Ο σούπερ ήρωας της χούντας

Ειδολογικά μιλώντας, η ταινία του 1969 Ο Άνθρωπος της Καρπαζιάς (σκηνοθεσία Κώστας Καραγιάννης, σενάριο Γιώργος Λαζαρίδης), θα μπορούσε —πάντοτε και αναγκαστικά εκ των υστέρων— να θεωρηθεί η πρώτη ελληνική κινηματογραφική απόπειρα πάνω στο υπερηρωικό είδος. Παρά το γεγονός ότι στο σινεμά, και ειδικά στο ελληνικό περικείμενο, το συγκεκριμένο είδος κάθε άλλο παρά αποκρυσταλλωμένο ήταν την περίοδο εκείνη, το εν λόγω πολιτισμικό κείμενο κάνει εξαρχής γνωστές τις συγγένειές του, και το πλαίσιο μέσα από το οποίο προσκαλεί να αναγνωστεί: ξεκινά με σκηνές που πιθανότατα ανήκουν στην ταινία που προέκυψε από την τηλεοπτική σειρά Batman της δεκαετίας του ’60, με πρωταγωνιστή τον Άνταμ Γουέστ. Ο πρωταγωνιστής της ταινίας του Καραγιάννη, ένα ανθρωπάκι που υφίσταται αδιαμαρτύρητα όλων των ειδών τους τραμπουκισμούς, παρακολουθεί τον Μπάτμαν σε κινηματογραφική αίθουσα μαζί με την παρέα του. Ωστόσο, παραδόξως ο άνθρωπος-νυχτερίδα δεν αναφέρεται ποτέ με το όνομά του. Αντιθέτως, αναφέρεται διαρκώς ο έτερος πιο διάσημος ήρωας της DC, ο τελευταίος γιος του πλανήτη Κρύπτον.

Ο Σούπερμαν λοιπόν, ο οποίος, όπως συνέβαινε και στις αμερικάνικες κριτικές της εποχής, συγκρίνεται στην ταινία του Καραγιάννη, όχι τόσο με άλλους σούπερ ήρωες, αλλά με τον Τζέιμς Μποντ, με ήρωες (σπαγγέτι) γουέστερν όπως ο Ρίνγκο, και με τον χαρακτήρα του Μασίστα (βλ. την ομώνυμη σειρά ταινιών της Τσινετσιτά), αποτελεί τη βασική διακειμενική αναφορά που τοποθετεί την ταινία στην ευρύτερη μοντέρνα μυθολογία (και την ελαφρά παρωδία αυτής) των pulp, των κατασκόπων, και των strongmen, με τις ευκαιριακές και, εν προκειμένω, αναμενόμενες αναφορές σε αρχαιοελληνικούς μυθικούς ήρωες όπως ο Ηρακλής σε δεύτερο πλάνο.

Εντούτοις, όπως το σήμα (που παραπέμπει σε νυχτερίδα) που είναι ραμμένο πάνω στη στολή (που μοιάζει με αυτή του Σούπερμαν) την οποία ο χαρακτήρας φορά μόνο σε μια μόνο σκηνή όπου ονειροπολεί, έτσι και η προέλευση του (μη μασκοφορεμένου) υπερήρωα στον οποίο θα μεταμορφωθεί ο Κώστας Βουτσάς στην ταινία είναι υβριδική, παραπέμποντας σε ένα συνονθύλευμα αναγνωρίσιμων τρόπων (tropes) και κλισέ που πλέον ταυτίζουμε με το συγκεκριμένο είδος: o συγκεκριμένος εγχώριος σούπερ ήρωας δεν κρύβει κάποια εξωγήινη καταγωγή· αποκτά τις υπερδυνάμεις του μέσω ενός φαρμάκου. Η προέλευση αυτή παραπέμπει σε εκείνη του Κάπτεν Αμέρικα, και στον «ορό του σούπερ στρατιώτη» που χορηγείται σε έναν θαρραλέο, πλην σωματικά αδύναμο, Αμερικανό (ο Άνθρωπος της Καρπαζιάς είναι το αντίστροφο: ρωμαλέος, αλλά δειλός). Στην ιστορία του Κάπτεν Αμέρικα (γνωστή από τα κόμικς, στη συνέχεια από κάποιες σποραδικές τηλεοπτικές του εμφανίσεις, και αρκετά αργότερα από τις κινηματογραφικές ταινίες), ο ορός χορηγείται στο ανθρώπινο πειραματόζωο από επιστήμονες που εργάζονται για τον αμερικανικό στρατό, που πολεμά τους Ναζί. Στον Άνθρωπο της Καρπαζιάς, τα χάπια που περιέχουν τη χημική ουσία με την ονομασία ‘‘σουπερμαντολίνη’’ τα χορηγεί στον πρωταγωνιστικό χαρακτήρα ένας κακοπροαίρετος πλακατζής φοιτητής της Ιατρικής Σχολής Αθηνών.

