογιός Τα Κλασικά που διευθύνει. Προσυπογράφουμε.