Οικονομική ελευθερία και ανισότητα

Τα τελευταία 25 χρόνια, το ποσοστό όσων ζουν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας στον πλανήτη έχει μειωθεί εντυπωσιακά και εκτιμάται ότι φέτος θα βρεθεί κάτω από το 10%, σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα. Μια εξέλιξη την οποία δύσκολα κάποιος θα αρνιόταν να αποδώσει κυρίως στην επικράτηση της οικονομίας της αγοράς και στην παγκοσμιοποίηση. Η εκπλήρωση του στόχου της εξάλειψης της ακραίας φτώχειας —δηλαδή μια κατάσταση κατά την οποία όλοι ανεξαιρέτως οι άνθρωποι στον πλανήτη θα καλύπτουν τουλάχιστον τις βασικές ανθρώπινες ανάγκες τους— αναμφίβολα θα αποτελούσε ένα τεράστιο βήμα προς έναν δικαιότερο κόσμο. Ως εκ τούτου, η σημασία της παραπάνω είδησης δεν μπορεί να υποτιμηθεί από οποιονδήποτε διακατέχεται από αλτρουιστικά αισθήματα. Όμως, η εκπλήρωση του στόχου αυτού εξαντλεί το θέμα της δικαιοσύνης τουλάχιστον σε διανεμητικό επίπεδο;

Για αρκετούς, δικαιοσύνη δεν σημαίνει εξίσωση των εισοδημάτων. Αν ένα επίπεδο εισοδηματικής ανισότητας αυξάνει την οικονομική αποδοτικότητα και εκείνη με τη σειρά της βελτιώνει τη θέση των οικονομικά αδυνάτων, δεν νομίζετε ότι είναι προτιμότερο να την επιτρέψουμε; Ο Ρολς πάντως, το έργο του οποίου προκάλεσε τόσες συζητήσεις όσο κανένα άλλο σύγχρονο έργο πολιτικής φιλοσοφίας, θα έγνεφε καταφατικά σε αυτό (κριτήριο maximin). Όταν όμως η εισοδηματική ανισότητα διευρύνεται σε βαθμό που οδηγεί σε περισσότερη ανισότητα στις ευκαιρίες, θεωρώ πως αρχίζουμε να έχουμε ένα σοβαρό πρόβλημα κοινωνικής δικαιοσύνης.

Εδώ διαφωνώ απολύτως με τους Συντηρητικούς που μοιάζουν να έχουν αδικαιολόγητες αμφιβολίες σχετικά με το εάν πρέπει να αντιμετωπίζεται η (οσοδήποτε μεγάλη) εισοδηματική ανισότητα. Βρίσκω λοιπόν ότι υπάρχει λόγος μεγάλου προβληματισμού, όταν διαβάζουμε στο Global Wealth Report 2015 της Credit Suisse πως η επί πολλά συναπτά έτη διευρυνόμενη εισοδηματική ανισότητα μας έχει φέρει στο σημείο οι εκατομμυριούχοι (περιουσία μεγαλύτερη από 1 εκατομμύριο δολάρια), που αποτελούν λιγότερο του 1% των ενηλίκων παγκοσμίως, να κατέχουν το 45% του παγκόσμιου πλούτου, ενώ 3,4 δισεκατομμύρια άνθρωποι, ή το 71% (περιουσία μικρότερη από 10.000 δολάρια), να κατέχουν αθροιστικά μόλις το 3% της πίτας. Δύσκολο, αναντίλεκτα, να προσδιορίσουμε το επίπεδο πάνω από το οποίο η ανισοκατανομή των εισοδημάτων αρχίζει να αφαιρεί ευκαιρίες από τους πιο αδικημένους της διανομής, αλλά σίγουρα μια διαρκώς αυξανόμενη ανισότητα αργά ή γρήγορα θα το αγγίξει.

«Λιγότερη οικονομική ελευθερία ολοταχώς!» θα κραυγάσει η Αριστερά. Δεν συμφωνώ καθόλου. Σχετικά πρόσφατες έρευνες του Καναδικού Fraser Institute έδειξαν πως το τεταρτημόριο των περισσότερο ελεύθερων οικονομικά χωρών του πλανήτη, όχι μόνο απολαμβάνει περισσότερα πολιτικά και ατομικά δικαιώματα, αλλά επίσης εξασφαλίζει μεγαλύτερο εισόδημα στο 10% των φτωχότερων από κάθε άλλο τεταρτημόριο, τόσο σε δολάρια όσο και ως ποσοστό του ΑΕΠ.

Προφανώς η υπόδειξη τρόπων αντιμετώπισης του προβλήματος υπερβαίνει τις δυνατότητές μου. Μόνο μερικές σκέψεις:

Σε πολλές χώρες απαιτείται περισσότερη οικονομική ελευθερία για να αντιμετωπιστεί η τεράστια ανισότητα στις ευκαιρίες. Αλλού, πρέπει να υπάρξει σχεδιασμός στοχευμένων αναδιανεμητικών παρεμβάσεων (κράτος πρόνοιας), προστατεύοντας όμως ταυτόχρονα την απαραίτητη οικονομική μεγέθυνση. Σίγουρα, σε κάποιες περιπτώσεις χρειάζεται προσεκτικές μεταρρυθμίσεις στην κατεύθυνση της προοδευτικότερης φορολογίας, όχι όμως με τιμωρητική λογική που θα έπληττε ανεπανόρθωτα την απαραίτητη οικονομική αποτελεσματικότητα (π.χ., αφαίρεση φοροαπαλλαγών στους πολύ πλούσιους ή ακόμα μείωση της απόστασης των συντελεστών των εισοδημάτων της εργασίας από εκείνους του εισοδήματος κεφαλαίου). Χωρίς αμφιβολία, διακρατικές προσπάθειες όπως αυτή του ΟΟΣΑ για την αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής και φοροαποφυγής των επιχειρήσεων σε παγκόσμια κλίμακα οφείλουν να προχωρήσουν.

Συμπέρασμα; Φαίνεται απίθανο να ολοκληρώσουμε με δεμένα τα μάτια μια τόσο μακριά σχοινοβασία προς μια δίκαιη κοινωνία, όσο κουβαλάμε ανώφελες βεβαιότητες ή όσο ανησυχούμε μήπως δεν γέρνουμε αρκετά από την πλευρά που είχαμε προαποφασίσει.