Παρόλο που μέχρι το τέλος της ταινίας το συγκεκριμένο κλισέ θα αποδομηθεί, θα ισχυριστώ ότι αυτή η επίκληση του ιατροφαρμακευτικού λόγου ταιριάζει γάντι στο ευρύτερο παράδοξο και αντιφατικό ιδεολογικό συνονθύλευμα της ταινίας, αλλά και της εποχής στην οποία γυρίστηκε: αυτή της χούντας. Λαϊκισμός, καχυποψία προς την επιστήμη, αμφισβήτηση των επιτευγμάτων της και παράλληλα θεοποίηση της ψευδοεπιστήμης (βλ. σήμερα μεταξύ άλλων τούς ακροδεξιούς συνωμοσιολόγους QAnon), λανθάνουσα ειρωνεία για την «παραμόρφωση» των πανεπιστημιακών σπουδών, μικροαστισμός (το όνειρο του ιδιόκτητου σπιτιού και η ανάπτυξη που ταυτίστηκε με την οικοδομή), καταναλωτισμός, ατομικισμός, προπαγάνδα υπέρ του παραδοσιακού θεσμού της οικογένειας, σχέση αγάπης-μίσους με τα προϊόντα της ξενόφερτης (αμερικανικής) (υπο)κουλτούρας που αντικατοπτρίζει τη δουλοπρέπεια του καθεστώτος προς τις ΗΠΑ παρά τους υποκριτικούς λεονταρισμούς — όλα βρίσκονται εδώ, σε γενναίες δόσεις.

