My pride? I don't want my pride!

Το «Splendor in the grass» («Πυρετός στο αίμα», 1961), το ρομαντικό-κοινωνικό δράμα του σπουδαίου Ελληνοαμερικανού σκηνοθέτη Ελία Καζάν, ανήκει στη δεύτερη περίοδο του έργου του. Η περίοδος αυτή, που ξεκινά από το 1951 και φτάνει μέχρι το τέλος της καριέρας του το 1976, διαθέτει περισσότερα ψυχογραφικά στοιχεία από την πρώτη, στην οποία κυριαρχούσαν κυρίως τα κοινωνικοπολιτικά-μαρξιστικά. Εδώ, η ψυχολογική εμβάθυνση συμπλέει αρμονικά με το κοινωνικό σχόλιο, καθιστώντας την την πιο ώριμη περίοδο αυτού του καινοτόμου δημιουργού, κατά την οποία μας χάρισε τα περισσότερα κλασικά αριστουργήματά του. Ο Καζάν μιλάει τώρα, κυρίως, για ματαιώσεις, για πτώσεις και διαψεύσεις. Βρίσκεται μακριά από τον οπτιμισμό ορισμένων παλιών πολιτικών του ταινιών, όταν η αριστερή πολιτική του στράτευση καθόριζε και τις ιδεολογικές καλλιτεχνικές επιλογές του.

Το σενάριο ανήκει στον βραβευμένο με Pulitzer θεατρικό συγγραφέα, Γουίλιαμ Ινγκ. Αυτή η ξεχωριστή φυσιογνωμία του αμερικανικού θεάτρου προέρχεται από την παράδοση της ρεαλιστικής σχολής. Παρότι ο Ινγκ δεν έπαψε σε όλη τη διαδρομή του να γράφει κωμωδίες, στα δραματικά του έργα εισάγει ένα στοιχείο βαθιάς και ζοφερής μελαγχολίας, δημιουργώντας μοναχικούς και απελπισμένους ήρωες που ζουν κυρίως στην αμερικανική επαρχία, και ο «Πυρετός στο αίμα» διαθέτει ακριβώς αυτά τα χαρακτηριστικά στη δραματουργική κατασκευή του.

Ο έρωτας των δύο νέων πρωταγωνιστών σε μια νότια Πολιτεία, λίγο πριν από το οικονομικό κραχ του ’29, που αντιμετωπίζει εμπόδια λόγω ηθικών προκαταλήψεων αλλά και ταξικών διαφορών, είναι ένα θέμα που ταίριαζε άψογα στη θεματολογία του κινηματογραφικού σύμπαντος του Καζάν. Η δυστοπική τους ιστορία θυμίζει τον Ρωμαίο και την Ιουλιέτα σε σύγχρονη εκδοχή, καθώς προσεγγίζονται σαν θύματα μιας πολλαπλής κρίσης: ηθικής, κοινωνικής, ψυχικής.  

Το μοτίβο της κρίσης κυριαρχεί σε όλα σχεδόν τα φιλμ του Καζάν. Το «Λεωφορείο ο πόθος» (1951) και το «Ανατολικά της Εδέμ» (1955) μπορούν να θεωρηθούν, συν τοις άλλοις, ως εισαγωγικά φιλμ στο θέμα του ερωτικού αδιεξόδου, το οποίο υπογραμμίζεται με καταλυτική ένταση στον απαισιόδοξο «Πυρετό στο αίμα», το πρότυπο όλων των σημαντικών ταινιών του Χόλιγουντ με παρόμοια προβληματική που θα ακολουθήσουν, από τον Κασαβέτη μέχρι τους σύγχρονους σκηνοθέτες του ανεξάρτητου αμερικανικού κινηματογράφου, που περιγράφουν τα ρέκβιεμ των ερωτικών σχέσεων.

Ο πρώτος, πολλά υποσχόμενος έρωτας των δύο νεαρών ηρώων, στους κόλπους της κλειστής κοινότητας και της δυσλειτουργικής, βαθιά προβληματικής αμερικανικής οικογένειας, θύμα και αυτή του αμερικανικού ονείρου, ή καλύτερα της οικονομικής επιτυχίας με κάθε τίμημα, δεν μπορεί παρά να καταλήξει σε ένα αναπόφευκτο ναυάγιο, τονίζει με μελαγχολική ματιά ο Καζάν. Ενώ στο «Ανατολικά της Εδέμ» τα όρια της θεολογικής παραβολής περιχαρακώνουν το πρόβλημα, εδώ η κοινωνική και ψυχογραφική καταγραφή είναι πιο απελευθερωμένη από ανάλογα σύμβολα. Και εδώ κυριαρχεί η μορφή του Πατέρα-Θεού, αλλά ο Ινγκ και ο Καζάν παίζουν με το σύμβολο αυτό: ο πατέρας (Πατ Χινγκλ) είναι ανάπηρος και τελικά αυτοκτονεί, αφού όμως οι εντολές του εισακουστούν από τον γιο του (Γουόρεν Μπίτι), που θα υπακούσει στην «άνωθεν» νουθεσία, υποκύπτοντας στον πατρικό νόμο.  Από την πλευρά της, το κορίτσι (Νάταλι Γουντ) δεν πλήττεται μόνο από τις ταξικές διαφορές με την οικογένεια του αγαπημένου της, αλλά και από τις ηθικές προκαταλήψεις της κοινωνίας της εποχής. Οφείλει σύμφωνα με την παράδοση να διαφυλάξει την παρθενία της: αυτή είναι και η αρχική αιτία της δυσαρμονίας του ζευγαριού. Ωστόσο, αν και είναι διατεθειμένη να δοθεί στον έρωτά της, έρχεται το ταξικό εμπόδιο να παρεμβληθεί καταλυτικά και να καταστρέψει ολοκληρωτικά τη σχέση τους.

Ο Καζάν ενορχηστρώνει μια συγκλονιστική πένθιμη ωδή στον χαμένο νεανικό έρωτα και τη βίαιη είσοδο στην ωριμότητα: σκηνή ανθολογίας η συγκινημένη ανάγνωση ενός ποιήματος για τις ματαιώσεις της εφηβικής ηλικίας και η ανάλυσή του από την ηρωίδα στο σχολείο.

Ένα φιλμ που αξίζει να το ανακαλύψει κανείς, από την αρχή.