Αόρατες και αναλώσιμες

«Πού να φύγω; Εγώ δεν έκαμα κακόν. — Πλην λησμονώ ότ' είμαι 'ς τον κόσμον τον επίγειον, όπου κακόν να κάμνης είναι συχνά επαινετόν, το δε καλόν να κάμνης το λογαριάζουν κάποτε ως κινδυνώδη τρέλλαν. Λοιπόν κ' εγώ, αλλοίμονον, τι όφελος προσμένω από την υπεράσπισιν αυτήν την γυναικείαν, ότι δεν έκαμα κακόν;» Μάκβεθ, William Shakespeare (μετάφραση Δημήτριος Βικέλας).

Η Agatha Christie παρέμεινε δημιουργική ακόμα και σε προχωρημένη ηλικία, υπηρετώντας το λογοτεχνικό είδος που εξέλιξε με ιδιαίτερη σπουδή στη σκιαγράφηση χαρακτήρων και τις ευφάνταστες, στεγανές πλοκές. Περιττό να εκφράσουμε πόσο διαφορετική θα ήταν σήμερα η αστυνομική λογοτεχνία (detective fiction και murder mystery) χωρίς τους ιδιότυπους Μαρπλ και Πουαρό. Δύο θέσεις όμως στο πάνθεον των δημοφιλών λογοτεχνικών ερευνητών καταλαμβάνουν δικαιωματικά και οι Τόμι και Τάπενς.

Από Περιπετειώδεις Νέοι Α.Ε. στο ντεμπούτο τους Ο Μυστικός Αντίπαλος, έχουν κατασταλάξει στη μεσοαστική ζωή τους· ηλικιωμένοι, και οσονούπω παροπλισμένοι. Ο Τόμι βρίσκεται λίγα χρόνια πριν τη συνταξιοδότηση, η Τάπενς ανασκαλεύει μυστήρια προς επίλυση ρίχνοντας εμπόδια στο πέρασμα του χρόνου. Φιλοπερίεργη από την πρώτη εμφάνισή της στη λογοτεχνία, η Τάπενς Κόουλι, νυν Μπέρεσφορντ, αδυνατεί να μείνει πίσω όσο ο Τόμι απουσιάζει σε ένα συνέδριο μυστικού και αόριστου χαρακτήρα για λογαριασμό της Διεθνούς Συνομοσπονδίας Μυστικών Υπηρεσιών. Παρότι δεν είναι ενταγμένη επίσημα στις μυστικές υπηρεσίες της πατρίδας, η συνδρομή της σε υποθέσεις κρίνεται καταλυτική από καιρού εις καιρόν, όπως θα προκύψει και στην προτελευταία περιπέτεια του ζευγαριού.

Η επιβεβλημένη στριφνή άγαμη θεία με τις αινιγματικές μεταθανάτιες νουθεσίες είναι η σύμβαση-αφορμή του μυθιστορήματος. Ένοικος του οίκου ευγηρίας Ηλιόλουστη Ράχη, η θεία Άντα είναι μπελάς. Ογδόντα δύο ετών, παραμένει όσο ισχυρογνώμων και δυσάρεστη τη θυμάται ο ανιψιός της.

Κατά την υποχρεωτική επίσκεψη στην Ηλιόλουστη Ράχη, η Τάπενς γνωρίζει την κυρία Λάνκαστερ, μια ηλικιωμένη γυναίκα που μοιάζει να τα έχει χαμένα:

“Συγγνώμη, το καημένο το παιδί σας ήταν;”

Η Τάπενς τη θεωρεί συμπαθητική και γλυκιά, ενδιαφέρεται περισσότερο για εκείνη παρά για τη θεία Άντα. Λυπάται όταν καταλαβαίνει πως στη φαντασία της η κυρία Λάνκαστερ βλέπει ένα πεθαμένο παιδί πίσω από το τζάκι. Πριν τον θάνατο της θείας Άντα, η κυρία Λάνκαστερ εξαφανίζεται. Το ζεύγος Τζόνσον πλήρωνε τη διαμονή της στην Ηλιόλουστη Ράχη όσο ζούσαν στην Αφρική. Με την επιστροφή τους, οι Τζόνσον αναλαμβάνουν τη φροντίδα της γηραιάς κυρίας μακριά από την εστία ηλικιωμένων. Η κυρία Λάνκαστερ πρόλαβε να δωρίσει στη θεία Άντα έναν πίνακα. Το έργο ενός όχι ιδιαίτερα γνωστού ζωγράφου απεικονίζει ένα σπίτι κοντά σε ένα γεφυράκι· ένα τοπίο χωρίς ιδιαίτερη σημασία παρά μόνο για την Τάπενς. Το κτίσμα κάτι τής θυμίζει. Πού το έχει ξαναδεί; Πού βρίσκεται; Το πρέπον είναι να δοθεί ο πίνακας πίσω στην ιδιοκτήτριά του, εφόσον η θεία Άντα δεν ζει πια. Ωστόσο, γιατί χάθηκαν ξαφνικά τα ίχνη της κυρίας Λάνκαστερ;…

Όσες μέρες ο Τόμι βρίσκεται κλεισμένος σε κάποιον μυστικό τόπο, σε μια ακόμα πιο μυστική έπαυλη, η πάντοτε έτοιμη για περιπέτεια Τάπενς θα μπει στο αυτοκίνητό της και θα επιδοθεί στην αναζήτηση απαντήσεων. Εξοπλίζεται με χάρτες και υπομονή, με το ένστικτο και τη συνδυαστική σκέψη και φαντασία του γνήσιου ερευνητή. Αρχικά, οι ενδείξεις φαίνονται αποθαρρυντικές, με τη σποραδικότητα και την έλλειψη συνοχής που τις χαρακτηρίζουν. Όπως συμβαίνει σε κάθε μυστήριο που σέβεται τον εαυτό του, η ντετέκτιβ Τάπενς ανακαλύπτει ότι βαδίζει στο κατόπι ενός πράγματος μεγαλύτερου και σοβαρότερου — όταν δέχεται χτύπημα στο κεφάλι σε ανύποπτο χρόνο. Και χάνει τις αισθήσεις της. Και εξαφανίζεται.