Ωστόσο, ισχυρίζομαι ότι είναι το, έστω προσωρινό, τέχνασμα της βελτίωσης/ενίσχυσης του (ανδρικού) σώματος μέσω της Επιστήμης (της Ιατρικής), που σε συνδυασμό με τις συνεχείς αναφορές στον Υπεράνθρωπο (βλ. και τη νιτσεϊκή έννοια που αποτέλεσε ταυτόχρονα πηγή έμπνευσης για τους Εβραίους δημιουργούς του Σούπερμαν, και αντικείμενο οικειοποίησης και στρέβλωσης από τους Ναζί, τους οποίους ο Σούπερμαν, όπως ο Κάπτεν Αμέρικα, δημιουργήθηκε για να κατατροπώσει), παραπέμπουν σε φασιστικές, ή γενικότερα απολυταρχικές/ολοκληρωτικές (μην ξεχνάμε τα αντίστοιχα, λιγότερο γνωστά, φρικώδη σταλινικά πειράματα με σκοπό τη δημιουργία στρατιών πιθηκανθρώπων) ιδεολογίες, και δη συγκεκριμένα στον λόγο του Παπαδόπουλου και τις διαβόητες ιατρικοποιητικές αλληγορίες που περιλάμβαναν «εγχειρήσεις», «ασθενείς», και φυσικά τη διάσημη φράση «η Ελλάδα στον γύψο». Η ταινία του Καραγιάννη μπορεί να καταλήγει στο συμπέρασμα ότι «η πραγματική δύναμη βρίσκεται μέσα μας», και να μοιάζει σαν ένα ακόμη αθώο ‘‘feel-good’’ ‘‘underdog story’’, ωστόσο, ιδωμένη στο πλαίσιο της εποχής της, αποκτά μια πιο δυσοίωνη διάσταση. Ο καταπιεσμένος μικροαστός που τρώει τη μια σφαλιάρα μετά την άλλη βρίσκει τη δύναμη να γίνει εκδικητής και να ξεβρομίσει τη διεφθαρμένη ελληνική κοινωνία. Οι παραλληλισμοί είναι μάλλον προφανείς. Παρεμπιπτόντως, ειρωνικά, η χουντική λογοκρισία φάνηκε να αγνοεί, ή να μην ενδιαφέρεται, όπως είχε κάνει αρκετά νωρίτερα η αμερικανική, για το κραυγαλέο (ειδικά στην τηλεοπτική σειρά της δεκαετίας του ’60) ομοερωτικό στοιχείο της σχέσης μεταξύ Μπάτμαν και Ρόμπιν. Στα μάτια των απαίδευτων γραφειοκρατών/φερέφωνων της δικτατορίας, όλοι αυτοί οι ήρωες με τα κολάν φαίνονταν αρκούντως ανδροπρεπείς όταν καταχέριαζαν τους κακούς (που επέλεγαν εκείνοι), όντας φυσικά εκτός ή υπεράνω του νόμου και οι ίδιοι.

Στην πρόσφατη, πετυχημένη σειρά του Amazon, The Boys (από το graphic novel του Γκαρθ Ένις), ο σούπερ ήρωας που αποκαλύπτεται ως σούπερ κακός, Homelander, αποτελεί ανοιχτά διασταύρωση των Σούπερμαν και Κάπτεν Αμέρικα, αρνητική τους εικόνα αλλά και λογική προέκταση ενός στοιχείου που ενυπήρχε με τον ένα ή τον άλλον τρόπο στην αρχική ιστορία (τους): στην προσπάθεια να δημιουργήσουν μια νέα υπερ-ράτσα, οι επιστήμονες της σκιώδους, και με στενότατους δεσμούς με τους Ναζί, πολυεθνικής Vought —που ειδικεύεται στα όπλα και τα φάρμακα— δημιούργησαν, ανάμεσα σε άλλους υπερανθρώπους (γυναίκες και άντρες), τον Homelander, χρησιμοποιώντας τον ως «επιτυχημένο» πειραματόζωο, και χορηγώντας του τη θαυματουργή ουσία με το όνομα ‘‘Compound V’’.

Και εδώ προκύπτει το ερώτημα: τι θα συνέβαινε εάν ο γιατρός στον Άνθρωπο της Καρπαζιάς χορηγούσε σουπερμαντολίνη και σε άλλους χαρακτήρες ; Μα τι άλλο από αυτό που έκανε η χούντα, χορηγώντας υπερεξουσίες (η «υπερδυνάμεις») στον στρατό, την αστυνομία, σε κάποιους επιλεγμένους κοινωνιοπαθείς και σαδιστές, και ντοπάροντας ιδεολογικά τον ανθρωπάκο της διπλανής πόρτας με σκοπό τη δημιουργία της υπερ-φυλής των καθαρόαιμων Ελλήνων σούπερ-πατριωτών. Η χούντα ήταν απλώς η ιδεολογική Vought, σε μορφή τοπικής βιοτεχνίας. Η σουπερμαντολίνη δεν είναι τίποτε άλλο από το χουντικό Compound V, σε μορφή placebo: κακέκτυπο ή ιδεολογικό γενόσημο, όπως και η ίδια η ιδεολογία των Συνταγματαρχών.

[ Εικ.: Anthony Lister ].