Συστηματοποιώντας το χάος

Το 1882, ο Νίτσε αγόρασε μια γραφομηχανή Malling-Hansen, ένα μηχάνημα που έμοιαζε με μια σφαίρα από πλήκτρα. Δεν είχε πλέον καλή όραση, και το να συγκεντρώνεται στη σελίδα είχε γίνει κουραστικό και επίπονο. Έμαθε δακτυλογράφηση και μπορούσε να γράφει με τα μάτια κλειστά, και έτσι, μέχρι να εγκαταλείψει τη μηχανή του (αρκετά σύντομα), οι λέξεις έρρεαν πάλι εύκολα από το μυαλό του στη σελίδα. Την εποχή που χρησιμοποιούσε το μηχάνημα η πρόζα του άλλαξε, αντί για επιχειρήματα έτεινε να προτιμά τους αφορισμούς, και αντί για σκέψεις τα λογοπαίγνια, και η ήδη λακωνική γραφή του έγινε ακόμα πιο τηλεγραφική. Είχε η μηχανή επίδραση στο έργο του; Με το νέο αυτό μέσο, μήπως αποκτούσε πρόσβαση σε ένα νέο ιδίωμα; «Ο εξοπλισμός γραφής παίρνει μέρος στο σχηματισμό των σκέψεών μας», είχε γράψει.

Πράγματι — αλλά κι ακόμη περισσότερο. Μέρος της γνώσης του ανθρώπινου πολιτισμού ενσωματώνεται πάντοτε στα τεχνολογικά μας εργαλεία. Δεν χρειάζεται να ξέρουμε πώς λειτουργεί μια τροχαλία για να χρησιμοποιήσουμε έναν ανελκυστήρα, ούτε να γνωρίζουμε προγραμματισμό για να χρησιμοποιήσουμε τα apps στο κινητό μας — αρκεί που τη γνωρίζει εκείνο.

Το Διαδίκτυο έχει εκτεταμένες επιπτώσεις στη γνωστική λειτουργία των χρηστών του. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι ιδιαίτερα εύπλαστος, ακόμα και μετά την ενηλικίωση, αφού δηλαδή έχουμε σχηματίσει περίπου 100 δισεκατομμύρια νευρώνες μέσα στο κρανίο μας. Ευτυχώς, τα νευρικά κύτταρα φαίνεται να μπορούν να σπάνε παλιές συνδέσεις και να σχηματίζουν νέες, επαναπρογραμματίζοντας και ίσως αλλάζοντας τον τρόπο που λειτουργεί ο εγκέφαλος — ο οποίος φαίνεται πάντα έτοιμος να προσαρμοστεί στη χρήση των νέων εργαλείων: τα θαυμαστά επινοήματα της διανοητικής τεχνολογίας επεκτείνουν τις διανοητικές (και όχι τις φυσικές) μας ικανότητες, κι εμείς μαθαίνουμε να ενσωματώνουμε κάποιες ιδιότητες των αγαπημένων μας εργαλείων.

Από το οραματικό paper του Turing το 1936 για τον ψηφιακό υπολογιστή, ο οποίος θα μπορούσε να προγραμματιστεί για να επεξεργάζεται οποιεσδήποτε πληροφορίες, έχουμε φτάσει στο Internet, που είναι ο χάρτης μας, το ρολόι μας, η εγκυκλοπαίδειά μας, το τυπογραφείο μας, ο υπολογιστής μας, το τηλέφωνό μας, το ραδιόφωνο και η τηλεόραση μας. Είναι ο σύντροφός μας, και η προέκταση των άκρων των δακτύλων μας — η προέκταση του μυαλού μας.

Το Διαδίκτυο απορροφά ποικίλα πληροφοριακά μέσα, ​​που αναδημιουργούν μια εικόνα τους εκεί, με τη μορφή υπερσυνδέσμων, διαφημίσεων ή άλλων ψηφιακών μπιχλιμπιδιών, και το περιεχόμενό του περιβάλλει το περιεχόμενο όλων των άλλων μέσων που απορροφούνται σε αυτό. (Α! νά ένα νέο e-mail. Και δύο νέα post στο Facebook ανακοινώνουν την άφιξής του καθώς γράφω αυτές τις γραμμές — να υποκύψω στον περισπασμό, να δω ποιος λέει τι, ή να συνεχίσω με το μικρό μου άρθρο;)

Οι επιδράσεις είναι αμφίδρομες. Καθώς ο ανθρώπινος εγκέφαλος προσαρμόζεται (και συνηθίζει) στο πάτσγουορκ του Internet, και τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης προσαρμόζονται στις νέες προσδοκίες του κοινού τους. Τα τηλεοπτικά προγράμματα προσθέτουν δυνατότητες text crawl και pop-up διαφημίσεις, τα περιοδικά και οι εφημερίδες μικραίνουν τα άρθρα τους, προσθέτουν περιλήψεις, και μπόλικες σελίδες με εύκολα στην περιήγηση θραύσματα πληροφοριών, πλαισιωμένα με ταιριαστές και στοχευμένες (ή τυχαίες και ποικίλης αισθητικής) εικόνες. Μικρό πια το κίνητρο για να γυρνάς τα φύλλα μιας τυπωμένης εφημερίδας.

Σήμερα αφήνουμε την Google να υλοποιεί επιστημονικές μετρήσεις και συστηματοποιήσεις. Με βάση τα terabytes των δεδομένων που συλλέγει για τη συμπεριφορά των χρηστών, πραγματοποιεί χιλιάδες πειράματα την ημέρα, και χρησιμοποιεί τα αποτελέσματα για να βελτιώσει τους αλγορίθμους που ελέγχουν το πώς οι άνθρωποι αναζητούν πληροφορίες και πώς εξάγουν νόημα από αυτό το τεράστιο κινέζικο δωμάτιο. Η αποστολή των εφαρμογών αυτών είναι «να οργανώσουν την παγκόσμια πληροφορία και να την καταστήσουν εύκολα προσβάσιμη και χρήσιμη», μέσα από μία τέλεια μηχανή αναζήτησης, η οποία στο μέλλον θα αποκτήσει μια υπέροχη τεχνητή νοημοσύνη. Αυτή πανέξυπνη μηχανή HAL θα μπορεί να κατανοεί (και να συνδέεται) άμεσα με τους εγκεφάλους μας, θα «καταλαβαίνει ακριβώς τι εννοούμε και θα μας δίνει ακριβώς αυτό που θέλουμε». Έτσι εμείς θα μπορούμε πιο άκοπα, πιο εύκολα και πιο γρήγορα να εμβαθύνουμε στο έργο μας, ως παραγωγικοί στοχαστές.