Οδηγός αισιοδοξίας για το 2016

Το 2015 μάς αποχαιρετά με μια γλυκόπικρη γεύση. Φτάσαμε στο χείλος του γκρεμού, απειλήθηκαν για πρώτη φορά τόσο έντονα η ευρωπαϊκή ταυτότητα και πορεία της χώρας, αλλά τελικά είμαστε ακόμα όρθιοι, μολονότι αρκετά αναξιόπιστοι πλέον σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Οι οιωνοί για την επόμενη χρονιά δεν είναι θετικοί. Το πολιτικό προσωπικό της χώρας δεν μπορεί να εμπνεύσει εμπιστοσύνη στους πολίτες, δεν μπορεί να πείσει ότι θα βρει ρεαλιστικούς δρόμους σύνθεσης και δημιουργίας. Τα όσα συνέβησαν στην οικονομία μας τους τελευταίους 12 μήνες θα αποτυπωθούν έντονα στους μακροοικονομικούς δείκτες αλλά και στην πραγματική οικονομία το πρώτο εξάμηνο του νέου έτους. Η προσφυγική κρίση, τα τρομοκρατικά χτυπήματα στην Ευρώπη και η συνεχιζόμενη ένταση στην περιοχή αυξάνουν τους κινδύνους για την Ελλάδα, ενώ οι εθνικές εκλογές σε Γερμανία και Γαλλία το 2017 συρρικνώνουν τα περιθώρια μεγαλόθυμων κινήσεων στήριξης στη χώρα μας, μιας και στις δύο ευρωπαϊκές ηγέτιδες δυνάμεις υπάρχουν πολίτες και πολιτικοί που δεν ενστερνίζονται πια τις προσδοκίες μας αλλά ούτε τη μη «αναστρεψιμότητα» του ευρώ.

Σ’ αυτό το περιβάλλον, λίγα πράγματα μπορούν να μας κάνουν να αισιοδοξούμε. Υπάρχουν, όμως.

Η —έστω αναγκαστική— συζήτηση της κυβέρνησης με τους πιστωτές και η εφαρμογή του προγράμματος φέρνουν στη δημόσια σφαίρα μία αναγκαία ορθολογική προσαρμογή, αφού, παρά τις παραφωνίες και τις αντιφάσεις, όλο και περισσότεροι θα αναγκάζονται να υπερασπίζονται πολιτικές που εντάσσονται στο πλαίσιο όσων έχουν εφαρμοστεί στη χώρα τα τελευταία χρόνια. Αυτή η εξέλιξη μπορεί να δημιουργήσει περιθώρια συνεργασίας και συνεννόησης και πιθανώς να αμβλύνει κοινωνικές αντιδράσεις που σίγουρα θα είναι ισχυρές, λόγω της έντασης της ύφεσης που θα ακολουθήσει τα νέα μέτρα. Κανείς δεν τρέφει αυταπάτες ότι το τέρας του λαϊκισμού και του ανορθολογισμού που γιγαντώθηκε τα προηγούμενα χρόνια στη χώρα θα εξαφανιστεί εν μιά νυκτί. Όμως μπορούν να δημιουργηθούν νησίδες ορθολογισμού, όπου ένας σύγχρονος, προοδευτικός λόγους, συνοδευόμενος από ρεαλιστικές προτάσεις, θα μπορέσει να βρει μικρό αλλά σίγουρα ζωτικό χώρο για να αναπτυχθεί.

Στον τομέα της οικονομίας, το πλήγμα από τα γεγονότα του καλοκαιριού θα είναι ισχυρό και θα το ζήσουμε έντονα αυτή τη χρονιά. Υπάρχουν, όμως, στοιχεία που μπορούν να μετριάσουν την ένταση της ύφεσης. Η διαφαινόμενη μερική λύση στο θέμα των «κόκκινων» επιχειρηματικών δανείων μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερη ρευστότητα για τις τράπεζες, αναδιοργανώσεις σε ζωτικούς κλάδους της οικονομίας και σημαντικές συγχωνεύσεις και αναδιαρθρώσεις. Παράλληλα, η επιμονή του τρίτου Μνημονίου σε διαρθρωτικές αλλαγές που μπορούν (α΄) να ενισχύσουν την απελευθέρωση τομέων της οικονομίας, (β΄) να βελτιώσουν το επενδυτικό περιβάλλον έστω και σε επίπεδο θεσμικό, νομοθετικό και κανονιστικό, αφού λείπει η εμπιστοσύνη διεθνών επενδυτών στην ελληνική οικονομία, και φαίνεται ότι θα αργήσει ακόμη αρκετά, και (γ΄) να επιταχύνουν τις απαραίτητες για την οικονομίας μας ιδιωτικοποιήσεις — όλα αυτά είναι πιθανό να λειτουργήσουν θετικά για το σύνολο της οικονομίας, με την προϋπόθεση βέβαια της πολιτικής σταθερότητας.

Ένας άλλος κρίσιμος τομέας είναι αυτός της κοινωνικής προστασίας. Το 2016 η ένταση της κρίσης θα πλήξει ακόμα και εκείνους που μπόρεσαν με νύχια και με δόντια να κρατηθούν τα προηγούμενα χρόνια, και αυτό θα είναι μια δυσάρεστη εξέλιξη. Στο απαισιόδοξο αυτό περιβάλλον, η Τρόικα έχει συμβάλλει —και αυτό οφείλουμε να το αναγνωρίσουμε, παρά τις μεγάλες αστοχίες των προγραμμάτων— στον εξορθολογισμό του συστήματος κοινωνικής προστασίας και στην ενίσχυση των δικτύων προστασίας. Ήδη βελτιώνεται ο σχεδιασμός του συστήματος κοινωνικής πρόνοιας, έτσι ώστε να υπάρχει ένα γνήσιο δίχτυ κοινωνικής ασφάλειας, το οποίο θα διοχετεύει στοχοθετημένα τους πενιχρούς πόρους σε όσους τους έχουν περισσότερο ανάγκη. Εντός του 2016, υπάρχει η δέσμευση της ελληνικής πλευράς —και οι εταίροι μας φαίνεται ότι δίνουν ιδιαίτερο βάρος σε αυτό— να επωφεληθεί από τη διαθέσιμη τεχνική βοήθεια που παρέχεται από διεθνείς οργανισμούς σχετικά με μέτρα για την παροχή πρόσβασης στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη για όλους (συμπεριλαμβανομένων των ανασφάλιστων), καθώς και να δημιουργήσει ένα βασικό δίχτυ κοινωνικής ασφάλειας με τη μορφή Ελάχιστου Εγγυημένου Εισοδήματος (ΕΕΕ), το οποίο θα έχει βαθμιαία εθνική εφαρμογή από τον Απρίλιο του 2016.

Μπορούν όλα τα παραπάνω να μας κάνουν να βλέπουμε πιο αισιόδοξα το 2016; Από μόνα τους, σίγουρα όχι. Και τα σημάδια δεν είναι καλά. Δεν ξέρω, όμως, αν έχουμε και άλλη επιλογή από το να παραμένουμε αισιόδοξοι — και να προσπαθούμε για το καλύτερο.