Diego Marani, «Νέα φινλανδική γραμματική»

Μνήμη, λήθη, νοσταλγία, παρελθόν, παραίτηση… Τι σχέση μπορεί να έχουν όλα αυτά με τη γλώσσα, τη γραμματική, τους κανόνες του συντακτικού και μάλιστα μιας γλώσσα διόλου ανεκτικής αλλά εύπλαστης, με τα νοήματα και τη μυθολογία που κουβαλάει, όπως η φινλανδική;

Ο φόβος αλλά και η πρόκληση, μαζί με τη ζωογόνο προσμονή για τη γνώση του παρελθόντος του, οδηγούν τον Σάμπο Κάργιαλαϊνεν, έναν άνθρωπο χωρίς ταυτότητα, χωρίς μνήμη και παρελθόν, δηλαδή χωρίς τίποτα που να τον προσδιορίζει, στο πιο εξορυκτικό ταξίδι του. Ένας εφημέριος, μια φίλη —κάτι σαν απέλπιδα ερωμένη—, ένας αινιγματικός γιατρός. Και μια ετικέτα ραμμένη στο εσωτερικό του ναυτικού του αμπέχονου. Και με αυτά τα εργαλεία αρχίζει να ψάχνει, χωρίς, απαραιτήτως, να έχει ο ίδιος το πάνω χέρι στις επιλογές. Αλλά, έτσι δεν γίνεται σχεδόν πάντα;

Ο Ντιέγκο Μαράνι (γεννημένος στη Φεράρα το 1959), επινοητής της γλώσσας Europanto, στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στις Βρυξέλες, στη «Νέα Φινλανδική Γραμματική» σκάβει βαθιά στις ρίζες της γλώσσας των ανθρώπων για να ρίξει τα θεμέλια της διαχρονικής γέφυρας μεταξύ παρελθόντος, παρόντος και μέλλοντος. Είναι, ίσως, μία από τις πιο ενδιαφέρουσες λογοτεχνικές προτάσεις για τον ρόλο της μνήμης και του παρελθόντος, χωρίς να ανεβαίνει στο όχημα της δύσβατης ψυχιατρικής αλλά στα λεωφορεία της καθημερινότητας με τα οποία κινούμαστε όλοι, άλλοτε με λιγοστούς συνεπιβάτες, είτε στριμωγμένοι σε πολύβουα πλήθη, είτε απολύτως μόνοι. Όπως είναι κάθε ταξίδι αυτοπροσδιορισμού και αναζήτησης, άλλοτε κάτω από κάποιο φυλλοβόλο «δέντρο της μνήμης» και άλλοτε μέσα από σκληρά υπαρξιακά φίλτρα:

Είμαστε τόσο παράλογα εγωιστές, που, μόνο και μόνο για να μην παραδεχτούμε κάποιο λάθος μας, προτιμούμε να καταστραφούμε κυνηγώντας την ψεύτικη αλήθεια μας.

Η ουσία, όμως, αυτή που αναζητεί ο Σάμπο, είναι κοινή:

Ήταν αδύνατο να ξαναβρώ το παρελθόν μου. Και το να αναζητήσω ένα μέλλον απαιτούσε γιγάντια προσπάθεια. Ο γιατρός Φρίαρι είχε δίκιο: η γλώσσα είναι μητέρα, και χάρη στη μητέρα ερχόμαστε σ’ αυτό τον κόσμο. Εγώ όμως είχα χάσει και τις δύο για πάντα.

Η πλοκή όπερας που έχει επιλέξει ο Μαράνι δεν αφήνει τον αναγνώστη να συνταξιδεύει απλώς στην αναζήτηση της μνήμης, μέσω της εντρύφησης στη γλώσσα και στους κανόνες του φινλανδικού συντακτικού. Τον ξεναγεί αριστοτεχνικά και στη θολή και παγωμένη βόρεια χώρα, όπου η ναζιστική θηριωδία εκβάλλει με τον τρόπο της και συναγωνίζεται με την απειλή της ρωσικής εισβολής κατά τη διάρκεια της εξέλιξης του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Μοιράζεται και την αγωνία και το ταξίδι στο άγνωστο «πριν» και «μετά» του βίου, και την αντιπολεμική λογοτεχνική καταγγελία, δίχως να αποφεύγει, όμως, τις δυσανάλογα εκτενείς αναφορές στη φινλανδική μυθολογική παραμυθία. Αλλά δεν είναι αυτό που μετράει.

Άλλωστε, το παρελθόν και η μνήμη δεν έχουν μόνο μία και αδιαίρετη ανάγνωση, και ο καθένας έχει τους δικούς του κώδικες για αυτά τα δύο μυστικά της ύπαρξης — όπως κάθε λαός έχει τη δική του γραμματική και το δικό του συντακτικό.

Ο Μαράνι το λέει ξεκάθαρα:

Αυτό που μας μένει από τους άλλους είναι στην πραγματικότητα μόνο η ανάμνηση της αντανάκλασής μας πάνω τους.

Η «Νέα φινλανδική γραμματική» κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Αιώρα, σε μετάφραση Δήμητρας Δότση.