Hans-Dietrich Genscher

Ο Hans-Dietrich Genscher, που πέθανε στις 31 Μαρτίου, υπήρξε ένας γίγαντας της ευρωπαϊκής διπλωματίας. Ήταν από τους ανθρώπους που έπαιξαν βασικό ρόλο στην ύφεση των ψυχροπολεμικών εντάσεων στην Ευρώπη, υποστήριξε μια δυτικογερμανική εξωτερική πολιτική αυτόνομη από την αμερικανική (χωρίς ωστόσο να αμφισβητεί το ρόλο της Δυτικής Γερμανίας στο ΝΑΤΟ), είχε καθοριστικό ρόλο στη γερμανική ενοποίηση και στην εμβάθυνση των ευρωπαϊκών θεσμών. Εμείς, όμως, τον θυμόμαστε περισσότερο για τον ρόλο του στη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας και του αποδίδουμε, εμμέσως, το Μακεδονικό. Έτσι, υποτιμούμε εντελώς μια όλως εξαιρετική ιστορική περίοδο, τις δεκαετίες του 1970 και του 1980, όπου το διπολικό μοντέλο του Ψυχρού Πολέμου άλλαξε μορφή και εντέλει διαλύθηκε.

Τον Genscher δεν τον ξέρουμε καλά-καλά ούτε οι Έλληνες φιλελεύθεροι, παρόλο που επί των ημερών του το γερμανικό Φιλελεύθερο Δημοκρατικό Κόμμα (FDP) συμμετείχε διαρκώς στην κυβέρνηση, συμμαχώντας είτε με το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα του Willy Brandt και του Helmut Schmidt, είτε με το Χριστιανοδημοκρατικό Κόμμα του Helmut Kohl. Μάλιστα, η παρουσία του κόμματός του στην κυβέρνηση Schmidt ήταν καταλυτική για τη σημαντική μείωση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων στα τελευταία της έτη, που όμως τελικά δεν κρίθηκαν αρκετές από το FDP — με αποτέλεσμα, εν μέση κοινοβουλευτική θητεία, το FDP να άρει τη στήριξή του από την κυβέρνηση με τους Σοσιαλιστές και να σχηματίσει κυβέρνηση με τους Χριστιανοδημοκράτες.

Η ζωή του ήταν αρκετά περιπετειώδης στην αρχή. Γεννήθηκε στη Σαξονία, περιοχή που έμελλε να ανήκει στην Ανατολική Γερμανία. Στα 16-17 του πολεμούσε, μέλος της Wehrmacht, υπερασπιζόμενος μάταια το Βερολίνο από τον σοβιετικό στρατό. Μετά τον Πόλεμο σπούδασε νομικά στο Χάλε και στη Λειψία και διέφυγε, το 1952, στη Δύση. Είχε ήδη πολιτική συμμετοχή στο Φιλελεύθερο Δημοκρατικό Κόμμα της Ανατολικής Γερμανίας και, μετά τη φυγή του στη Δύση, εντάχθηκε στο FDP. Το 1969, έχοντας ανεβεί στην ιεραρχία του κόμματος, ανέλαβε το υπουργείο Εσωτερικών στη συμμαχική κυβέρνηση Σοσιαλδημοκρατών/Φιλελευθέρων υπό τον Willy Brandt. Στο πόστο αυτό παρέμεινε μέχρι το 1974, και η θητεία του αμαυρώθηκε από τη δολοφονία μελών της ισραηλινής αποστολής στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Μονάχου, το 1972. Όμως το 1974 έγινε αντικαγκελάριος και υπουργός Εξωτερικών, πλέον υπό τον Helmut Schmidt — μία θέση που του ταίριαζε πολύ περισσότερο, όπως αποδείχθηκε.

Η δεκαετία του 1970 ήταν μία περίοδος κατά την οποία η μανιχαϊστική προπαγάνδα των προηγούμενων ετών που διέκρινε τις σχέσεις μεταξύ Ανατολής και Δύσης κάπως μετριάστηκε. Στη Δυτική Γερμανία αυτό έγινε φανερό με την Ostpolitik, την επιλογή προσέγγισης με την Ανατολική Γερμανία που είχε εγκαινιάσει ο Brandt και την οποία υποστήριζε το FDP. Ο Genscher ήταν ο υπουργός Εξωτερικών που πρωταγωνίστησε στα ανοίγματα της Δυτικής Γερμανίας στη Σοβιετική Ένωση και στα άλλα κράτη πίσω από το Σιδηρούν Παραπέτασμα και, επίσης, ένας από τους πρωταγωνιστές της Συνόδου του Ελσίνκι, που κατέληξε στις περίφημες Συμφωνίες του Ελσίνκι.

Σήμερα, που ο Ψυχρός Πόλεμος είναι για κάποιους ανάμνηση και για πολλούς νεότερους μία ακόμη ιστορία που διηγούμαστε για τα παλιά τα χρόνια, δεν είναι τόσο εύκολο να εκτιμηθεί μία συμφωνία μεταξύ δύο συνασπισμών που είχαν τη δυνατότητα να εξολοθρεύσουν πλήρως αλλήλους και να καταστρέψουν τη γη. Ωστόσο, έχει κάποια αξία να θυμηθούμε βασικά σημεία των Συμφωνιών, για να αντιληφθούμε και πόσο σημαντικό επίτευγμα του Genscher αποτελούσαν: αποδοχή εθνικής κυριαρχίας και του απαραβιάστου των συνόρων μεταξύ των συμβεβλημένων κρατών, αποκήρυξη της χρήσης βίας, ειρηνική επίλυση διαφορών και μη-επέμβαση στα εσωτερικά άλλων κρατών — όμως και σεβασμός των ατομικών δικαιωμάτων, αυτοδιάθεση των λαών, συνεργασία μεταξύ των κρατών και καλόπιστη εκπλήρωση των υποχρεώσεων σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο.

