Τα πολλαπλά κέρδη των ταξιδιών

Σήμερα αγόρασα το βιβλίο Just Mercy. Έχει πάρει εξαιρετικές κριτικές από τους Times της Νέας Υόρκης, δεν το πήρα όμως γι’ αυτό. Ο συγγραφέας, ο Αφροαμερικανός Bryan Stevenson, ένας δικηγόρος-ακτιβιστής που συνέβαλε με το έργο του στην αναμόρφωση της απονομής της ποινικής Δικαιοσύνης, εξετάζει τις αδικίες που υφίστανται στην ποινική δικονομία ακόμη και σε μια σταθερή δημοκρατία όπως αυτή των ΗΠΑ. 

Το αγόρασα από το ανεξάρτητο βιβλιοπωλείο Kramerbooks & Afterwords Cafe. Αυτή και αν ήταν εμπειρία. Ανοιχτό 24 ώρες το 24ωρο· βιβλιοπωλείο, καφέ και εστιατόριο, και κάθε Σάββατο μια τζαζ μπάντα να συντροφεύει τους πελάτες· μαμάδες με τα παιδιά τους να τους διαβάζουν παραμύθια, πότες, καλοφαγάδες, βιβλιόφιλοι, περίεργοι, περαστικοί, ακόμη και μηχανόβιοι, και δίπλα τους η διανόηση της πόλης, όλοι μαζί μία παρέα. Και στ’ αλήθεια μια παρέα. Δεν είναι σχήμα λόγου. Γνώρισα νέους φίλους, ανταλλάξαμε τηλέφωνα, προσωπικές διηγήσεις, ιστορίες για την Ελλάδα της κρίσης, τον Ομπάμα και τον Κλίντον, που είναι τακτικοί θαμώνες, αλλά την προσοχή μου τράβηξε η ιστορία με μια μοναχή του Τάγματος των Αυγουστίνων που επισκέπτεται συχνά το βιβλιοπωλείο. Κατά τις επτά το πρωί, πίνει έναν εσπρέσο, αγοράζει το βιβλίο της και φεύγει. Πηγαίνει στο κοντινό σχολείο, που διοικείται από το Τάγμα. Τη φαντάστηκα σαν τη Θηρεσία της Αβίλα, την Εβραία που της έμελλε να αναμορφώσει έναν ολόκληρο θεσμό — και, για κείνη την εποχή, και έναν ολόκληρο κόσμο. Και σκέφτηκα ότι αυτή είναι η Αμερική τελικά· όπως αυτό το μικρό βιβλιοπωλείο. Όλοι χωράμε. Και οι πότες και οι βιβλιόφιλοι και οι μοναχές και οι λευκοί και οι μαύροι και οι γκέι και οι στρέιτ και οι άθεοι. Όλοι, κανένας δεν περισσεύει και κανέναν δεν θα αφήσουμε πίσω. 

Είναι δύσκολη η ζωή για τους περισσότερους από εμάς, δεν χρειάζεται, λοιπόν, να προσθέτουμε και άλλο πόνο. Η έννοια του φιλελεύθερου δημόσιου λόγου δεν έρχεται σε αντίθεση με το γεγονός ότι οι πολίτες που συμμετέχουν σε αυτόν εκπροσωπούν ποικίλες και συχνά συγκρουόμενες αντιλήψεις για τον αγαθό βίο. Η συμμετοχή στον δημόσιο λόγο γίνεται μέσα από τις ποικίλες κοσμοαντιλήψεις που αντιπροσωπεύουν τους πολίτες. Το πρόβλημα δεν είναι η ταυτότητά σου, η φύση σου, αυτά που γουστάρεις, τα θέλω σου, οι αξίες σου, αλλά μόνο οι πράξεις σου, όταν αναιρούν την ίδια τη δημοκρατία. 

Έχω αυτό το αρνητικό, ξεκινώ από κάπου και καταλήγω άλλου. Φιλελεύθερο θεωρώ όποιον ασπάζεται ότι κάθε στάση ζωής έχει σημασία για εκείνον που τη βλέπει σημαντική και, υπ’ αυτή την έννοια, κάθε στάση ζωής είναι εξίσου σημαντική. Αδιαφορώ για τις επιμέρους διαφορές· για το αν είναι κάποιος της Αυστριακής Σχολής, μονεταριστής, libertarian, left liberal ή conservative liberal κλπ. Δεν τα πήγαινα καλά με τις διαιρέσεις από μικρό παιδί. Η πρόσθεση μου ήταν πιο εύκολη.

