Σημασιολογικές λεπτομέρειες

Η Μάγκνα Κάρτα, ένας καταστατικός χάρτης ελευθεριών και δικαιωμάτων, και ταυτόχρονα συμφωνία ανάμεσα στον Βασιλιά Ιωάννη της Αγγλίας και τους βαρόνους που είχαν εξεγερθεί εναντίον του, αναμφίβολα έπαιξε σπουδαίο ρόλο στη μακραίωνη πορεία προς μια πιο δημοκρατική οργάνωση της πολιτείας στον δυτικό κόσμο, καθώς εκεί, για πρώτη φορά σε επίσημο έγγραφο, γίνεται αποδεκτό ότι ο Βασιλιάς υπόκειται κι αυτός στον νόμο, και επομένως δεν μπορεί να κάνει ό,τι θέλει ανεξέλεγκτα. Με λίγα λόγια, πρόκειται για την αρχή του τέλους της απολυταρχίας.

Κανείς ελεύθερος άνθρωπος δεν θα συλληφθεί ή φυλακιστεί, ούτε θα του αφαιρεθούν τα δικαιώματα ή η περιουσία του, ούτε θα κηρυχθεί παράνομος, ούτε θα εξοριστεί, ούτε θα στερηθεί με οποιονδήποτε τρόπο τη θέση του, ούτε θα κινηθούμε εναντίον του, ούτε θα στείλουμε άλλους για αυτό τον σκοπό, παρά μόνο με βάση τη νόμιμη κρίση των ίσων του ή σύμφωνα με τον νόμο της χώρας [Magna Carta, Εδάφιο 39].

Είναι όμως πολύ χρήσιμο να θυμόμαστε τι σημαίνει στην Αγγλία (και αλλού) κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους ο όρος «ελεύθερος άνθρωπος».

Το σύστημα διακυβέρνησης εκείνη την περίοδο είναι φεουδαλικό (η λεγόμενη φεουδαρχία) και στηρίζεται σε ένα σύνολο προσωπικών σχέσεων υποτέλειας μεταξύ των μελών των ανώτερων τάξεων. Οι σχέσεις υποτέλειας, φυσικά, δεν περιορίζονται εκεί, αλλά διέπουν όλη την κοινωνική οργάνωση, με τελευταία (και πολυπληθέστερη) βαθμίδα τους υποτελείς χωρικούς, τους δουλοπάροικους· αυτοί ουσιαστικά ανήκουν στη γη όπου κατοικούν, και επομένως σε όποιον άρχοντα τυχαίνει να έχει στην κατοχή του αυτή τη γη, ο οποίος μπορεί να τους χρησιμοποιήσει σαν αγρότες, κτηνοτρόφους, εργάτες, στρατιώτες, ή όπως αλλιώς θέλει, ελέγχοντας απολύτως τη ζωή τους και την εργασία τους, με αντάλλαγμα την προστασία που τους παρέχει από διάφορους κινδύνους και εχθρούς.

Οι «ελεύθεροι άνθρωποι», λοιπόν, που αναφέρει η Μάγκνα Κάρτα είναι όσοι δεν είναι δουλοπάροικοι, δηλαδή οι μικρογαιοκτήμονες, οι ελεύθεροι αγρότες (που αποτελούσαν περίπου το 10% των χωρικών), οι έμποροι κλπ. Αυτοί, μαζί με τους ευγενείς και τους κληρικούς, είναι οι μόνοι άνθρωποι με δικαιώματα, και σε αυτούς μόνο αναφέρονται οι διατάξεις των διαφόρων νομοθετημάτων της εποχής. Ο δρόμος προς τη χειραφέτηση του υπόλοιπου λαού ήταν μακρύς και επίπονος.

Και, απ’ ό,τι φαίνεται, δεν έχει τέρμα.