Η δεκαετία του ’70 ήταν η περίοδος της détente, της ύφεσης στις εντάσεις του Ψυχρού Πολέμου. Ήταν ιδιαίτερα σημαντική για τον Genscher προσωπικά, μιας και η περιοχή της καταγωγής του ανήκε στην Ανατολική Γερμανία, και η αμοιβαία αναγνώριση των δύο Γερμανιών. Επίσης, ήταν η περίοδος της ακμής της Δυτικής Γερμανίας, όταν το δυτικογερμανικό οικονομικό θαύμα με τον δυναμισμό του φαινόταν να ξεπερνά την κουρασμένη αμερικανική οικονομία και την καταστρεφόμενη αγγλική. Ο Genscher, μαζί με τον Schmidt αρχικά και τον Kohl στη συνέχεια, αποφάσισαν να αξιοποιήσουν τη γερμανική υπεροχή για να προωθήσουν την ευρωπαϊκή ιδέα: την ευρωπαϊκή ενοποίηση. Το 1979 για πρώτη φορά έγιναν εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα αποκτούσε το πρώτο σώμα της που είχε άμεση δημοκρατική νομιμοποίηση (μέχρι τότε τα εθνικά κοινοβούλια όριζαν τους ευρωβουλευτές κάθε χώρας). Το 1986 έγινε η μεγαλύτερη, μέχρι τότε, αναθεώρηση των ιδρυτικών συνθηκών των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων με την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη. Το 1992 είχε προβλεφθεί ως το έτος κατά το οποίο θα έπεφταν και τα τελευταία εμπόδια στην κοινή αγορά και, ενώ βαίναμε προς τα εκεί, μεσολάβησε το υπέροχο 1989. Το έτος κατά το οποίο τα κομουνιστικά καθεστώτα έπεσαν, που σημαδεύτηκε από την απίστευτη χαρά και συγκίνηση των Ανατολικογερμανών καθώς έβλεπαν το Τείχος που τους κρατούσε αιχμάλωτους να πέφτει.

Στην παγκόσμια πολιτική σκηνή μέχρι τότε είχαμε τη νέα ένταση στις σχέσεις ΗΠΑ-ΕΣΣΔ το πρώτο μισό της δεκαετίας του ’80, την οποία ακολούθησε η συνεννόηση Reagan-Γκορμπατσόφ. Η Σοβιετική Ένωση δεν επενέβη βίαια αυτή τη φορά στις χώρες που έριχναν τα σοσιαλιστικά καθεστώτα, αλλά όλοι πίστευαν ότι η Ανατολική Γερμανία θα ήταν το σημείο όπου ο Γκορμπατσώφ θα πατούσε πόδι και θα απέτρεπε το ενδεχόμενο ένωσής της με τη Δυτική Γερμανία. Άλλωστε, ούτε τη Γαλλία ούτε τη Μεγάλη Βρετανία τις συγκινούσε μία μεγάλη και ακόμη πιο ισχυρή Γερμανία. Κι όμως, ο Genscher τα κατάφερε: επέτυχε συμφωνία όλων των λοιπών δυνάμεων για ενοποίηση της Γερμανίας και παραμονή της στο ΝΑΤΟ. Αλλά επρόκειτο για μια Γερμανία που ήδη εργαζόταν για την ευρωπαϊκή ενοποίηση, για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, παραιτούμενη μιας μονοδιάστατης οικονομικής ηγεμονίας, βασισμένης στο δυτικογερμανικό μάρκο.

Τον Δεκέμβριο του 1991, η νέα Γερμανία πρωταγωνιστούσε στο Maastricht, την ολλανδική κωμόπολη που θα γεννούσε την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ευρωπαϊκή ιθαγένεια, πλήρες δικαίωμα εργασίας σε όλη την Ένωση, επέκταση των τομέων ενοποίησης, πορεία προς κοινή εξωτερική πολιτική, πορεία προς κοινό νόμισμα: η Γερμανία μοιραζόταν τη δύναμη και την ισχύ της, άνοιγε εντελώς την αγορά της, το ευρωπαϊκό διαβατήριο που διαθέταμε πλέον όλοι είχε μέρος από την αίγλη της. Όλα αυτά ήταν αποτέλεσμα της δράσης πολλών ανθρώπων, απαίτησαν όμως πολλούς συμβιβασμούς, στους οποίους πρωταγωνίστησε ο μειλίχιος Γερμανός υπουργός Εξωτερικών — που αποχώρησε από την κυβέρνηση ίσως στο απόγειο της πολιτικής του δόξας, έχοντας δει την παιδική του πατρίδα να ανήκει ξανά στο κράτος που υπηρετούσε.

Όσοι χαιρόμαστε με την προοπτική της ευρωπαϊκής ενοποίησης και αναπολούμε τις εποχές όπου οι πραγματικά ευρωπαϊστές πολιτικοί κυριαρχούσαν κάτι χρωστάμε στον Hans-Dietrich Genscher.