Θα μου πείτε τώρα πως βρέθηκα στην Ουάσιγκτον. Όχι και τόσο μεγάλη ιστορία. Καιρό ήθελα να φύγω βέβαια και έψαχνα μια ευκαιρία. Μόλις ήρθε το acceptance letter από τη νομική σχολή του George Washington, ένιωσα ότι ξαναγεννήθηκα. Κάποιος θα πει υπερβολές —σιγά, δεν είσαι ούτε ο πρώτος ούτε ο τελευταίος που φεύγει— και όμως για μένα ήταν πολύ σημαντικό. Ζώντας σε μια δημοκρατία της μνησικακίας, τα τελευταία πέντε χρόνια ήθελα να τα αφήσω πίσω μου όλα μα όλα, και τα καλά και τα στραβά, και να φύγω. Αφού νομίζω ότι πέρασα και μια περίοδο άρνησης: φοβόμουν ότι κάτι θα γίνει και δεν θα με αφήσουν να φύγω — και έτσι ήρθαν και οι περιορισμοί κεφαλαίων.

Όχι, δεν λέω, η Ελλάδα έχει υπέροχους ανθρώπους, αξίζει κανείς να αγωνίζεται γι αυτούς — μονάχοι τους και αυτοί πολεμούν με τα θεριά, πόσο να αντέξουν; Θα αντέξουν όπως άντεξαν όλα αυτά τα χρόνια και πάλεψαν και έβαλαν αυτή τη μικρή χώρα στην ισχυρή ευρωπαϊκή οικογένεια: ο δάσκαλος που με 35 παιδιά στην τάξη του προσπαθεί να διαμορφώσει τις προσωπικότητες του αύριο, το παιδί από την επαρχία που φοιτεί στο οικοτροφείο του Ανατόλια με υποτροφία και θα έχει ίσως για πρώτη φορά στη ζωή του την ευκαιρία να πάει στις ΗΠΑ, ο γιατρός στα δημόσια νοσοκομεία που πασχίζει να κρατήσει ανθρώπους στη ζωή και να δώσει ελπίδα, ο επιχειρηματίας που σε ένα κράτος που δεν ξέρεις τι σου ξημερώνει διατηρεί την επιχείρηση και τους υπαλλήλους του, ο ιερέας της ενορίας μου που διοργανώνει την αιμοδοσία και στον οποίο ο καθένας, ανεξαρτήτως φυλής, θρησκείας, φύλου, καταγωγής, μπορεί να απευθυνθεί αν έχει ανάγκη, καθώς και όλοι εκείνοι οι άνθρωποι που με αυτοθυσία και υψηλή αίσθηση κοινωνικής ευθύνης δρουν προς όφελος της οικογένειάς τους αλλά του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου — και που θα ξαναχτίσουν τη χώρα από την αρχή και που θα βοηθήσουμε κι εμείς και όλοι. Και, όχι, δεν λέω: και στις ΗΠΑ υπάρχει παράνοια αλλά η διαφορά είναι ότι αν θέλεις τη συναντάς, δεν είναι η καθημερινότητά σου. Στην Ελλάδα δίνεις αγώνα για να μην επιτρέψεις στην τρέλα να εισβάλει στην ζωή σου και αυτό, ξέρετε, είναι κουραστικό, πολύ κουραστικό και ψυχοφθόρο.

Εν πάση περιπτώσει, τώρα βρίσκομαι εδώ και μου ανοίγονται νέοι δρόμοι και θα βρεθούν νέοι φίλοι και, ποιος ξέρει, ίσως πέρα από το μεταπτυχιακό και το διδακτορικό μου να φτιάξω και τη ζωή μου εδώ ή ακόμη και να γυρίσω πίσω — νιώθω πως και πάλι κερδισμένος θα 'μαι.

Ωραία είναι τα ταξίδια όταν τα βιώνεις ως περιηγητής, πολλώ δε μάλλον τα ταξίδια ζωής.