Οι πάγοι της Place du Panthéon

Μια φωτογραφία από το έργο τού Olafur Eliasson, «Ice watch», παρουσιάστηκε στο σάιτ του γαλλικού υπουργείου Πολιτισμού, στα πλαίσια της COP21: μεγάλα κομμάτια πάγου τοποθετημένα κυκλικά γύρω από το Πάνθεον. Αλιεύτηκαν εξώ από το Nuuk της Γροιλανδίας, μεταφέρθηκαν στο Παρίσι και περίμεναν σε κοντέινερ-ψυγεία τον καλλιτέχνη να τα τοποθετήσει στην Place de Panthéon. Διάβασα τα σχόλια στο άρθρο του σάιτ λίγο πριν τα εγκαίνια, και όλα μα όλα είχαν αρνητική χροιά: «Πόσο κόστισε σε χρήματα, ενέργεια και επιβάρυνση του περιβάλλοντος για να μεταφερθούν αυτά τα παγόβουνα από τη Γροιλανδία ώς εδώ;» «Τι βλακείες μάς παρουσιάζουν, να δούμε λέει τον πάγο που λιώνει, λες και δεν το ’χουμε ξαναδεί» κλπ. κλπ.

Δεν είναι από άγνοια, οι Γάλλοι γενικά παρακολουθούν, ανεξαρτήτως κοινωνικής τάξης, μορφωτικού επιπέδου ή επαγγέλματος, τη σύγχρονη τέχνη, επισκέπτονται εκθέσεις, καλλιτεχνικές εγκαταστάσεις, βλέπουν παραστάσεις, κάνουν συζητήσεις, εμβαθύνουν. Οι μεντιατέρ στα μουσεία και στις εκθέσεις έχουν ως αποστολή να κάνουν διάλογο με τους επισκέπτες, να τους φέρουν κοντά στην τέχνη, δεν περιφρονούν τους άσχετους, ο καθένας έχει κάτι ενδιαφέρον να πει μιλώντας για το πώς προσλαμβάνει τα εκθέματα. Τότε όμως τι έπαθαν όλοι αυτοί που σχολίασαν αρνητικά τη συγκεκριμένη installation;

Έχω δει ξανά δουλειά του συγκεκριμένου καλλιτέχνη, το «The Weather Project» με τον τεράστιο ήλιο στην Tate Modern, και ήταν εντυπωσιακό, αλλά δεν γνωρίζω συνολικά το έργο του. Οι φωτογραφίες που είδα για το «Ice Watch» όμως δεν παρουσιάζουν κάτι περισσότερο από τεράστια κομμάτια πάγου που λιώνουν αργά στον δρόμο, δηλαδή μια εικόνα χωρίς a priori εξαιρετικό καλλιτεχνικό ενδιαφέρον.

Επίτηδες δεν πήγα την πρώτη μέρα των εγκαινίων αλλά την τρίτη, γιατί το έργο αναδεικνύεται από τον στόχο του, που είναι η αλλοίωση μέσα στον χρόνο. Ήθελα να δω τι συμβαίνει στα παγόβουνα του Olafur Eliassonτην τρίτη ημέρα έκθεσής τους στην παρισινή ατμόσφαιρα. Φτάνοντας στην Place du Panthéon και κοιτώντας την installation από μακριά, με απογοήτευση μου φάνηκε ότι έβλεπα αυτό ακριβώς που ήξερα ότι θα δω — αυτό που πράγματι ήταν: κομμάτια πάγου αφημένα κυκλικά μπροστά στο Πάνθεον να λιώνουν πάνω στον δρόμο.

Υπάρχει πολύς κόσμος, πηγαινοέρχονται ελεύθερα και αγγίζουν, χαϊδεύουν τα παγόβουνα, ανάμεσά τους πολλά παιδιά που βάζουν το χέρι τους στις βαθιές πτυχώσεις, σαν μικροσκοπικά φυσικά τούνελ, στις πλευρές του πάγου, και που τα ξαναβγάζουν κατακόκκινα από το κρύο. Πλησιάζοντας το πρώτο, που είναι αρκετά συμπαγές και άσπρο οπάκ, θυμάμαι που διάβασα ότι ο καλλιτέχνης είπε ότι τα παγόβουνα, όταν τα ψάρεψαν, είχαν ξεφύγει από τη μεγάλη μητρική μάζα πάγου και είχαν ήδη αρχίσει να λιώνουν γρήγορα στον ωκεανό έξω από το Nuuk. Τα iceberg είναι τοποθετημένα κυκλικά με τρόπο που έχει αισθητική συνοχή, δηλαδή οι γωνίες που εξέχουν είναι τοποθετημένες έτσι ώστε να δημιουργείται η αίσθηση αρμονικής περιστροφής.

Γυρίζοντας από πάγο σε πάγο, κάτι τραβάει την προσοχή μου. Υπάρχουν κομμάτια που είναι πολύ διάφανα, μοιάζουν να έχουν έναν διαμαντένιο πυρήνα που αντανακλά το φως. Κατιτί εύθραυστο και πολύ όμορφο. Έμεινα μπροστά σε ένα κομμάτι πάγου σαν παράδοξο ζώο… σαν ζώο που για κάποιο λόγο γινόταν ευάλωττο, διαφανές, απροστάτευτο. Φαίνονται ραβδώσεις σάμπως μέσα, λες, από το αόρατο δέρμα του, όπως βλέπουμε σε φωτογραφίες να έχουν τα έμβρυα σε κάποιο στάδιο της ανάπτυξής τους.

Τι είναι αυτές οι ραβδώσεις; Φλέβες; Έχει ζωτικά οργανα ο πάγος; Αν αφήσουμε στην άκρη τις ποιητικές συγκρίσεις του πάγου με ένα πληγωμένο ζώο (όπου οι σταγόνες του νερού καθώς λιώνει μοιάζουν με δάκρυα), είναι σημαντικό το ότι αυτό το κομμάτι πάγου, στημένο μπροστά σε μια αστική πλατεία, θυμίζει κάτι ζωντανό, δεν παραπέμπει στον πάγο των ψυγείων αλλά σε κάτι άλλο, σε κάτι άλλο, σε κάτι… συμπαθητικό… αναγνωρίσιμο… ίσως απειλούμενο;

Τα διάλεξε επίτηδες ο καλλιτέχνης τα κομμάτια αυτά του πάγου, του παγόβουνου, να δείχνουν τόσο ζωντανά; ή μήπως όλα τους θα έδειχναν ζωντανά; Ή μήπως όλα αυτά τα κομμάτια πάγου, τα αγκιστρωμένα στο μεγάλο στρώμα πάγου που καλύπτει τη Γροιλανδία, είναι «ζωντανά»;

Κι αν ναι, ποιος είναι ο σκοπός της «ζωής» τους;

Οκέι… εντάξει, κύριε Eliasson, κατάλαβα τελικά πού το πάτε. Ένας οικολογικά καθησυχασμένος άνθρωπος όπως εγώ, βλέποντας την installation, θέτει τις ερωτήσεις. Και ο καλλιτέχνης απαντά.