Ο ιός της δεισιδαιμονίας

O Λόρενς Κράους είναι ένας διεθνώς αναγνωρισμένος θεωρητικός φυσικός, που διδάσκει σήμερα στο Πανεπιστήμιο της Αριζόνας και έχει γράψει αρκετά δημοφιλή βιβλία, μεταξύ των οποίων τα «Η φυσική του Σταρ Τρεκ» και «Ένα σύμπαν από το τίποτε» (στα ελληνικά κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Λιβάνη και Τραυλού αντιστοίχως). Τον περασμένο Μάιο μίλησε στην ετήσια σύνοδο της Αμερικανικής Ανθρωπιστικής Ένωσης στο Ντένβερ του Κολοράντο, με αφορμή την ανακήρυξή του σε Ανθρωπιστή της Χρονιάς. Η ομιλία του δημοσιεύεται στο τελευταίο τεύχος του περιοδικού Humanist. Και, όπως θα περίμενε κανείς από έναν άνθρωπο που έχει χαρακτηριστεί «σπάνια περίπτωση δημοσίου διανοουμένου στον χώρο της επιστήμης», και που οι φοιτητές του τον λατρεύουν, αυτά που είπε είναι πολύτιμα επειδή είναι αυτονόητα.

Είναι στο χέρι μας —τόνισε— να καθορίσουμε τον τρόπο με τον οποίο ζούμε, χρησιμοποιώντας ένα συνδυασμό λογικής, ευφυΐας και ευσπλαχνίας. Οι πράξεις μας περιορίζονται βέβαια από τη σωρευτική ιστορική επίδραση της άγνοιας, της απληστίας και της μάχης για την εξουσία, οι οποίες επιτείνονται συχνά από τις κυβερνήσεις και τις εκκλησίες, που συμφέρον τους είναι η διαιώνιση των μύθων και η κατάπνιξη των εκκλήσεων για αλλαγή. Αυτό όμως δεν μας εμποδίζει να φανταστούμε ένα μέλλον χωρίς την τυραννία των θρησκευτικών μύθων και προλήψεων που κυριαρχούν στην υποτιθέμενη ηθική. Και το μέλλον αυτό δεν είναι κατ’ ανάγκην μακρινό. Δεν είμαστε ποτέ πάνω από μια γενιά μακριά από την αλλαγή.

Όπως επισήμανε ο Κράους, το κλειδί βρίσκεται στην παιδεία. Και ο πρωταρχικός σκοπός της παιδείας δεν είναι να εφοδιάσει τους μαθητές με μια σειρά από γεγονότα, αλλά να τους μάθει να διακρίνουν την πραγματικότητα από τη φαντασία, να βγάζουν συμπεράσματα μέσα από την ερώτηση, τη δοκιμή και την επαλήθευση, και να ψάχνουν στα σωστά μέρη για την άντληση αξιόπιστων στοιχείων. Το πιο σημαντικό στην εκπαίδευση των παιδιών μας είναι να τους ενθαρρύνουμε να αμφισβητούν τα πάντα, να μην ικανοποιούνται με ατεκμηρίωτους ισχυρισμούς και να αντιμετωπίζουν με επιφύλαξη τις διαδεδομένες πεποιθήσεις, είτε είναι δικές τους είτε των γονιών τους ή των δασκάλων τους.

Ο Κρίστοφερ Χίτσενς έλεγε ότι η θρησκεία καταστρέφει τα πάντα. Ο Λόρενς Κράους δεν πάει τόσο μακριά. Σπεύδει να διευκρινίσει ότι δεν υποστηρίζει την καταστροφή των θρησκευτικών πεποιθήσεων, αλλά την ενθάρρυνση της αμφιβολίας. Στο σημερινό κλίμα, είπε στην ομιλία του, η θρησκεία δηλητηριάζει την πολιτική διαδικασία σε πολλά μέρη του κόσμου. Έρευνες που έχουν γίνει στην Αμερική δείχνουν ότι ένα παιδί ηλικίας πέντε ή έξι ετών που έχει ακολουθήσει θρησκευτική εκπαίδευση δυσκολεύεται πολύ περισσότερο από τα άλλα παιδιά να διακρίνει έναν πραγματικό από έναν φανταστικό χαρακτήρα. Με άλλα λόγια, η θρησκευτική πίστη μοιάζει να αποτελεί εμπόδιο στην κατανόηση του κόσμου. Και ο καλύτερος τρόπος να θωρακιστούν τα παιδιά από τον πνευματικό ιό που συνδέεται με το δόγμα και τη δεισιδαιμονία είναι να σπείρει η εκπαίδευση τους σπόρους της αμφιβολίας.

Το αντίθετο δηλαδή από αυτό που συμβαίνει στην Ελλάδα.

Το πρόβλημα εδώ δεν είναι ότι κάποια δύστυχα παιδιά αδυνατούν να κατανοήσουν τον κόσμο επειδή παρακολουθούν, ας πούμε, το Κατηχητικό, αλλά ότι τα περισσότερα παιδιά είναι έρμαια μιας παιδείας αναχρονιστικής και ξεπερασμένης, που ενθαρρύνει την αποστήθιση οικουμενικών αληθειών, αποθαρρύνει την αμφισβήτηση και τελεί υπό την υψηλή εποπτεία, αν όχι τον ασφυκτικό έλεγχο, της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Οι παπάδες βρίσκονται παντού —πίσω από το μάθημα της Ιστορίας, πίσω από το μάθημα των Θρησκευτικών, πίσω από το μάθημα της Φυσικής— και η παρέμβασή τους στον χώρο της παιδείας είναι εξίσου καταλυτική με την παρέμβασή τους στον χώρο της πολιτικής. Κανείς πολιτικός δεν τολμά να τα βάλει μαζί τους, κανείς δεν τολμά να επισημάνει την ανάγκη να χωριστεί επιτέλους η Εκκλησία από το κράτος, η Εκκλησία από τα σχολεία, η Εκκλησία από τις ένοπλες δυνάμεις. Μετά την περιφορά του λειψάνου της στα νοσοκομεία της Αθήνας, η Αγία Βαρβάρα θα κοσμεί πλέον τις στολές των φαντάρων. Ο πνευματικός ιός του δόγματος και της δεισιδαιμονίας είναι πανταχού παρών.

Όχι, σ’ αυτή τη χώρα η αλλαγή δεν είναι μια γενιά μακριά.