Η διαστολή του χρόνου

Την Κυριακή τα ξημερώματα η ώρα άλλαξε στην Ευρώπη, και η κλασική ατάκα «Κερδίζουμε μια ώρα ύπνο» ακούγεται από χθες στα δελτία ειδήσεων. Όμως, για τις επόμενες δύο εβδομάδες η Τουρκία δεν θα συμβαδίσει με την Ευρώπη και θα παραμείνει στη θερινή ζώνη για να μη διαταραχθεί —λέει— η εκλογική διαδικασία. Διαβάζοντας κανείς τα παραπάνω, θα νόμιζε μάλλον ότι η χώρα έχει εκλογές αυτή την Κυριακή. Αμ δε, η Τουρκία πηγαίνει στις εκλογές την άλλη εβδομάδα, την Κυριακή 1η Νοεμβρίου, και οι κάλπες θα είναι ανοικτές από τις 08:00 το πρωί μέχρι τις 17:00. Η δικαιολογία της κυβέρνησης είναι ότι οι άνθρωποι έχουν συνηθίσει να ψηφίζουν αυτές τις ώρες και αυτό δεν μπορεί να αλλάξει. Οπότε σιγά να μην αλλάξουμε την ώρα: θα την κρατήσουμε ως έχει, για να μην τους φανεί περίεργο που θα πηγαίνουν να ψηφίζουν και θα έχει αρχίσει να νυχτώνει.

Όλο το παραπάνω μπορεί να φαίνεται αθώο ή διασκεδαστικό, και στην πραγματικότητα έχει πράγματι μια δόση ελαφράδας και αφέλειας. Κανείς όμως δεν σκέφτηκε ότι υπάρχουν και άνθρωποι που τα προγράμματά τους θα γίνουν κουλουβάχατα, οι πτήσεις τους θα αλλάξουν, οι δουλειές και τα ραντεβού που έχουν κανονίσει θα διαταραχτούν, και όλο αυτό για να «μην μπερδευτούν οι άνθρωποι». Φυσικά, ξεκινάει από αλλού όλο αυτό, και έχει σχέση με έναν ιδιότυπο προστατευτισμό που υπάρχει στην τουρκική κοινωνία. Υπάρχει πάντα κάποιος που «ξέρει καλύτερα από μένα» και παίρνει τις σωστές αποφάσεις. Ένας μεγάλος πατερούλης που μας βάζει κάτω από τις φτερούγες του και μας προστατεύει. Στις συντηρητικές οικογένειες, αυτός ο κάποιος που παίρνει τις αποφάσεις είναι ο πατέρας (έστω κι αν είναι ένα κτήνος που κάνει κακό στα παιδιά του), στην κοινωνία είναι ο εκάστοτε λαοπρόβλητος πολιτικός ηγέτης που θα μας σώσει και που μπορεί ακόμη και να χειραγωγήσει την ώρα για να μην μπερδευτούν οι αφελείς κάτοικοι του σουλτανάτου/χώρας.

Όταν πρωτάκουσα ότι η ώρα δεν θα αλλάξει, μου φάνηκε σαν μια τελείως παλαβή (και είμαι επιεικής στον χαρακτηρισμό) απόφαση, και όταν τη σκέφτηκα λίγο περισσότερο ένιωσα ότι προσβάλλουν εμένα προσωπικά, έστω κι αν δεν ψηφίζω, που θεωρούν ότι οι άνθρωποι είναι χαζοί, άρα θα μπερδευτούν και δεν θα μπορέσουν να προσέλθουν στις κάλπες. Στο τέλος όμως κατάλαβα ότι η συγκεκριμένη απόφαση έχει και άλλες παραμέτρους: δείχνει πόσο δυνατή είναι η εξουσία — τόσο δυνατή, που μπορεί να διαφεντεύει ακόμη και το χρόνο, απαγορεύοντας, ουσιαστικά, στους πολίτες αυτής της χώρας να συμβαδίζουν με όλη την Ευρώπη.

Υπάρχει ένας εξαιρετικός Τούρκος συγγραφέας, ο Αχμέτ Χαμντί Τάνπιναρ (1901-1962), τα βιβλία του οποίου δυστυχώς δεν έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά, ενώ μόλις πρόσφατα μεταφράστηκε ένα από τα αριστουργήματά του στα αγγλικά. Το βιβλίο έχει τίτλο «The Time Regulation Institute» και περιγράφει τη ζωή του Χαϊρί Ιρντάλ, ο οποίος ζει τη μετάβαση προς τον εκσυγχρονισμό. Ο συγγραφέας θέτει τον χρόνο ως βασικό στοιχείο εκμοντερνισμού, θεωρώντας πως, μέσω αυτού, το νεοσύστατο κράτος της Τουρκίας έρχεται κοντινότερα στη Δύση. Αυτό που όμως θίγει ουσιαστικά ο Τάνπιναρ είναι η αίσθηση ότι, για οποιαδήποτε αλλαγή, ακόμη και γι’ αυτή που έχει σχέση την ώρα, είναι απαραίτητο να συσταθεί και η ανάλογη γραφειοκρατική υπηρεσία που θα την επιβλέπει. Σε αυτή εργάζεται ο Ιρντάλ, το Ινστιτούτο Ρυθμίσεως Ώρας. Πρόκειται για ένα αλληγορικό μυθιστόρημα, που όμως έχει αναφορές σε αυτό που περιέγραψα παραπάνω και φυσικά στον ιδιότυπο προστατευτισμό που επικρατούσε παλιά, και που επικρατεί μέχρι σήμερα.

Η Τουρκία λοιπόν για τις επόμενες δύο εβδομάδες δεν θα συμβαδίσει με την Ευρώπη, θα παραμείνει ένα βήμα πίσω, όπως το κάνει συχνά-πυκνά και σε άλλα ζητήματα. Καμιά φορά σκέφτομαι το κράτος σαν έναν εύσαρκο κύριο, ευτυχή μέσα στις ανέσεις και τη βόλεψή του, που βρίσκει πάντα έναν φαινομενικά μειλίχιο αλλά αφόρητα πατερναλιστικό τρόπο για να περάσει το δικό του, έχοντας το ύφος που παίρνουν κάποιοι παππούδες για τα εγγόνια τους όταν τους εξηγούν τι σημαίνει ανεξαρτησία σκέψης και πράξης, όταν κουνάνε συγκαταβατικά το κεφάλι και είναι σαν να λένε, «Ε, νέος είναι, θα συμβιβαστεί».

Η Ελευθερία όμως δεν συμβιβάζεται, και αυτοί που την αποζητούν θα συνεχίσουν να την αποζητούν πάντα.

Κλείνω με δύο φράσεις από το μυθιστόρημα του Τάνπιναρ:

«Ένα ξέρω εγώ: πως η Ελευθερία έχει έρθει στη χώρα μου κάπου εφτά με οχτώ φορές όσο ζω, ναι, εφτά με οχτώ φορές, μα κανείς δεν έμπαινε στον κόπο να μας ενημερώσει πότε ξανάφευγε κάθε φορά, όμως όποτε γύρναγε πάλι πεταγόμασταν από τον τόπο μας όλοι μας αλλοπαρμένοι και πλημμυρίζαμε τους δρόμους για να παίξουμε μουσική με τους ζουρνάδες μας και για να βαρέσουμε τα νταβούλια μας».

Την άλλη εβδομάδα έχουμε εκλογές, και θα πούμε πολλά.