Η Agatha Christie παρέδωσε ένα πολυεπίπεδο θρίλερ, μια εκτροπή του καθαρόαιμου μυστηρίου. Πίσω από τις αράδες απλώνεται ο απολογισμός μιας ζωής. Η Τάπενς και ο Τόμι είναι οι μόνοι ήρωες της Christie με προοδευτική ηλικιακή ανάπτυξη ανά βιβλίο. Ο Μυστικός Αντίπαλος τους βρίσκει στα πρώιμα 20s. Στο Ν Ή Μ; —εν μέσω του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου— το αντρόγυνο δρασκέλισε το κατώφλι της μέσης ηλικίας και δεν θεωρείται στρατεύσιμο από τις μυστικές υπηρεσίες. Μετά από τις συνεχείς ερωτήσεις των αναγνωστών για τη μοίρα του ζευγαριού, η συγγραφέας υποχρεώθηκε να επαναφέρει τους ήρωές της στην Εξαφάνιση. Τους ζωντάνεψε ξανά — αλλά με τους δικούς της όρους.

Η επίδραση του ανεπίστροφου χρόνου αφήνει σημάδια στις ικανότητες και το ψυχολογικό προφίλ των ηρώων. Η πάλαι ποτέ ερευνήτρια, μυστική πράκτορας και στρατιωτική νοσοκόμα στο V.A.D, αποσύρθηκε επίσημα από την πρώτη γραμμή δράσης. Πεισματάρα και διορατική, ξεγλιστρούσε με τον δικό της τρόπο και βρισκόταν πάντοτε στο κέντρο κάθε υπόθεσης, θέτοντας σε κίνδυνο τη ζωή της. Τώρα πια, το κουράγιο της Τάπενς για ριψοκίνδυνες έρευνες έρχεται αντιμέτωπο με τη συνειδητοποίηση της βιολογικής φθοράς.

Η Τάπενς αμύνθηκε. Μπορώ να την κάνω καλά εύκολα, σκέφτηκε. Εύκολα. Μια γριά γυναίκα είναι. Ανήμπορη. Δεν μπορεί. Ξαφνικά, παγωμένη από τον φόβο, σκέφτηκε: Μα κι εγώ είμαι μια γριά γυναίκα. Δεν έχω τη δύναμη που νομίζω πως έχω.

Σε όλα τα παραπάνω προστίθεται η επανάληψη της εξαφάνισης. Πέρα από την εξαφάνιση της κυρίας Λάνκαστερ, η Τάπενς απουσιάζει ανεξήγητα για μέρες. Φεύγοντας, είναι φειδωλή στο θέμα του προορισμού και του σκοπού της απουσίας της, τόσο στις ερωτήσεις του μπάτλερ όσο και στην ενημέρωση του Τόμι. Κρατά κλειστά τα χαρτιά της, απαντά σε αναγκαίες ερωτήσεις, θυμίζοντας αναπόφευκτα —ίσως σκόπιμα;— την εξαφάνιση της ίδιας της συγγραφέως το 1926, μετά από διαφωνία με τον πρώτο της σύζυγο. Το στάτους της Τάπενς κοινωνικά και νομικά παραμένει εξαρτημένο από τον θεσμό του γάμου. Παρά την ηλικία της, παρά τη σταδιοδρομία της και την ανατροφή των ενήλικων παιδιών της, παραμένει η κυρία Τόμι Μπέρεσφορντ. Ο σύζυγος είναι εκείνος που καλείται εκτός έδρας στα συμβούλια να συνεισφέρει στην ασφάλεια του κράτους — για το οποίο όμως και η ίδια κινδύνευσε ουκ ολίγες φορές.

Θα ευχόμουν στην ηλικία της να κάθεται ήσυχη και να μην καταπιάνεται με τίποτα.

Η απογοήτευση της ηρωίδας για τον αποκλεισμό της από τη δημόσια ζωή είναι έκδηλη. Πνεύμα περιπετειώδες, με ευστροφία και ενσυναίσθηση, αφοσιώνεται πεισματικά στην αποστολή που ανέθεσε η ίδια στον εαυτό της, αναπολώντας το κυνήγι των στοιχείων και την αδρεναλίνη της ανακάλυψης του ενόχου:

Θέλω να πω, τώρα έχει γεράσει. Θα έπρεπε να μένει σπίτι και να φροντίζει τον εαυτό της. Φαντάζομαι ότι βαριόταν. Κατά βάθος, αυτό συμβαίνει.

Η Agatha Christie δεν ικανοποιεί μόνο τις δεσμευτικές απαιτήσεις του κοινού της με την Εξαφάνιση της Γηραιάς Κυρίας. Φέρνει στο προσκήνιο τις κοινωνικές προσδοκίες στους ώμους των γυναικών «κάποιας ηλικίας», υπολογίζοντας το βάρος τους σε βαθμούς τρωτότητας. Μονάδα μέτρησης; Η ευκολία με την οποία μια ηλικιωμένη γυναίκα μετατοπίζεται, γίνεται αόρατη και αναλώσιμη ώσπου να αφαιρεθεί από τη δημόσια θέα χωρίς να της ανήκει καν το όνομά της.