Η τέχνη ως αναπαραγωγή του εαυτού της

Στην περίπτωση του Πάολο Σορεντίνο, αυτό που αρχικά είχε εκληφθεί ως ταλέντο έχει καταντήσει να συνίσταται σε στερεοτυπικές, κενές χειρονομίες, μια αθέλητη αυτοπαρωδία της καλλιτεχνικής του αμετροέπειας. Το φιλμ «Youth» επιβεβαιώνει τη φθίνουσα πορεία του σκηνοθέτη που, τυφλωμένος από την επιτυχία του και εφησυχάζοντας λόγω αυτής, έχει περιοριστεί στο να καλύπτει μια θέση στην αγορά με υλικό το «τίποτα». Το θέμα του φιλμ (αν υπάρχει θέμα) δεν είναι η νεότητα αλλά τα γηρατειά· όμως το φιλμ είναι έτσι καμωμένο που, ακόμη κι αν το θέμα του ήταν ο φιλοτελισμός, δεν θα χρειαζόταν να αλλάξουν πολλά.

Τα προβλήματα που ήταν ήδη εμφανή στην «Τέλεια Ομορφιά» έχουν βαθύνει στο «Youth». Μέρος της κριτικής επιμένει ότι υπάρχει μια απόκλιση μεταξύ της εικονοποιητικής δύναμης του Σορεντίνο και της αφηγηματικής αδυναμίας του. Κι όμως: το σενάριο και η φωτογραφία στις ταινίες του ταιριάζουν γάντι το ένα στο άλλο, έτσι καθώς το πομπώδες ύφος τού ενός προσπαθεί να καλύψει τη ρηχότητα του άλλου. Αυτή είναι, θα έλεγε κανείς, η «απατηλή ουσία» του σινεμά του Σορεντίνο: διάλογοι που θυμίζουν το πώς θα έμοιαζε μια βραζιλιάνικη σαπουνόπερα αν την έγραφε έφηβος που θέλει να γίνει υπαρξιστής συγγραφέας· εικόνες που θα ταίριαζαν σε οποιοδήποτε καλογυρισμένο διαφημιστικό για άρωμα ή για οίκο μόδας. 

Το «φιλοσοφικό» υπόστρωμα της ταινίας του Σορεντίνο, ο κοινότοπος προβληματισμός του γύρω από «τον χρόνο που περνάει», αγγίζει τα όρια του γελοίου. Η κεντρική ιδέα είναι η αέναη ανάγκη για τέχνη και δημιουργία καθώς η ζωή πλησιάζει προς το τέλος της (συγκεκριμένα, η ζωή του Χάρβεϊ Καϊτέλ και του Μάικλ Κέιν). Αλήθεια, σε μια εποχή που όλες οι μορφές δημιουργικότητας υπόκεινται στον εκβιασμό της «επιτυχίας» και του «make headlines», σε μια εποχή που αμφισβητείται ότι η τέχνη υπάρχει για να ζούμε καλύτερα και της φορτώνονται δεκάδες αλλότριες επιδιώξεις, ο Σορεντίνο μόνο αυτό έχει να μας πει; Ίσως εντέλει το «Youth» να είναι ένα ακόμη από τα αδιαμφισβήτητα σημάδια ότι η δημιουργικότητα τείνει να καταντήσει προνόμιο για τους λίγους, τους εκλεκτούς. Η αποστειρωμένη συγκαταβατικότητα που χαρακτηρίζει κάθε σεκάνς, κάθε διάλογο μεταξύ των ηθοποιών, αποκαλύπτει ακριβώς το τι πραγματεύεται το φιλμ: το τίποτα, το κενό. Η τέχνη ως η αναλώσιμη αναπαραγωγή του εαυτού της. Τόσο αναλώσιμη, που σε κάποιο σημείο ο Σορεντίνο βάζει την Τζέιν Φόντα (που παίζει μια ηλικιωμένη σταρ του Χόλυγουντ) να λέει ότι «η τηλεόραση είναι το μέλλον του σινεμά» (όχι verbatim αλλά κάτι τέτοιο).

Αν εννοεί «αυτού του σινεμά», προσυπογράφω.