Η νέα κανονικότητα

Η Ελλάδα ζει στιγμές ενός ιδιότυπου «εξαιρετισμού». Αποκλεισμένη για χρόνια από τις διεθνείς αγορές, σε ασταθές πολιτικό περιβάλλον και με το κοινωνικό της σώμα να πορεύεται αμήχανο και κουρασμένο, η χώρα παλεύει να επιστρέψει σε κάποιας μορφής κανονικότητα. Η ανερμάτιστη διακυβέρνηση των ΣΥΡΙΖΑ/ΑΝΕΛ επέτεινε δραματικά την οικονομική ασφυξία, ενίσχυσε την πολιτική αβεβαιότητα και έσπρωξε τη χώρα στο χείλος μιας ιστορικής καταστροφής. Σήμερα επείγει η ανάταξη των δημόσιων οικονομικών, η ομαλοποίηση της πολιτικής ζωής και η επανεκκίνηση της παραγωγικής μηχανής. Το Grexit πρέπει να ενταφιαστεί οριστικά.

Ωστόσο, η ζητούμενη επιστροφή στην κανονικότητα δεν πρέπει να ταυτίζεται με την ανασύσταση της προ-Μνημονίου εποχής. Αν και άβολη παραδοχή, η οικονομική μας κατάρρευση είχε πρωτίστως ενδογενή χαρακτηριστικά: με απλά λόγια, μόνοι εμείς υποθηκεύσαμε το μέλλον μας. Ο δημοσιονομικός λαϊκισμός, η διαρκής υποβάθμιση των θεσμών, ο ευτελισμός του πολιτικού λόγου, μπόλιασαν το έδαφος της σημερινής κρίσης. Χωρίς τα κατάλληλα θεσμικά και πολιτικά αντίβαρα, παραδώσαμε πρόθυμα τη χώρα στα ποικιλώνυμα ειδικά συμφέροντα που την παγίδευσαν στα δίχτυα της οικονομικής αναποτελεσματικότητας, της κοινωνικής στασιμότητας και της πολιτικής αναξιοπιστίας.

Έχοντας πλέον διδαχτεί με βίαιο τρόπο ότι τίποτε στέρεο δεν οικοδομείται πάνω σε σαθρά θεμέλια, καλούμαστε σήμερα να χτίσουμε στα χαλάσματα της οικονομικής και κοινωνικής ισοπέδωσης. Να δημιουργήσουμε όμως πάνω σε νέες βάσεις και όχι ανακυκλώνοντας τα παλαιά τοξικά υλικά του πελατειακού κράτους και των κατεστημένων συμφερόντων που καταπλάκωσαν την ελληνική κοινωνία.

Τα νέα υλικά περιλαμβάνουν θεσμικές ρυθμίσεις για τη βελτίωση της ποιότητας της δημοκρατίας (χρηματοδότηση των κομμάτων, λειτουργία των μέσων ενημέρωσης), ένα δίκαιο φορολογικό σύστημα, την αποτελεσματική κοινωνική μέριμνα για τα ασθενέστερα μέλη της κοινωνίας, την επιλογή ενός παραγωγικού μοντέλου προσανατολισμένου στην απασχόληση, την ενίσχυση της κοινωνικής κινητικότητας μέσα από τις ευκαιρίες που προσφέρει η ελεύθερη πρόσβαση σε ένα υψηλής ποιότητας εκπαιδευτικό σύστημα.

Κοινή συνισταμένη των ζητούμενων παρεμβάσεων πρέπει να είναι η άρση των πολυάριθμων οικονομικών και κοινωνικών ανισοτήτων που δημιουργήθηκαν και παγιώθηκαν στη μεταπολιτευτική περίοδο, συνέπεια της σχεδόν καθολικής επικράτησης της αντίληψης που αντιμετώπιζε το κράτος ως «λάφυρο» των ευνοημένων του πολιτικού συστήματος (το ασφαλιστικό αποτελεί το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα).

Αλλά και οι αγορές εδράζονται σε ηθικές αξίες: η κατανομή των ωφελημάτων τους και ο τρόπος της λειτουργίας τους επηρεάζουν και επηρεάζονται από την πολιτική στήριξη που απολαμβάνουν και την κοινωνική συναίνεση που οικοδομούν. Η διάχυση των ωφελημάτων των αγορών σε ευρείες ομάδες του πληθυσμού και η δίκαιη αποζημίωση των «χαμένων» των μεταρρυθμίσεων, καθώς και ένα κοινωνικό «δίχτυ ασφαλείας» που αποτρέπει την κοινωνική περιθωριοποίηση και διασφαλίζει την ενεργό συμμετοχή στην οικονομική ζωή, πρέπει να αποτελέσουν το περιεχόμενο ενός ριζοσπαστικού προγράμματος μεταρρυθμίσεων.

Για τις ζητούμενες αλλαγές απαιτείται μία νέα πολιτική ισορροπία. Δεν μπορούμε να στηριχτούμε στις πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις που ακόμη και σήμερα αντιμάχονται κάθε προσπάθεια ουσιαστικού εκσυγχρονισμού της χώρας. Οι πολιτικές δυνάμεις που καλούνται να υποστηρίξουν ένα μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα εθνικής ανασυγκρότησης εντοπίζονται στον χώρο του προοδευτικού κέντρου: εξ ορισμού χώρος σύνθεσης και συναίνεσης (κατά ενδιαφέροντα τρόπο, ιστορικά ο όρος συναντάται για πρώτη φορά στη Βρετανία των τελών του 19ου αιώνα προκειμένου να περιγράψει την όσμωση των φιλελευθέρων με τα εργατικά στρώματα). Χώρος συνάντησης των δυνάμεων της σύγχρονης σοσιαλδημοκρατίας, των Φιλελεύθερων μεταρρυθμιστών, της δημοκρατικής Αριστεράς και της ρεαλιστικής οικολογίας, το προοδευτικό κέντρο μπορεί να λειτουργήσει σαν καταλύτης για την αναγέννηση της χώρας. Με αφετηρία την προγραμματική σύγκλιση και τη δημιουργική σύνθεση των ιδεών τους, μπορούν να μεταβάλουν καταλυτικά τις ισορροπίες. Έπειτα μπορεί να ακολουθήσει η ανάδειξη των κατάλληλων, παλαιών και νέων, προσώπων που θα υπερασπιστούν και θα προωθήσουν τις μεταρρυθμιστικές πολιτικές.

Η επιστροφή σε μία νέα κανονικότητα είναι η μοναδική μας ελπίδα για να έχουμε ένα καλύτερο αύριο.

[ Εικονογράφηση, Mark Rothko, Entrance to Subway / Subway Scene, 1938 ].