Οι παγίδες

Την επομένη της πολύνεκρης επίθεσης στο Σαν Μπερναρντίνο της Καλιφόρνιας, ο παρουσιαστής της πρωινής ραδιοφωνικής εκπομπής ήταν πολύ ανήσυχος. «Τώρα, τι νόημα έχει να μπαίνεις σε ένα ίδρυμα με ανάπηρα παιδιά και να τα γαζώνεις;» αναρωτιόταν. Αυτό που φαινόταν να υπονοεί ήταν ότι, εντάξει, το να σκοτώνεις σκιτσογράφους έχει μια βάση, το να εισβάλλεις σε ένα συναυλιακό χώρο και να θερίζεις καμιά εκατοστή μπορεί να εξηγηθεί, αλλά πού ακούστηκε να σκοτώνεις παιδιά; Και μάλιστα ανάπηρα;

Αυτό ήταν το ένα ερώτημα που προκλήθηκε από εκείνη την επίθεση. Το άλλο ήταν πώς έπρεπε να χαρακτηριστεί. Τρομοκρατία ή μαζική δολοφονία; Να την εντάξουμε στη λίστα με τα εγκλήματα του Ισλαμικού Κράτους ή να την αποδώσουμε στην αμερικανική παράνοια με την οπλοκατοχή; Και τα δύο ερωτήματα είναι σημαντικά για να καταγραφεί σωστά η Ιστορία.

Και τα δύο ερωτήματα είναι παραπλανητικά.

Η αναζήτηση κοινωνικών αιτίων στις τρομοκρατικές επιθέσεις ήταν ανέκαθεν το αγαπημένο σπορ της Αριστεράς και των διανοουμένων. Όσο πιο ευαίσθητος και πιο ψαγμένος είσαι, τόσο περισσότερες εξηγήσεις —άρα και ελαφρυντικά— μπορείς να δώσεις στην απόφαση ενός ή περισσότερων τύπων να πάρουν τα κουμπούρια και να φάνε όποιον βρουν μπροστά τους. Προσοχή: Είμαστε εναντίον των όπλων, και οι Αμερικανοί που επιτρέπουν την εύκολη απόκτησή τους είναι εγκληματίες. Μόνο στην περίπτωση, όμως, που τα όπλα αυτά τα χρησιμοποιούν άνθρωποι χωρίς «λόγο». Αν οι δολοφόνοι διαμαρτύρονται για την αποικιοκρατία, για τη φτώχεια ή για τους ιμπεριαλιστικούς πολέμους, τότε δεν είναι απλοί δολοφόνοι, είναι κάτι άλλο, είναι άνθρωποι απελπισμένοι, εξοργισμένοι, αδικημένοι, προδομένοι. Πρέπει, κατά συνέπεια, να τους πλησιάσουμε, να τους καταλάβουμε, να τους γιατρέψουμε.

Σε ένα πρόσφατο άρθρο του στη Le Monde, ο Αμερικανός ιστορικός της Αριστεράς Πολ Μπέρμαν υποστήριζε ότι για να κατανοήσουμε τον πολιτικό λόγο του μίσους χρειαζόμαστε μια σύγχρονη «Ποιητική». Όμως το «δόγμα των βαθύτερων αιτίων» είναι βαθιά αντιποιητικό. Και όχι μόνο μάς εμποδίζει να κατανοήσουμε αυτούς που προσπαθούν να μας σκοτώσουν, αλλά μας οδηγεί να σκεφτούμε ότι, αφού η παράλογη οργή έχει κάποια βαθύτερα αίτια, στην πραγματικότητα δεν είναι και τόσο παράλογη. Με άλλα λόγια, το δόγμα αυτό οδηγεί στο συμπέρασμα ότι αίτιοι της τρομοκρατίας είμαστε εμείς οι ίδιοι.

Οι δράστες του Σαν Μπερναρντίνο είχαν δηλώσει την υποστήριξή τους στο Ισλαμικό Κράτος, το οποίο και ανέλαβε την ευθύνη για την πολύνεκρη επίθεση; Φταίει ο Μπους, δηλαδή εμείς, η Δύση, που εισέβαλε στο Ιράκ.

Ο παράφρων που επιτέθηκε με μαχαίρι στους επιβάτες ενός σταθμού του μετρό στο Λονδίνο φώναξε: «Αυτό είναι για τη Συρία;» Φταίνε οι υποστηρικτές της Αραβικής Άνοιξης, δηλαδή εμείς, οι ρομαντικοί.

Εδώ βρίσκεται η δεύτερη παγίδα: όταν σπεύδουμε να αποδώσουμε κάθε πράξη βίας στην τρομοκρατία, έστω και αν δεν έχει κανέναν πολιτικό στόχο ή περιεχόμενο, χάνουμε την ευκαιρία να εξηγήσουμε ακόμη και τις πράξεις εκείνες που έχουν πράγματι «βαθύτερα κοινωνικά αίτια». Και χαρίζουμε εύκολες νίκες στους αρχιτζιχαντιστές.

Αλλά αυτά είναι ψιλά γράμματα. Εδώ ο άλλος έγραψε ότι το Ισλαμικό Κράτος είναι ο νέος Διαφωτισμός…